Geslacht bepalen - snelcursus adhv voorbeelden

Gestart door AvanderHeijden, september 14, 2017, 19:48:26 PM

Vorige topic - Volgende topic

AvanderHeijden

Bij libellenwaarnemingen wordt regelmatig het verkeerde geslacht ingevuld. Het lijkt vaak zo makkelijk: een rode Vuurlibel is een mannetje en een gele is een vrouwtje. Een gele Platbuik is een vrouwtje en een blauwe een mannetje. Zo staan ze in menig veldgids dus dat moet kloppen. Toch?
In werkelijkheid zit het iets ingewikkelder in elkaar. Met name bij de familie libellulidae (korenbouten) gaat het vaak fout simpelweg omdat jonge dieren allemaal de kleur en tekening van een vrouwtje hebben. Mannetjes krijgen pas na een paar dagen hun uiteindelijke kleur en tot die tijd worden ze vaak ingevoerd als vrouwtje. Vrouwtjes kunnen op hoge leeftijd soms juist weer op mannetjes gaan lijken en sommige vrouwtjes doen dat ook al op jongere leeftijd. Verwarrend? Jawel, maar toch zijn de geslachten makkelijk uit elkaar te houden als je weet waar je op moet letten. In dit topic wordt aan de hand van een aantal voorbeelden uitgelegd hoe je mannetjes van vrouwtjes kunt onderscheiden ongeacht de leeftijd of afwijkende kleur.

Het is de bedoeling dat dit topic later wordt uitgebreid met meer voorbeelden.

Voorbeeld 1: de Vuurlibel (Crocothemis erythraea). Alle voorbeeldfoto's zijn op 9 juli 2017 in De Weerribben gemaakt.

Een typisch mannetje: knalrood!


Een typisch vrouwtje: geelbruin!


Deze is geel, dús een vrouwtje? Neen! Alle Vuurlibellen zijn geel na het uitsluipen. Dat dit een mannetje is, is te zien aan de achterlijfspunt. Bij mannetjes liggen de drie achterlijfsaanhangsels zo'n beetje tegen elkaar aan, wat de achterlijfspunt een spits uiterlijk geeft. Bij vrouwtjes zit ruimte tussen de (twee!) aanhangsels, waardoor het achterlijf er stomp uitziet. Bovendien is het achterlijf van vrouwtjes breder dan van mannetjes.


Van schuin opzij komt het onderste achterlijfsaanhangsel beter in beeld. Bij vrouwtjes ontbreekt dat.


Dit mannelijke exemplaar wordt al donkerder. Bij de achtervleugels is het secundaire geslachtsorgaan goed te zien en ook het derde, onderste achterlijfsaanhangsel maakt duidelijk dat dit een mannetje betreft.


Meestal verkleuren Vuurlibellen redelijk egaal naar rood maar dit mannetje doet dat op zijn eigen vlekkerige manier.


Bijna klaar, nog een héél klein geel vlekje wegpoetsen.


Dus deze is rood... dat betekent dat het een mannetje is, toch? Fout! Een klein deel van de vrouwtjes kleurt als mannetjes. Dit komt vaker voor bij dieren, een dergelijk vrouwtje noemen we homeochroom of andromorf. Normaal is dat een vrij zeldzaam verschijnsel maar bij de Vuurlibellen in De Weerribben valt het me op dat het een flink aandeel van de vrouwtjes betreft. Gisteren zag ik bij elkaar zeker een tiental andromorfe vrouwtjes, ik schat dat dat ongeveer 10% van de aanwezige vrouwtjes betrof.


Als je zo'n andromorf vrouwtje van opzij bekijkt zie je het legapparaat.


Vergelijking van de achterlijfsvormen.


Voorbeeld 2: de Platbuik (Libellula depressa)

Een typische Platbuik-man zoals je ze meestal in de boekjes tegenkomt: met een blauw berijpt achterlijf.


Maar dit is ook een mannetje, wat te zien is aan de spitse achterlijfpunt met tegenelkaar aan liggende aanhangsels.


En dit is een mannetje dat al een beetje berijpt begint te raken. Eigenlijk vind ik ze zo het mooist... maar deze fase duurt niet lang.


Dit is een vrouwtje: het achterlijf is breder dan dat van een mannetje en het eindigt vrij stomp doordat de aanhangsels niet tegen elkaar aan zitten. Er zit een beetje ruimte tussen.


Vergelijking van de achterlijven.

Weia

Je hebt een hoop moois gezien! Fijn topic.
Blauw vrouwtje platbuik uit het archief:

Groeten, Weia
rode bosmieren: https://forum.waarneming.nl/index.php/topic,342651.0.html
pagina over variatie bij een paar lastige libellensoorten: www.at-a-lanta.nl/weia/LibellenVariatie.html
motmugjes van foto determineren: http://www.at-a-lanta.nl/weia/Motmuggen.html
familie motmuggen systematisch http://forum.waarneming.nl/smf/index.php?topic=378882.0

KoenVerhoogt

Met vriendelijke groet, Koen Verhoogt
Favoriete soortgroepen: Korstmossen en Kevers
6237 soorten tot nu toe

https://waarneming.nl/user/photos/102250[/url

Albert-Willem Hummel

Stil is.... Goed bezig! :duim:  Misschien een sticky waardig topic?

colossus

Prachtige uitleg Antoine. Sticky van maken inderdaad! :duim:
Vriendelijke groeten,
Kees Kuijper

Henri van Dodeweerd

Met vriendelijke groet,
Henri van Dodeweerd