de Nederlandse libellennamen, herzien

Gestart door Marcel_Wasscher, januari 29, 2008, 22:08:01 PM

Vorige topic - Volgende topic

Marcel_Wasscher

Beste mensen,

Enkele vragen over de Nederlandse libellennamen (die in de discussie over het lantaarntje van 29 januari 2008 naar voren komen) wil ik hierbij beantwoorden. De start van de officiële Nederlandse namenlijst is geweest in 1982. Hieronder staat de weg daar naartoe beschreven en wat er daarna allemaal gebeurt is. Nu in een betere versie dan die ik hiervoor op het forum plaatste.

Prettig lezen gewenst,
Marcel Wasscher


Het begin
Rond 1981 liep ik Dirk Geijskes op de trappen van het oude NNM aan de Raamsteeg in Leiden (nu Naturalis) tegen het lijf. Ik was daar af en toe (evenals hij), maar we zagen en spraken elkaar niet vaak. In die jaren was een entomoloog actief die allerlei boekjes over insecten in het Nederlands vertaalde (dr. W.J. Kabos). Daar zaten boekjes over libellen bij, zoals het boekje van Jurzitza (1979). Behalve de teksten vertaalde hij ook sommige Duitse libellennamen. Daarin was hij niet consequent: soms zette hij er wel een voorzetsel voor (zwarte heidelibel voor Sympetrum danae) en soms niet (heidelibel voor Sympetrum striolatum). Daarnaast noemt hij Erythromma najas de ene keer roodoog-waterjuffer (p.10) en de andere keer roodooglibel (p. 48). Lestes heet in dit boekje vijverjuffers, terwijl het geslacht Lestes in de jeugdsbondstabel (Dutmer & Duijm, 1974) al pantserjuffers heetten. Verder noemt hij in dit boek Aeshna grandis de bruine glazenmaker terwijl hij in een ander boek (Sandhall, et al., 1980) de soort bruine waternimf had genoemd. Ik was het met de heer Kabos eens dat Nederlandse namen voor libellen nuttig zouden kunnen zijn, maar ik vond wel dat er dan een vaste lijst moest komen. Ik had gehoord dat Dirk Geijskes een boek over de Nederlandse libellen aan het schrijven was, dus vroeg ik naar zijn mening om daarin Nederlandse namen (als daarvan een lijst zou komen) op te nemen. Hij was daar geen tegenstander van en hij wilde het wel opnemen in het boek, als het voor de uitgave van het boek af zou zijn.

De eerste lijst
Op de zesde libellendag (op 17 mei 1981 op de Vrije Universiteit van Amsterdam) besprak ik met de aanwezigen de wenselijkheid van een officiële lijst van de Nederlandse libellennamen. De reacties waren wisselend. Zeer groot tegenstander was Bastiaan Kiauta. Zijn uitgangspunt was dat wie geen wetenschappelijke naam kan onthouden, ook geen libel op de juiste manier kan determineren. Maar er bleken ook genoeg voorstanders.
Bij de vooraankondiging van de Libellendag van 1982 in het Contactblad Nederlandse Libellen Onderzoekers schreef ik dat iedereen die wilde meedenken, een lijst met potentiële Nederlandse namen bij mij kon opvragen. Op deze lijst stonden de vertalingen van de Duitse, Engelse en de wetenschappelijke namen, naast namen uit de toenmalige jeugdbondslibellentabel (Dutmer & Duijm, 1974), namen die genoemd werden in Oudemans (1900), Nederlandse volksnamen verzameld door het P.J. Meertensinstituut (Hogerheide, 1982) en enkele andere mogelijke opties. Deze lijst werd uiteindelijk in januari 1982 aan alle 68 leden van de Nederlandse Libellenonderzoekers toegestuurd. Uiteindelijke werd deze lijst al voor de zevende libellenstudiedag in 1982 besproken, vanwege de haast die het had met de uitgave van "De libellen van Nederland". De lijst werd vastgesteld op mijn studentenkamer op donderdagavond 28 januari 1982 op de Ina Boudier Bakkerlaan 117-II in Utrecht door Jan van Tol, Leo Beukeboom, Marian Verdonk en ondergetekende, met schriftelijke bijdragen van Jean Belle, Dirk Geijskes, Eduard Osieck, Pim Schoorl en Rombout de Wijs.
De uitgangspunten waren toen:
- Elke familie een eigen naam en iedere soort een binaire naam, behalve als er één soort in de familie is in welk geval de familienaam de soortsnaam is,
- De namen moeten bruikbaar (dus kort), kloppend en duidelijk zijn,
- Bestaande namen hebben voorrang, behalve wanneer één van de vorige punten van toepassing is of wanneer een volksnaam duidelijk slaat op een soort,
- Zeer algemene soorten krijgen één naam zodat ze niet het voorvoegsel "gewone" krijgen (lantaarntje, paardenbijter in de familie grasjuffers en glazenmakers).
Uiteindelijk werden de Nederlandse namen niet in Geijskes & Van Tol (1983) opgenomen omdat Dirk Geijskes er alleen zaken in wilde opnemen die 100% zeker waren.

Voorbeeld: de naam voor Enallagma cyathigerum de watersnuffel
De naam voor Enallagma cyathigerum was de keuze uit een naam gericht op de achterlijfsfiguren (à la Becher-Azurjungfer in 't Duits) en dan zou het "bommetje" zijn geworden (het atoombommetje op het 2e segment van het mannetje en de vorm van een meer conventionele bom op de achterlijfssegmenten van het vrouwtje). Of de naam zou een keuze kunnen zijn uit de door Hogerheijde (1982) genoemde volksnamen. In dit artikel werden er lokale namen gevraagd voor "een libel" (was nader omschreven) in vraag 13 van vragenlijst 27 van de in 1955 door het P.J. Meertensinstituut uitgevoerde enquête aan Nederlanders wonend in alle windstreken. Uit deze lijst werden een aantal namen in de lijst van 1982 opgenomen: paardebijter (deze naam werd door ons vooruitziend op de Nederlandse spellingswijzigingen al paardenbijter genoemd), glassnijder, korenbout, rombout en watersnuffel. Daarbij ging het niet zozeer om de frequentie van een naam die voor een libel genoemd werd (daarbij waren vrij voorspelbaar glazenmaker, waterjuffer, glazenwasser, juffer/jufferke die met respectievelijk 435x, 126x, 115x en 64x genoemd werden) maar eerder de vraag of een bepaalde naam op een bepaalde manier naar een bepaalde libel zou kunnen verwijzen. Vandaar dat wij kozen voor paardenbijter voor Aeshna mixta (die soms om paarden heen vliegend gezien kan worden om uit het gras opgejaagde vliegen te vangen en niet daadwerkelijk het paard bijt) en watersnuffel voor Enallagma cyathigerum (met een naam die een aardige aanwijzing voor het gedrag geeft). Overigens werd de naam watersnuffel in het artikel van Hogerheijde (1982) slechts 1x voor Limburg opgegeven (naast 1x de naam snuffeltèr ook voor Limburg).


Protesten tegen de lijst verschenen in 1982
Enkele mensen waren tegen de in 1982 gepresenteerde namenlijst, zodat er in de jaren die volgden soms andere namen verschenen. Dit gold bijvoorbeeld voor Frans Duijm (die altijd al zijn eigen ideeën over de Nederlandse namen bleek te hebben gehad, maar die ten tijde van de vergadering in Centraal Afrika verbleef en pas bij zijn terugkeer met de Nederlandse namen werd geconfronteerd). Hij liet dan ook in de Duijm & Dutmer (1985) eigen nieuwe Nederlandse namen verschijnen, waarbij gelukkig ook steeds de Nederlandse namen uit 1982 werden vermeld. Ook Weia Reinboud en Tieneke de Groot waren het tien jaar later met enkele gekozen namen in het geheel niet eens. Zo vonden zij bijvoorbeeld het woord 'juffer' een klank hebben die met ongetrouwde juffrouwen te maken had en wilden zij de term 'wijdogen' invoeren in plaats van de naam 'rombouten'. Zowel de eerste versies van de ODON-tabel (Reinboud et al., 1990 en 1990b) als de eerste jeugdbondsuitgave later (Groot et al., 1993) werden de Nederlandse namen slechts in de index vermeld. Uiteindelijk zou de lijst uit 1982 (met enkele toevoegingen) de standaardlijst worden, waarmee het doel "een eenvormige uniforme lijst te creëren" op den duur toch werd bereikt.

Veranderingen na uitgave van de officiële lijst
Op vier momenten zijn er toevoegingen gekomen op de lijst uit 1982.
1. Michiels & van Mierlo (1982) breiden de namen uit voor de Benelux, ook opgenomen in Wasscher (1983)
2. op 16 maart 1996 werd een uitgebreide Vlaams-Nederlandse discussie gevoerd in het Groene Dak in Utrecht (zie De Knijf, 1996)
3. 19 Nov 1999 Bos en Wasscher rondzend e-mail voor de derde druk van de Veldgids tal van Zuid- en Oost-Europese soorten
4. 19 Nov voorstel door Wasscher, Ketelaar & Bos (2001) waardoor in 2001 drie extra soorten kregen een naam Wasscher (2001). voor in de vierde druk Veldgids libellen
5. 2007 onder voorzitterschap van KD Dijkstra werd door verder Weia Reinboud, Frank Bos, Marc Tailly, Geert De Knijf en ondergetekende de lijst uitgebreid tot het hele Middellandse zee gebied (Dijkstra, 2007).om op te nemen in de Dijkstra & Lewington (in druk) en in de vijfde druk veldgids in 2007

Veranderde namen uit de lijst van 1982
Uiteindelijk zijn uit de oorspronkelijke lijst van de Nederlandse soorten die volgende namen verandert:
- de tanglibel Onychogomphus forcipatus werd al een paar maanden later in 1982 de "kleine tanglibel" vanwege de waarnemingen van de grote tanglibel Onychogomphus uncatus in Wallonië (Michiels & van Mierlo, 1982)
- de bronlibel Cordulegaster boltonii werd ook al later dat jaar de "gewone bronlibel" vanwege het voorkomen van de zuidelijke bronlibel Cordulegaster bidentata in Wallonië (Michiels & van Mierlo, 1982)
- de breedscheenjuffer Platycnemis pennipes werd later de blauwe breedscheenjuffer door uitbreiding met de namen met witte en de oranje breedscheenjuffer (voorafgaand aan de uitgave van de eerste Veldgids; zie bijvoorbeeld De Knijf, 1996).

Kortom drie soorten kregen een toevoeging vanwege een ander areaal waarvoor de Nederlandse namen gebruikt gingen worden. De eerste twee veranderingen hadden voorkomen kunnen worden door overleg met de Belgen, wat in latere versies steeds is gebeurd. De toevoegingen zijn later steeds in overleg tussen Nederlanders en Vlamingen gebeurt, waarbij steeds gestreefd is naar  een brede samenstelling van de Commissie die de namen dan vaststelden.


Literatuur
Dutmer, Gerard & Frans Duijm, 1974. Libellentabel, tabellen voor de Nederlandse libellen en hun larven. Jeugdbondsuitgeverij, Amsterdam: 1-56.
Duijm, Frans & Gerard Dutmer, 1985. Libellentabel, tabellen voor de Nederlandse libellen en hun larven. Jeugdbondsuitgeverij: 1-60.
Dijkstra, K.-D. et al., 2007. Nederlandse libellennamen einduitslag. Niet gepubliceerd.
Groot, Tieneke, Weia Reinboud & Marcel Wasscher 1993. ODON-tabel, voor het op naam brengen van libellen zonder te vangen. Jeugdbondsuitgeverij, Utrecht. 1-71.
Hogerheide, H., 1982. Insect en dialect: Benamingen voor de libel in de Nederlandse dialecten. Contactblad Nederlandse libellenonderzoekers 3: 9-17.
Gerhard Jurzitza, 1979. Libellen, de waternimfen van West- en Midden-Europa. Thieme-uitgevers (oorspronkelijke uitgave in het Duits: 1978)
Michiels, N. & Van Mierlo, M., 1982. Libellentabel voor België. Wielewaaljongeren, Turnhout. 46 pp.
Oudemans,  J. Th., 1900, De Nederlandsche insecten. 1-38
Reinboud, Weia, Tieneke de Groot & Marcel Wasscher 1990a. ODON-tabel voor het op naam brengen van libellen zonder te vangen. Eerste versie, eerste deel. Uitgave ODON en Atalanta, Utrecht. 1-24 + bijlage.
Reinboud, Weia, Tieneke de Groot & Marcel Wasscher 1990b. ODON-tabel voor het op naam brengen van libellen zonder te vangen. Eerste versie, tweede deel. Uitgave ODON en Atalanta, Utrecht. 25-40.
Sandhall, Åke, Ulf Norling & B.W. Svensson, 1980, Libellen en andere netvleugeligen,
Wasscher, Marcel 1982a. Concept Nederlandse libellenamen. [discussiestuk voor de elfde libellenstudiedag]. Niet gepubliceerd.
Wasscher, Marcel 1982b. Nederlandse libellenamen. Contactblad Nederlandse libellenonderzoekers 3: 4-8.
Wasscher, Marcel 1983. Aanvullingen op de Nederlandse namenlijst. Contactblad Nederlandse libellenonderzoekers 5: 10.
Wasscher, Marcel, Robert Ketelaar & Frank Bos, 2001. Voorstel voor enkele aanvullende Nederlandstalige namen voor Z-Europese libellen. Nieuwsbrief 5(2): 9.
Wasscher, Marcel, 2001. Nederlandse namen voor drie Zuid-Europese soorten. NVL Nieuwsbrief 5(3): 5.

marcel123

Zijn er voor de libellen in Suriname en Zuid-Afrika ook nederlandse namen vastgesteld?

Goyatlah

CiteerZijn er voor de libellen in Suriname en Zuid-Afrika ook nederlandse namen vastgesteld?
Moet dat nu echt? Die beesten krijgen ook al Engelse namen die niemand gebruikt,,,  :(  
Moi, Dolf

Bezoek ook eens Libellen in Nederland met de enige interaktieve en op foto's gebaseerde libellentabel, veel info en heel veel foto's

marcel123

#3
In 1990 gebruikte ook bijna niemand nederlandse namen voor libellen. Dat is tegenwoordig anders, althans bij de nieuwe generatie libellenwaarnemers. En in het begin werd de wet. naam in waarneming.nl niet eens goed ondersteund en je kan altijd nog altijd kiezen voor welke naam..

ArjenDrost †

CiteerIn 1990 gebruikte ook bijna niemand nederlandse namen voor libellen. Dat is tegenwoordig anders, althans bij de nieuwe generatie libellenwaarnemers.
Maar er zijn best wel wat libellenwaarnemers in Nederland die het regelmatig hebben over verschillende soorten. Op zo'n manier kan zo'n naam redelijk snel inburgeren.

Maar als je buitenlandse soorten ook een Nederlandse naam gaat geven, wie gaat die gebruiken? Volgens mij raken zulke namen nooit ingeburgerd. Of spreken er nog heel veel mensen Nederlands in Suriname en Z-Afrika? Niet toch?

Goyatlah

#5
Daarnaast zijn alle 4 de Zuid-afrikaanse gidsen waarvan ik het bestaan weet in het Engels.
Zie verder http://www.warwicktarboton.co.za/Dragonfly%20list.html

En trouwens, hoe zou dan Ischnura senegalensis moeten heten? Senegaleens Lantaarntje?, Afrikaans Lantaarntje? of toch maar Gewoon Lantaarntje of simpel Lantaarntje (het is tenslotte de enige Ischnura daar...).
Of wijzigen we ons Lantaarntje in Europees Lantaarntje? Zou wel zo netjes zijn.

Nou ja, het is denk ik wel duidelijk dat ik geen voorstander ben...
Moi, Dolf

Bezoek ook eens Libellen in Nederland met de enige interaktieve en op foto's gebaseerde libellentabel, veel info en heel veel foto's

Menko Vlaardingerbroek

CiteerDaarnaast zijn alle 4 de Zuid-afrikaanse gidsen waarvan ik het bestaan weet in het Engels.
Afrikaans kan ook: http://www.sisbok.no/vare.php?ean=9781868728510

Vriendelijke groet,
Menko Vlaardingerbroek

Goyatlah

:grin: Die kende ik dus nog niet  :gap:  :duim:  
Moi, Dolf

Bezoek ook eens Libellen in Nederland met de enige interaktieve en op foto's gebaseerde libellentabel, veel info en heel veel foto's

Weia

Afrikaans in geen Nederlands toch?
Eerst waren er geen officiële Nederlandse namen, met de eerste druk van de veldgids namen voor alle soorten van Noordwest-Europa (hoofdstuk 8 dus), met de vertaling van de KD ook namen voor het gebied van die gids. Wat mij betreft blijft het daarbij!
Groeten, Weia
rode bosmieren: https://forum.waarneming.nl/index.php/topic,342651.0.html
pagina over variatie bij een paar lastige libellensoorten: www.at-a-lanta.nl/weia/LibellenVariatie.html
motmugjes van foto determineren: http://www.at-a-lanta.nl/weia/Motmuggen.html
familie motmuggen systematisch http://forum.waarneming.nl/smf/index.php?topic=378882.0

nick w

CiteerAfrikaans kan ook: http://www.sisbok.no/vare.php?ean=9781868728510
Ik vind 'naaldekokers' wel schitterend!!

Groet,
Nick W