Sorbus - Lijsterbes:Bekijk de bladen aan kortloten in de zon, want langloten en schaduwbladen kunnen op cruciale kenmerken afwijken. Controleer meerdere bladen aan een plant.
Sleutel: 1a. Blad zonder een vrij deelblaadje. Onderzoek het blad aan een kortlot dat direct zonlicht vangt 2
1b. Blad met tenminste één vrij deelblaadje. Onderzoek het blad aan een kortlot dat direct zonlicht vangt 4
2a. Blad met duidelijke lobben, onderzijde (geelgroen-)grijsviltig behaard 3
2b. Blad niet ingesneden, onderzijde dicht witviltig behaard
Sorbus aria 3a. Blad eirond, c. 1,3 x zo lang als breed, met 9—11 paar zijnerven, onderzijde grijsviltig behaard. Vrucht kogelrond.
Sorbus austriaca *
3b. Blad langwerpig, c. 1,5 x zo lang als breed, met (5—)6—9 paar zijnerven, onderzijde geelgroengrijsviltig behaard. Vrucht langer dan breed.
Sorbus intermedia **
4a. Blad onregelmatig geveerd met een eindblaadje dat veel groter is dan de andere 1—10 deelblaadjes 5
4b. Blad regelmatig geveerd, met (9—)11—19 deelblaadjes en het eindblaadje ten hoogste zo groot als de overige deelblaadjes
Sorbus aucuparia 5a. Vrucht langer dan breed of rolrond, helderrood. Blad met 14—27 nerven en 1—9 deelblaadjes 6
5b. Vrucht breder dan lang, donkerrood. Blad met 14—23 nerven en 1—5 deelblaadjes
Sorbus hybrida 6a. Blad aan de onderzijde aanvankelijk groenachtig viltig behaard, tegen het eind van de zomer kaal wordend; met 14—20 nerven en 4—8 deelblaadjes
Sorbus x liljeforsii ***
6b. Blad aan de onderzijde blijvend grijswit viltig behaard; met 16—27 nerven en 1—5 deelblaadjes.
Sorbus x thuringiaca (Sorbus x pinnatifida) ****
Opmerkingen:* Schriftelijke mededeling T.Rich: uit aanplant op grote schaal verwilderend in Denemarken, nog zeldzaam in UK. Om die reden in Nederland te verwachten.
**
Langlot- en schaduw-bladen van Sorbus intermedia hebben soms deelblaadjes!*** Hybride van S. aucuparia x intermedia
**** Hybride van S. aria x aucuparia
Soorten niet in de sleutel maar wel gevonden in België (opmerkingen door Rutger Barendse, 2014):- Sorbus torminalis (inheems in België (Wallonië), in Vlaanderen 1 vondst van een verwilderde plant) : Bladen enkelvoudig, in het onderste deel diep gelobd aan de onderzijde kaal en enkele haren, vruchten groenachtig bruin.
- Sorbus x tomentella (Sorbus aria x torminalis, een zeer zeldzame kruising) : Bladen groter dan bij S. torminalis en in tegenstelling tot deze viltig aan de onderzijde, ten opzichte van S. aria is het blad meer gelobd en heeft het een langere bladsteel. Lobben minder scherp gepunt dan bij S. remensis (niet in België).
- Sorbus domestica (1 melding met herbariummateriaal uit 1873) : Geheel geveerde bladeren met symmetrische bladvoet van de deelblaadjes (symmetrisch bij S. aucuparia) en peervormige vruchten ter grootte van een kers.
- Sorbus latifolia (verwilderd met alleen meldingen in 1986 en 1987) : Enkelvoudig blad, grijs of geelgrijs viltig aan de onderzijde, ten hoogste 1,5 maal zo lang als breed en afgeknotte bladvoet. Bladsteel 2,5 -4(-5) cm.
Referenties:- Hensen, K.J.W., 1958. In Nederland gekweekte overgangsvormen tussen Sorbus aria (L.) Crantz en Sorbus aucuparia L. Jaarboek Nederlandse Dendrologische Vereniging 21: 189—204.
- Koning, J. de, J.W. van den Broek, H.J. van der Laar & G. Fortgens, 2000. Nederlandse dendrologie, 13e druk. p. 478-486.
- Krüssmann, G., 1962. Handbuch der Laubgehölze, Band II. p. 480-488.
- Meyer, N., L. Meierott, H. Schuwerk & O. Angerer, 2005. Beiträge zur Gattung Sorbus in Bayern. Berichte der Bayerischen Botanischen Gesellschaft Sonderband: p. 5—216. (nog niet kunnen inzien, sleutel en foto’s: http://offenenaturfuehrer.de/web/Sorbus_in_Bayern_%28N._Meyer,_L._Meierott,_H._Schuwerk_%26_O._Angerer%29 )
- Rich, T.C.G. 2007. Sorbus x liljeforsii, a name for the S. aucuparia x intermedia hybrid (Rosaceae). Nordic
- Journal of Botany 25: 339-341.Rich, T.C.G., L. Houston, A. Robertson & M.C.F. Proctor, 2010. Whitebeams, Rowans and Service Trees of Britain an d Irelenad. A monograph of British and Irish Sorbus L. B.S.B.I. Handbook No. 14. 223 pp.
- Stace, C. 2010. New Flora of the British Isles, 3rd ed. p. 201-215.
Tekst: Leni Duistermaat, Koos Ballintijn & T. Rich (2014)