Lastige soortgroepen & veelgemaakte fouten

Gestart door nielseimers, februari 24, 2017, 14:10:53 PM

Vorige topic - Volgende topic

nielseimers

Lastige soortgroepen & veelgemaakte fouten:
Dat sommige soortgroepen lastiger zijn dan andere, is ons allemaal bekend. Maar met de nieuwe influx van exoten, adventieven en tuinplanten, schiet onze plantenbijbel (Heukels' Flora) soms te kort. Dit forum topic is bedoeld om dergelijke soortgroepen nader toe te lichten. Iedereen is vrij om hier bijdragen aan te leveren. Zorg dat je onderaan je reactie je bronnen vermeldt, zodat de betrouwbaarheid van de diagnostische kenmerken nagegaan kan worden door de lezer. Als je opmerkingen of aanvullingen hebt op eerder geplaatste berichten, gebruik dan de "citaat" functie, zodat het duidelijk is op welke tekst jouw commentaar gericht is. De auteur kan vervolgens de opmerkingen verwerken in diens bericht.

Grotere groepen:
Er zijn een aantal soortgroepen die dusdanig groot zijn en dusdanig complex, dat zij op een eigen forum of zelfs website verder toegelicht worden.

nielseimers

#1
Behandelde soortgroepen:
Een link naar een sleutel gaat naar een soorttekst van een Genus op Observation.org
De andere linken gaan naar een schema/overzicht in dit topic zelf


nielseimers

#2
Groot glidkruid & Trosglidkruid:
Trosglidkruid (Scutellaria columnae) is al in de 19e eeuw ingeburgerd, maar recent is Groot glidkruid (Scutellaria altissima) opgedoken, een nieuwe soort die gemakkelijk verwildert.

SoortGroot glidkruidTrosglidkruid
KleurBlauwpaarsRoodpaars
OnderlipWitRoodpaars
Lengte bloemkroon15-20 mm, 3-4 keer zo lang als kelk20-30 mm, 6 keer zo lang als kelk
Lengte onderlip3-4 keer zo lang als kelk6 keer zo lang als kelk



Referenties:
Tekst: Niels Eimers

nielseimers

#3
Geranium - Ooievaarsbek (vegetatief):
Ooievaarsbek kan in rozetstadium lastig te herkennen zijn. Het type beharing op de bladsteel (dus niet de stengel of bloemsteel!), is bruikbaar om de soort vast te stellen. In onderstaande tabel staat weergegeven hoe deze soorten van elkaar verschillen.

SoortBladsteelbeharing
BermKorte, ongelijke klierharen en gewone haren tot 1,5 mm
RondeMet korte (0,5 mm), ongelijke klierharen en lange, gewone haren
ZachteKorte (0,2-0,5 mm), ongelijke klierharen, veel gewone (0,1-0,4 mm) haren en  lange (tot 1,5 mm) rommelige, gewone haren
KleineKorte, gewone (0,2 mm) haren, soms ook met klierharen
SlipbladigeSchuinafstaande (naar beneden gerichte) gewone beharing



Referenties:
  • Heukels' Flora (24e druk, 2020)
  • The Vegetative Key to the British Flora (Poland & Clemens, 2009)
Tekst: Niels Eimers

nielseimers

#4
Viburnum - Sneeuwbal:
Viburnum heeft drie sterk gelijkende soorten met rimpelig blad met hierop sterharen.

SoortViburnum rhytidophyllumViburnum x rhytidophylloidesViburnum lantana
Lengte/breedte verhoudingMeer dan 3 keer zo lang als breedMinder dan drie keer zo lang als breedMinder dan twee keer zo lang als breed
Bladkleur bovenzijdeDonkergroen, sterk glimmendGroen, matGroen, mat
Bladkleur onderzijdeWitte nerven met wit bladWitte nerven met groen bladWitte nerven met groen blad
Sterharen bovenzijde bladWeinigVeelVeel
Nervatuur bovenzijde bladZeer diep ingezonkenIntermediair ingezonkenOndiep ingezonken
BladrandVrijwel gaafrandigIntermediair/getandGezaagd

Referenties:

Tekst: Niels Eimers (2017)


nielseimers

#5
Papaver - P. orientale, setiferum & bracteatum:
Er zijn drie opvallend grote Klaproos soorten met zeer grote bloemen en zeer ruig behaard blad. Papaver setiferum is bij verre de meest algemene soort. Papaver orientale en Papaver bracteatum zijn pas enkele keren verwilderd gevonden.

ReuzenklaproosOosterse klaproosReuzenpapaver
WetenschappelijkPapaver orientalePapaver setiferumPapaver bracteatum
Zwarte vlak aan basis kroonbladAfwezig tot zwak aanwezigBreder dan lang, niet voorbij midden van kroonblad reikendLanger dan breed, voorbij midden van kroonblad reikend
BloemknoppenKnikkendRechtopRechtop
Stempelstralen8-159-1912-24
VruchtGloeilamp/kegelvormig, meestal hoger dan breedRond, meestal breder dan hoogGloeilamp/kegelvormig, meestal hoger dan breed
StempelschijfBolPlatBol
SchutbladenAfvallend, 0-4Afvallend, 0-4Lang blijvend, 3-8
StengelbladenOok in bovenste 1/3e deel van de stengel aanwezigTot 2/3e van de stengel aanwezigOok in bovenste 1/3e deel van de stengel aanwezig
HelmknoppenGeel of lichtpaarsPaarsPaars
KroonbladenLichtoranjeOranjeroodDonkerrood

Opmerkingen:
  • Alle drie de soorten kunnen hybridiseren, dit bemoeilijkt de determinatie enorm.
  • Papaver setiferum heette tot kort geleden Papaver pseudo-orientale, maar deze naam wordt nu als synoniem beschouwd.

Refenties:
Tekst: Niels Eimers

nielseimers

#6
Arum - Aronskelk in vruchtstadium:
Italiaanse en gevlekte aronskelk zijn in vruchttijd vrij lastig te onderscheiden. Er zijn enkele verschillen, maar die tonen overlap. Meet daarom bij twijfelgevallen de diameter van de bessen op.

GevlekteItaliaanseBetrouwbaarheid
Lengte vruchtaar3-6 cm7-20 cmBeperkt
Houding 'vruchtaar'RechtopstaandVaak gekniktBeperkt
Kleur bessen bij rijpheidOranje tot roodOranjeBeperkt
Diameter bessen bij rijpheid0,5 cm1,0 cmVrij betrouwbaar

Referenties:
Tekst: Niels Eimers

nielseimers

#7
Erodium - Reigersbek:
Erodium is een complex geslacht met sterk gelijkende ondersoorten. Er worden veel fouten gemaakt tussen Duin-, Gewone en Kleverige reigersbek.

Gewone reigersbekDuinreigersbekKleverige reigersbek
Diameter bloem12-14(-17) mm8-14 mm6-8 mm
Lengte kroonbladenOngelijkOngelijkGelijk
Grijs vlekje op twee kleinste kroonbladenAanwezigAfwezigAfwezig
Kleur kroonbladenPaarsRoze tot licht paarsRoze tot licht paars
KlierharenBeperkt aanwezig, maar weinig tot niet op bovendzijde bladBeperkt aanwezig, maar weinig tot niet op bovenzijde bladSterk aanwezig, veel op bovenzijde blad
Aantal bloemen/vruchten per bloeiwijze5-7(-9)3-52-3(-5)
Lengte snavel25-35 mm22-28 mm15-24 mm

Opmerkingen:
  • Duinreigersbek x Kleverige reigersbek - Erodium x anaristatum heeft steriele zaden en gele (niet paarse) helmknoppen (niet verwarren met het stuifmeel).
  • Alle taxa kunnen volledig witte kroonbladen hebben, het lichtgrijze vlekje is dan altijd afwezig.
  • Ook bij Gewone reigersbek, kan het lichtgrijze vlekje ontbreken.
  • Ondanks dat Duinreigersbek net zulke grote bloemen kan hebben als gewone reigersbek, zijn ze vaak wat kleiner en zijn de kroonbladen minder ongelijk in grootte.
  • Erodium cicutarium var. pimpinellifolium heeft gele vlekken met bruine of zwarte puntjes op twee kleinste (of alle) kroonbladen

Referenties:
  • Heukels' Flora (24e druk, 2020)
Tekst: Niels Eimers

nielseimers

#8
Langstekelige distel vs. kruldistel:
In het rivierengebied komt Langstekelige distel voor, een soort die sterk op Kruldistel lijkt. De lengte van de naalden is geen betrouwbaar kenmerk, aanvullende kenmerken dienen bekeken te worden.

KruldistelLangstekelige distelBetrouwbaarheid
Lengte stekelsMeestal tot 5 mmMeer dan 5 mmLaag
Beharing onderzijde bladSpinnenwebachtigBijna afwezigVrij betrouwbaar
BloemhoofdjesIn kluwens van 1 tot 5Vaak alleen, soms tot 3 bijeenLaag
BloemhoofdjesVaak gekniktMeestal rechtopstaandBeperkt
Steel bloemhoofdjesMeestal geheel gevleugeldMeestal bovenste deel ongevleugeldBeperkt
Breedte omwindsel1,5-1,8 cm1,8-2,5 cmBetrouwbaar
Nerf middelste omwindselblaadjesOnderste 1/3e deel onopvallendOver hele lengte opvallendVrij betrouwbaar

Referenties:
  • Heukels' Flora (24e druk, 2020)
  • The Vegetative Key to the Flora of the British Flora (Polant & Clement, 2009)
Tekst: Niels Eimers

nielseimers

#9
Ruige weegbree & smalle weegbree:
Ruige weegbree en Smalle weegbree lijken in eerste instantie niet op elkaar. Jonge exemplaren van Smalle weegbree kunnen echter vrij breed en vooral ruig behaard blad hebben en dan sterk op Ruige weegbree lijken. Vooral de lengte van de beharing en de aan/afwezigheid van dwarsnerven zijn harde kenmerken om de twee soorten te onderscheiden.

Smalle weegbreeRuige weegbree
BeharingLang (>1 mm) en slank (0.05 mm)Kort (< 1 mm) en dik (0,2 mm)
DwarsnervenAfwezigAanwezig
Hoofdnerven3-5(-7) hoofdnerven, licht doorschijnend (tegen licht in houden)3-5(-7)(-9) hoofdnerven, niet doorschijnend (tegen licht in houden)
HoofdnervenDiep ingezonken aan bovenzijdeOndiep ingezonken aan bovenzijde
BladrandGaafrandig, soms met kleine tandjesGaafrandig of getand
StengelGegroefdRond

Referenties:
  • Heukels' Flora (24e druk, 2020)
  • The Vegetative Key to the British Flora (Poland & Clement, 2009)
Tekst: Niels Eimers

nielseimers

#10
Veronica - Akker-, Grote, Gladde & Doffe ereprijs:
Deze groep soorten kan vrij sterk op elkaar lijken, maar is met voldoende ervaring goed op naam te brengen. Bij twijfelgevallen zullen de harde kenmerken bestudeerd moeten worden. Onderstaande tabel geeft hier een overzicht van.

AkkerereprijsGrote ereprijsGladde ereprijsDoffe ereprijs
Beharing op vruchtEnkel klierharenGewone & klierharenGewone & klierharenGewone & klierharen
Vrucht(lobben)HartvormigWijd uitstaandHartvormigHartvormig
Kelkbladen tijdens vruchttijdNiet bedekkendElkaar bedekkend bij basisElkaar bedekkend bij basisNiet bedekkend
Beharing basis kelkbladenZwak behaardZwak behaardZwak behaardSterk behaard
Lengte stijlZéér kortZéér langVoorbij vruchtlobben uitstekendNiet tot weinig buiten vruchtlobben uitstekend
BladkleurLichtgroenDonkergroenDonkergroen, vaak glanzendDonkergroen, vaak dof
BladvormLanggerektRond tot ovaalEirond tot langwerpigVrijwel rond tot langwerpig
Lengte bloemsteel t.o.v. schutbladMinder dan 1,52-3 keer zo langMinder dan 1,5Minder dan 1,5
Bloemkroon5-8 mm8-15 mm5-8 mm3-4(-7) mm
Vorm kelkslippenEirond tot langwerpig, stompEirond tot langwerpig, stompBreed eirond, spits tot toegespitstLangwerpig spatelvormig, stomp
BladrandOndiep tot diep gekarteldDiep gekarteldDiep gekarteld/gezaagdOndiep gekarteld
Aantal zaden per vruchthok2-75-107-9(-15)5-6(-7)
BloemkleurOverwegend wit, vaak met blauwLicht blauw tot blauwLicht paarsblauw tot blauwLicht paarsblauw tot blauw

Opmerkingen:
  • Bij grote ereprijs zijn niet alle vruchtstelen 2-3 keer langer dan het schutblad aan de basis hiervan, bekijk dus meerdere vruchtstelen.
  • Het aantal zaden per vruchthokje is alleen onderscheidend als het flink afwijkt van het genoemde aantal in de tabel.
  • Bij doffe en gladde ereprijs is stijllengte niet betrouwbaar.
  • Bij doffe en gladde ereprijs is het overlappen van de kelkbladen niet betrouwbaar, bekijk zo veel mogelijk kelkbladen.
  • Bij doffe en gladde ereprijs is voornamelijk de vorm van de kelkbladen en de beharing aan de basis betrouwbaar.
  • Grote ereprijs heeft in bepaalde seizoenen kleinere en donkerdere bloemen.

Referenties:
Tekst: Niels Eimers

nielseimers

#11
Grote weegbree s.s. & Getande weegbree
Grote weegbree - Plantago major bestaat uit twee ondersoorten: Getande weegbree (subsp. intermedia) en Grote weegbree s.s. (subsp. major). Enkel de aanwezigheid van bladtanden aan de bladrand is niet voldoende om de ondersoort mee vast te stellen. Bij Getande weegbree ontbreken de tanden vaak en bij Grote weegbree s.s. zijn ze ook vaak aanwezig. In onderstaande tabel staan aanvullende kenmerken genoemd.

Getande weegbreeGrote weegbree s.s.
BladpuntVrij puntigAfgerond
BladvoetGeleidelijk in bladsteel versmaldVrij plotseling in bladsteel versmald
Aantal hoofdnerven3-5(-7)(3-)5-9
BladbeharingFijn behaardNagenoeg kaal
BladkleurMeestal donkergroenMeestal bleekgroen
HabitatMeestal vrij vochtigMeestal droog
BloeiaarMeestal minder dichtbloemig, vooral onderaanMeestal dichtbloemig
Deksel doosvruchtOnderaan door toppen van kelkslippen bedektNiet door toppen van kelkslippen bedekt
Aantal zaden per doosvrucht(12-)15-18(-26)(4-)8-10(-15)

Referenties:
  • Heukels' Flora (24e druk, 2020)
  • The Vegetative Key to the British Flora (Polant & Clemens, 2009)
Tekst: Niels Eimers

nielseimers

#12
Linum - Vlas:
In Nederland en België worden 9  soorten vlas aangetroffen. De soorten met blauwe kroonbladen zijn erg lastig. Het helpt om hier een tweedeling in te maken.

1. Bloemen donkerblauw, meeldraden en stijlen niet samenneigend, helmknoppen wit, kelkblaadjes smal:
Zonder vruchten kan je binnen deze groep het beste voor de verzamelsoort kiezen: Linum perenne agg, maar naar alle waarschijnlijkheid komt alleen Linum austriacum voor in Nederland en België.

Linum leoniiLinum perenneLinum austriacum
Grootte plant5-15 cm30-80 cm30-80 cm
Aantal bloemen per plant1-65-255-25
Hoogte meeldraden t.o.v. stijlEven langOngelijkOngelijk
Lengte kroonbladen8-14 mm15-20 mm15-20 mm
StengelSlank, opstijgendStevig, rechtopStevig, rechtop
Hoogte vruchtdoosn.v.t.5-7 mm3-5 mm
Stand vruchtsteeln.v.t.Recht tot schuin naar bovenHorizontaal tot teruggeslagen
Kleur kroonbladenn.v.t.Net iets donkerder dan austriacumNet iets lichter dan perenne


2. Bloemen lichtblauw, meeldraden en stijlen samenneigend, helmknoppen blauw, kelkblaadjes breed.

Linum bienneLinum usitatissimum
Stengelbladen0,5-1,0 mm breed2-3 mm breed
Aantal bloemenWeinigVeel
Lengte kelkbladen4-5 mm6-9 mm
Rand kelkbladenNiet vliezig, niet gewimperd, niet toegespitstVliezig, gewimperd, toegespitst aan top
Middennerf kelkbladenSterk opvallendWeinig opvallend
Kleur kroonbladenZeer licht witblauwLicht blauwpaars of volledig wit

Opmerkingen:
  • Bij witbloemige exemplaren van vlas, kunnen de meeldraden wit van kleur zijn.
  • Bij Linum austriacum en Linum perenne zijn vruchten noodzakelijk om de soort vast te stellen.

Referenties:
Tekst: Niels Eimers

nielseimers

#13
Echte kamille & Reukeloze kamille:
Echte kamille en Reukeloze kamille lijken sterk op elkaar, maar zitten in verschillende plantengeslachten (Matricaria & Tripleurospermum) en verschillen vele kenmerken. Probeer bij fotowaarnemingen altijd de dwarsdoorsnede van een bloemhoofdje te laten zien.
Echte kamilleReukeloze kamille
Geur bloemenZeer zoetMuf
BloemhoofdjeHol, hoger dan breed.Gevuld, even hoog als breed
Rand omwindselbladenAlleen aan de top of helemaal niet bruinvliezigLangs groot deel bruinvliezig
Diameter bloem1-2,5 cm3-4 cm
Vorm bloemhoofdjeBol tot kegelvormigPlat tot bol
LintbloemenVlak tot teruggeslagenVlak
BloeitijdMei-herfstJuni-augustus


Opmerkingen:
  • De knijptest levert al een goede aanwijzing: Het bloemhoofdje van Reukeloze kamille is hard en niet samendrukbaar. Het bloemhoofdje van Echte kamille is zacht en wel indrukbaar.
  • Fotografeer ook altijd het blad om valse kamille en stinkende kamille uit te sluiten.
  • Om de aanwezigheid van stroschubben vast te stellen heb je een rijp hoofdje nodig waar je de bloemen afwrijft. Bij Valse kamille en Stinkende kamille blijven er dan vliesjes achter op de bloembodem, dit zijn de stroschubben.
  • Bij Echte kamille verlengt het bloemhoofdje tijdens de bloei, waardoor de lintbloemen naar beneden gaan staan. Op het begin van de bloei is dit onderscheid niet te maken. Ook bij Reukeloze kamille gaan de lintbloemen hangen aan het einde van de bloeitijd, maar dan hangen de lintbloemen een stuk ongelijker, rommeliger. Zowel de vorm van het bloemhoofdje als de stand van de lintbloemen is om deze redenen niet altijd even betrouwbaar.
  • Bij twijfel kies je voor de verzamelsoort "Reukeloze kamille + Echte kamille" en niet voor Kamille spec, want de twee soorten zitten in verschillende geslachten (Matricaria en Tripleurospermum)
  • Vegetatief zijn de soorten niet vast te stellen, kies dan voor "Reukeloze kamille + Echte kamille".

Referenties:
  • Heukels' Flora (24e druk, 2020)
  • The Vegetative Key to the British Flora (Poland & Clement, 2009)
Tekst: Niels Eimers, toevoeging Nathalie De Somer dec2022

nielseimers

#14
Echium - Slangenkruid & Weegbreeslangenkruid:
Slangenkruid (Echium vulgare) is een inheemse soort. Weegbreeslangenkruid (Echium plantagineum) is een niet-inheemse soort die ingezaaid wordt. Voor zekere determinatie is een foto van de bloem in zij-aanzicht noodzakelijk.

SlangenkruidWeegbreeslangenkruid
StengelMeestal rood gevlektMeestal ongevlekt
Lengte bloem10-20 mm18-30 mm
Buiten bloem uitstekende meeldraden4-52
Beharing buitenzijde bloemEgaal behaardVoornamelijk op randen en nerven
RozetbladenLancetvormig, zijnerven niet zichtbaarOvaal, zijnerven duidelijk zichtbaar

Opmerkingen:
  • De stengelbladen zijn ook verschillend (zie referenties), maar hoogst variabel en daardoor weinig betrouwbaar.
  • De stengel is bij slangenkruid vaak iets dikker dan bij weegbreeslangenkruid, maar dit is lastig te beoordelen.

Referenties:
Tekst: Niels Eimers

nielseimers

#15
Helianthus - Aardpeer & Stijve zonnebloem:
Er is een groot scala aan "kleinbloemige" zonnebloemen, waarbij aardpeer en stijve zonnebloem de meest algemene zijn. Voor determinatie is een foto van het omwindsel noodzakelijk, fotograaf daarom de bloem in zij-aanzicht.

AardpeerStijve zonnebloem
OmwindselbladenTeruggeslagenTegen omwindsel aanliggend
Lengte omwindselbladen10-20 mm, langer dan breedte omwindsel6-12 mm, korter dan breedte omwindsel
WortelsKnollen vormendGeen knollen vormend

Opmerkingen:
  • Bij beide taxa zijn de omwindselbladen scherp, maar bij stijve zonnebloem vaak wat meer toegespitst.
  • Bij aardpeer zijn de bovenste stengelbladen meestal niet veel kleiner dan de onderste stengelbladen, bij stijve zonnebloem is dit verschil vaak groter.
  • Er is nog een groot scala aan andere taxa binnen het geslacht Helianthus (zie referenties).

Referenties:
Tekst: Niels Eimers

nielseimers

#16
Calendula - Goudsbloem & Akkergoudsbloem:
Om Goudbloem te determineren, is een foto van het omwindsel het meest betrouwbaar, maar er zijn enkele aanvullende kenmerken.

GoudsbloemAkkergoudsbloem
BloemkleurMeestal oranjegeel, soms geelMeestal geel, soms oranjegeel
Diameter bloemhoofdje3-7 cm1-2 cm
Lengte omwindselbladen t.o.v. stralende lintbloemenMinstens twee keer zo langMinder dan twee keer zo lang
Lengte omwindselbladen onderlingVerschillend in lengteOngeveer gelijk
Stralende lintbloemenVaak meer rijenÉén rij
BuisbloemenGeel of roodbruinGeel
Beharing omwindselbladenRuigKlierachtig
StengelbeharingKortpluizigRuig
Vorm stengelbladenBoven midden het breedstBij midden het breedst
Punt stengelbladenVaak stompVaak puntig
VruchtenWrattig aan rugzijdeMet kam van stekels op rugzijde

Opmerkingen:
  • Bij Akkergoudsbloem zijn de buitenste nootjes minder sterk gekromd en langer gesnaveld dan de binnenste nootjes. Bij Goudsbloem is dit verschil minder sterk aanwezig.

Referenties:
Tekst: Niels Eimers

nielseimers

#17
Veronica - Klimopereprijs ondersoorten:
Klimopereprijs heeft drie ondersoorten Bosklimopereprijs, Akkerklimopereprijs en Drielobbige ereprijs. In Nederland beschouwen we deze als ondersoorten, maar in het buitenland worden dit ook wel soorten beschouwd. Recent is Schijnklimopereprijs waargenomen in Nederland, een soort die hier vrij sterk op lijkt.

Akker-Bos-DrielobbigeSchijn-
Wetenschappelijke naamsubsp. hederifoliasubsp. lucorumsubsp. trilobacymbalaria
ZeldzaamheidZeer algemeenAlgemeenVerwachtZeer zeldzaam
HabitatOveral, vooral in open biotopenBossen en zomen, meer beschaduwdAdventief met potgrondAdventief met potgrond
BloemkleurLichtblauw met wit hartLicht paarsroze tot bleekblauw zonder wit hartDonkerblauw met wit hartWit
Midden v.d. kelkbladenMin of meer kaalMin of meer kaalBehaardKaal
VruchtenKaalKaalKaalLang behaard
Aantal bladlobben(3-)5(-7)3 tot 5Meestal 35 tot 9
BladIets vlezig, lichtgroenVrij dun, lichtgroenIets vlezig, donkergroenVrij dun, lichtgroen
BladbreedteBreder dan langMeestal langer dan breedOngeveer rondOngeveer rond
Breedte middelste bladlobBreder dan langMeestal langer dan breedEven breed als langBreder dan lang
Lengte vruchtsteel7-14 mm, 2-4 keer zo lang als kelk10-18 mm, 3,5-7 keer zo lang als kelk4-8 mm, 1-2,5keer zo lang als kelk?, veel langer dan kelk
Breedte bloem6-9 mm4-6 mm4-6 mm6-10 mm
Beharing kelkrand0,7 mm>1 mm??
Stijl0,7-1 mm0,3-0,5 mm0,7-1,1 mm1,5 mm
Beharing vruchtsteelÉén rij korte harenRondom behaard (lange én korte)Één rij korte harenRondom lang behaard
ZaadGeelachtigRoodachtig bruin tot bleekrossigGeelachtig?

Opmerkingen:
  • Kijk bij bladeigenschappen naar de grotere bladen, de onderste bladen kunnen gaafrandig zijn en geen bladlobben hebben.
  • De vruchtstelen verlengen nog tijdens de vruchttijd, bekijk daarom altijd de onderste vruchtstelen.

Referenties:
Tekst: Niels Eimers

nielseimers

#18
Citroengele honingklaver vs. Goudgele honingklaver:
Citroengele honingklaver (Melilotus officinalis) en Goudgele honingklaver (Melilotus altissimus) lijken sterk op elkaar. De meest betrouwbare kenmerken zitten in de vruchten, maar met enige ervaring zijn de soorten ook op basis van bloemen (en soms op bladvorm) te onderscheiden. De bloemen bestaan uit vier kroonbladen, het bovenste kroonblad heet de vlag, de twee zijdelingse kroonbladen heten de zwaarden en de onderste (ligt tussen de zwaarden in) heet de kiel.

Citroengele honingklaverGoudgele honingklaver
VruchtbeharingKaalAanliggend behaard (loep)
KelkbeharingKaal of spaarzaam behaardBehaard, later kaal wordend
Vruchtvorm3-4 mm lang, dwars gerimpeld5-6 mm lang, netnervig
Zaden per vruchtmeestal 1meestal 2
Kleur rijpe vruchtenBruinZwart
Lengte zwaarden t.o.v. kielDuidelijk langerIets langer tot even lang
Deelblaadjes hogere stengelbladenOvaalSmal en min of meer rechtzijdig

Opmerkingen:
  • Deze illustratie laat duidelijk zien waar de vlag, zwaarden en kiel zitten.
  • Er is een verzamelsoort beschikbaar voor de twijfelgevallen: Goudgele honingklaver + Citroengele honingklaver.

Referenties:
Tekst: Niels Eimers

nielseimers

#19
Aira caryophyllea - Zilverhaver ondersoorten:
In Nederland en België wordt Akkerzilverhaver als ondersoort (subsp. plesiantha) van Zilverhaver (Aira caryophyllea) gezien, maar in het buitenland ook wel als aparte soort (Aira multiculmis). De enige bekende groeiplek van Akkerzilverhaver is een akker in Mook. In België is de soort ook zeer zeldzaam, maar wel wijder verspreid. Het onderscheid met Zilverhaver is zeer minimaal en is daarom omstreden.

ZilverhaverAkkerzilverhaver
Aartje2,5-3,0 mm2,2-2,6 mm
Zaad1,2-1,6 mm1,1-1,5 mm
Helmknop0,3-0,45 mm0,3-0,5 mm
AarsteeltjeSommige meer dan 5 mmAlle minder dan 5 mm
Bloeiwijze asKnikkend heen en weer gebogenNiet knikkend heen en weer gebogen
Onderste kelkkafjeHoek van meer dan 80 graden met aarsteelHoek van minder dan 80 graden met aarsteel

Opmerkingen:
  • De twee laatst genoemde kenmerken worden genoemd, maar hoe betrouwbaar deze zijn, is mij nog niet duidelijk.
  • Akkerzilverhaver is valt op doordat deze over het algemeen een slag groter is.

Referenties:
  • Akkerzilverhaver heeft als synoniem Aira caryophyllea subsp. multiculmis
  • Blumen in Schwaben
  • New Flora of the British Isles (Stace, 2019)
Tekst: Niels Eimers

nielseimers

#20
Scilla & Puschkinia - Streephyacint & Buishyacint:
Streephyacint en Buishyacint lijken sterk op elkaar met hun witte kroonbladen met een blauwe middennerf, maar zijn niet voor niets in verschillende geslachten ingedeeld.

BuishyacintStreephyacint
Wetenschappelijke naamPuschkinia scilloidesScilla mischtschenkoana
BloeitijdApril t/m meiFebruari t/m april
BloemMet buisvormige binnenkroon (paracorolla)Zonder binnenkroon
MeeldradenAan binnenzijde binnenkroon ingeplant, kort (2-3 mm)Op kelkbladen ingeplant, lang
Bloeiwijze4-12 bloemen, dichte tros2-6 bloemen, losse tros
KroonbladenOnderste 1/3e-1/4e deel vergroeidNiet vergroeid
Lengte kroonbladen10-20 mm lang, 6-7 mm breed7-11 mm lang
BloemsteelTot 6 mm lang (tot 15 mm in vruchttijd)3-15 mm lang
Aantal grondbladen1-2(-3)2-3(-5)
Bladafmetingen7-18(-24) mm breed, even lang als stengel4-20 mm breed, 5-15 cm lang
ZadenLichtbruinZwart met wit olielichaam (halve ringvormig)

Referenties:
Tekst: Niels Eimers

nielseimers

#21
Anemone - Blauwe anemoon & Oosterse anemoon:
Blauwe anemoon en Oosterse anemoon zijn in talloze cultivars beschikbaar en kunnen wit, roze, blauw en paars zijn. Ze zijn op basis van de bloem erg lastig te onderscheiden. Fotografeer daarom altijd de bladeren en de bloemsteelbeharing.

Blauwe anemoonOosterse anemoon
Beharing bloemsteelAangedrukt behaardLang afstaand behaard
Deelblaadjes grondbladenLang gesteeldZittend tot kort gesteeld
Bloemsteel na bloeiRechtopstaandKnikkend
Onderzijde bloemdekbladenZéér licht behaardKaal

Opmerkingen:
  • De beharing aan de onderzijde van het bloemdekblad is aan de basis het sterkst, maar is vaak lastig te zien.
  • Bloemkleur is geen betrouwbaar kenmerk.

Referenties:
Tekst: Niels Eimers

nielseimers

#22
Papaver - Bleke klaproos, Grote klaproos en hun hybride
Grote klaproos en Bleke klaproos zijn op basis van diverse kenmerken gemakkelijk te onderscheiden. De kruising is volledig intermediair en is steriel (slecht ontwikkelde zaden).

Grote klaproosHybrideBleke klaproos
VruchtbaarheidFertielSterielFertiel
Kleur kroonbladenMeestal rood, soms oranjeOranje of roodAltijd oranje
Beharing bloem/vruchtsteelMeestal afstaand, soms aanliggendAfstaand of aanliggendAanliggend
Zwarte vlek op kroonbladenMeestal aanwezig, soms afwezigAanwezig, wazig of afwezigAltijd afwezig
Aantal stempelstralen(6-)8-13Intermediair5-9
VruchtvormIets hoger dan breedIntermediairVeel hoger dan breed
StempelschijfKegelvormigBolvormigPlat
Kleur jonge stempelstralenGeheel purperPurper aan uiteindes, verder geelGeheel geel
StempelstralenVerdwijnend onder twee naastgelegenVerdwijnend onder twee naastgelegenElkaar pas in het midden rakend
BladkleurGroenIntermediairBlauwgroen
BladvormGrote, gezaagde eindlobHoogst variabelEindlob niet veel groter dan overige lobben, ongezaagd
ZaailingGrote eindlobBladlobben afwijkend van vormGeen grote eindlob

Referenties:
Tekst: Niels Eimers

RutgerB

#23
Vinca - Maagdenpalm:

1 Bladeren sterven af in de winter, minstens enkele bladen 3-4 keer zo lang als breed - Vinca herbacea *
1 Bladeren groenblijvend in de winter, bladeren maximaal 3 keer zo lang als breed  - 2
2 Korte kelktanden (3-4 mm), bladrand kaal - Kleine maagdenpalm - Vinca minor
2 Lange kelktanden (6-18 mm), bladrand kaal of behaard - 3
3 Bladen nooit langer dan 3,5 cm - Vinca balcanica *
3 Bladen tot 9 cm groot - 4
4 Bladrand duidelijk behaard (bekijk meerderen bladeren), haren op de kelk 0,5-1 mm - Grote maagdenpalm - Vinca major
4 Bladrand kaal, kale kelk of haren op de kelk 0,2 mm of minder - Vinca difformis *

* Vinca herbacea, V. difformis en V. balcanica zijn nog niet verwilderd gevonden in Nederland en België.

Kleine maagdenpalm vs. Grote maagdenpalm
De bladrand van Grote maagdenpalm is behaard, bij Kleine maagdenpalm is de bladrand kaal (van dichtbij bekijken!). Na even oefenen met dit harde kenmerk zie je het verschil (bladgrootte, bladvoet, bloemgrootte, ook de wat matte kleur van Grote) van een afstand.

Grote maagdenpalm - Vinca major:


Referenties:
Tekst: Rutger Barendse

nielseimers

#24
Galanthus - Sneeuwklokje:
Sneeuwklokje kunnen vrij lastig op naam te brengen zijn. Het is belangrijk om de bladontplooiing goed in beeld te brengen voor zekere determinatie. Door het bestaan van hybriden en het cultivars is de determinatie niet altijd met zekerheid te doen.

Sleutel:
1 Blad groen, bladontplooiing ineengerold (fig.C) - 2
1 Blad grijs- of blauwgroen (tenminste aan de onderzijde), bladontplooiing ineengerold (fig. C) , vlak (fig. A) of met de randen naar beneden gevouwen (fig. B ) - 3
2 Bladtop kapvormig. Groene vlek tenminste half zo lang als de binnenste bloemdekbladen - Galanthus ikariae
2 Bladtop vlak. Groene vlek minder dan half zo lang als de binnenste bloemdekbladen - Galanthus woronowii
3 Bladontplooiing ineengerold (fig.C) - 4
3 Bladontplooiing vlak (fig. A) of met de randen naar beneden gevouwen (fig. B ) - 5
4 Binnenste bloemdekbladen alleen aan de top met een groene vlek. Bladen 0,5—2,2(—2,5) cm breed, recht, tijdens de bloei kort en nog niet volledig volgroeid. Galanthus caucasicus
4 Binnenste bloemdekbladen aan de top en aan de basis met een groen vlek, deze soms met elkaar verbonden; soms (cultuurvorm) met alleen een vlek aan de top. Bladen 2—3,6 cm breed, recht of om de as gedraaid, tijdens de bloei volledig volgroeid. - Galanthus elwesii
5 Blad 1—2 cm breed. Bladontplooiing met de randen naar beneden gevouwen (fig. B ). Binnenste bloemdekbladen met een groene vlek aan de top en/of de basis (deze soms met elkaar verbonden) - Galanthus plicatus
5 Blad 0.6—1 cm breed. Bladontplooiing vlak (fig. A). Binnenste bloemdekbladen met een groene vlek aan de top - Galanthus nivalis


(uit: Davis, 1999; op dwarsdoorsnede van buiten naar binnen: bladschede, blad, stengel, blad)

Referenties:

  • Blumen in Schwaben
  • Brickell, C.D. 2011. Galanthus. In: Cullen, J., S.G. Knees & H.S. Cubey (eds). European Garden Flora ed. 2, vol. 1: 222-225.
  • Crawley, M.J. 2010. Spring Snowdrop Identification. BSBI
  • Artyushenko, Z.T. 1969. Critical review of the genus Galanthus L. Plant Life 25: 137-152.
  • Davis, A.P. 1999. The genus Galanthus. A Botanical Magazine Monograph, Royal Botanic Gardens, Kew. 297 pp.
  • Heukels' Flora (24e druk, 2020)
Tekst: Leni Duistermaat (2014)

nielseimers

#25
Muscari - Blauwe druifjes & Langbladige druifhyacint:
Blauwe druifjes is in Nederland en België een zeldzame stinsenplant. Het is in Nederland onduidelijk of de soort oorspronkelijk inheems is. Blauwe druifjes komt wild voor in het Middellandse Zeegebied en Klein-Azië. In tuincentra wordt veelal Langbladige druifhyacint aangeboden, een niet inheemse soort die gemakkelijk verwildert. In onderstaande tabel is weergegeven hoe Blauwe druifjes te onderscheiden is van de sterk gelijkende Langbladige druifhyacint.

Blauwe druifjesLangbladige druifhyacintBetrouwbaarheid
Vorm volwassen bloemenBolrondLangwerpig ovaalBeperkt
BloemkleurMeestal blauw, soms paarsblauwMeestal paarsblauw, soms blauwBeperkt
Aantal grondbladen2-3(-4)4-10Hoog
Blad breedte5-12 mm, het breedst nabij de top1-6 mm breed, naar de top toe steeds smallerHoog
Blad habitusKort, breed, rechtopstaand, stijfLang, smal, liggend/overhangend, slap, rommelig, gedraaidHoog

Opmerkingen:
  • Kijk naar de volwassen bloemen, niet naar de te jonge of reeds verwelkende bloemen.
  • Het aantal bladen per knol is een sterk kenmerk, maar hiervoor is het noodzakelijk om de knol uit te graven. Er liggen vaak meerdere knollen langs elkaar.

Refenties:
Tekst: Niels Eimers

nielseimers

#26
Zuidelijke brandnetel:
Zuidelijke brandnetel komt voor in het Middellandse Zeegebied, maar wordt met potgrond aangevoerd en kan vervolgens verwilderen. In het stedelijk gebied weet de soort zich te vestigen. Zuidelijke brandnetel valt vooral op door de bovenaan mannelijke, lange, hangende bloeiwijzes en onderin vrouwelijke, korte, afstaande bloeiwijzes. Vegetatief is de soort echter ook gemakkelijk te onderscheiden van Kleine en Grote brandnetel.

Grote brandnetelZuidelijke brandnetelKleine brandnetel
BloemenTweehuizigEenhuizig, eenslachtigEenhuizig, tweeslachtig
Steunblaadjes4, tot 8 mm2, meer dan 2 mm4, ongeveer 1 mm
WortelWortelstok, MeerjarigPenwortel, eenjarigPenwortel, eenjarig
BladvoetHartvormigHartvormigWigvormig

Referenties:
Tekst: Niels Eimers

nielseimers

#27
Aziatische veldkers:
Aziatische veldkers (Cardamine occulta) is een soort die adventief met potgrond hier is gekomen. Inmiddels is Aziatische veldkers overal te vinden, mits je op de juist locaties zoekt (tuincentra, begraafplaatsen, plantsoenen, plantpotten, etc.).

Kleine veldkersAziatische veldkersBosveldkers
BladrozetAanwezigAfwezigAanwezig
Beharing bovenzijde bladAanwezigAfwezig (soms aan rand)Aanwezig
Eindlob deelblaadjesRond tot licht gegolfdSterk drielobbigSterk gegolfd
Aantal meeldraden4(-5)66
Voet van de stengelMeestal kaalAltijd kaalMeestal behaard

Opmerkingen:
  • De eindlob bij Aziatische veldkers is variabel, soms is deze asymmetrisch tweelobbig of meer-dan-drie-lobbig.
  • Toen de soort voor het eerst bekend werd bij ons, werd deze tijdelijk Cardamine 'Asian' Flexuosa genoemd. Even later werd de naam Cardamine hamiltonii toegewezen, maar de huidige naam is Cardamine occulta.

Referenties:
Tekst: Niels Eimers

bhendrikx

#28
Polystichum - Naaldvaren:

1 Bladen enkel geveerd – 4
1 Bladen dubbel veerdelig tot dubbel geveerd – 2
2 Pinnae worden naar beneden toe korter, onderste pinnae duidelijk smaller dan de breedste. Pinnules nabij de rachis aflopend zittend (zonder duidelijke steel) met een min of meer wigvormige voet. Blad vrij hard,  donkergroen. Bladsteel kort  (1/5 van de bladschijf) - Stijve naaldvaren - Polystichum aculeatum
2 Pinnae worden naar beneden toe weinig korter, onderste pinnae niet of slechts weinig smaller dan de breedste - 3
3 Blad sterk glanzend, leerachtig. Pinnules niet of nauwelijks gesteeld, veelal zittend. De onderste pinnae veelal opvallend naar binnen gedraaid. Planten vaak opvallend sterk beschubd met smalle schubben, zowel op rachis als op spil pinnae. - Glansschildvaren - Polystichum polyblepharum
3 Blad vrij zacht en dof, pinnules nabij de rachis duidelijk gesteeld, recht afstaand  t.o.v.  de pinnae spil. Bladsteel duidelijk langer dan 1/5 van de bladschijf. - Zachte naaldvaren - Polystichum setiferum **
4 Pinnae worden naar beneden toe korter, onderste pinnae duidelijk smaller dan de breedste. Bladschijf altijd korter dan 50 cm. - Lansvaren - Polystichum lonchitis*
4 Pinnae worden naar beneden toe weinig korter, onderste pinnae niet of slechts weinig smaller dan de breedste. Bladschijf veelal langer dan 50 cm. - Polystichum munitum


  • Van Zachte naaldvaren zijn er zijn vele cultivars met afwijkend blad. Ook deze cultivars kunnen verwilderen. Kenmerken van pinnules zijn in die gevallen nauwelijks relevant.
  • Lansvaren is zeer zeldzaam en kalkminnend. Jonge planten van Stijve naaldvaren kunnen hier sterk op lijken, deze hebben echter nog geen fertiele bladeren en hebben vaak toch al meer ingesneden pinnae.
  • Opmerkingen over de mate van wintergroen zijn, zijn niet relevant. Alle soorten zijn in normale winters wintergroen.
  • Zeer zeldzaam verwilderd aangetroffen is Polystichum tsus-simense. De soort Polystichum munitum is tot dusver slechts een enkele keer verwilderd aangetroffen.
  • Verder is op meerdere plekken Polystichum x bicknelli aangetroffen, de hybride tussen Stijve naaldvaren en Zachte naaldvaren. Deze is intermediair in kenmerken, vaak opvallend fors en beste te onderscheiden aan de grotendeels abortieve sporen.

Referenties:
Tekst: Bart Hendrikx
Groeten Bart

rapunzel

#29
Sorbus - Lijsterbes:
Bekijk de bladen aan kortloten in de zon, want langloten en schaduwbladen kunnen op cruciale kenmerken afwijken. Controleer meerdere bladen aan een plant.

Sleutel:
    1a. Blad zonder een vrij deelblaadje. Onderzoek het blad aan een kortlot dat direct zonlicht vangt 2
    1b. Blad met tenminste één vrij deelblaadje. Onderzoek het blad aan een kortlot dat direct zonlicht vangt 4
    2a. Blad met duidelijke lobben, onderzijde (geelgroen-)grijsviltig behaard 3
    2b. Blad niet ingesneden, onderzijde dicht witviltig behaard Sorbus aria
    3a. Blad eirond, c. 1,3 x zo lang als breed, met 9—11 paar zijnerven, onderzijde grijsviltig behaard. Vrucht kogelrond. Sorbus austriaca *
    3b. Blad langwerpig, c. 1,5 x zo lang als breed, met (5—)6—9 paar zijnerven, onderzijde geelgroengrijsviltig behaard. Vrucht langer dan breed. Sorbus intermedia **
    4a. Blad onregelmatig geveerd met een eindblaadje dat veel groter is dan de andere 1—10 deelblaadjes 5
    4b. Blad regelmatig geveerd, met (9—)11—19 deelblaadjes en het eindblaadje ten hoogste zo groot als de overige deelblaadjes Sorbus aucuparia
    5a. Vrucht langer dan breed of rolrond, helderrood. Blad met 14—27 nerven en 1—9 deelblaadjes 6
    5b. Vrucht breder dan lang, donkerrood. Blad met 14—23 nerven en 1—5 deelblaadjes Sorbus hybrida
    6a. Blad aan de onderzijde aanvankelijk groenachtig viltig behaard, tegen het eind van de zomer kaal wordend; met 14—20 nerven en 4—8 deelblaadjes
         Sorbus x liljeforsii ***
    6b. Blad aan de onderzijde blijvend grijswit viltig behaard; met 16—27 nerven en 1—5 deelblaadjes. Sorbus x thuringiaca (Sorbus x pinnatifida) ****

Opmerkingen:
* Schriftelijke mededeling T.Rich: uit aanplant op grote schaal verwilderend in Denemarken, nog zeldzaam in UK. Om die reden in Nederland te verwachten.
** Langlot- en schaduw-bladen van Sorbus intermedia hebben soms deelblaadjes!
*** Hybride van S. aucuparia x intermedia
**** Hybride van S. aria x aucuparia



Soorten niet in de sleutel maar wel gevonden in België (opmerkingen door Rutger Barendse, 2014):

  • Sorbus torminalis (inheems in België (Wallonië), in Vlaanderen 1 vondst van een verwilderde plant) : Bladen enkelvoudig, in het onderste deel diep gelobd aan de onderzijde kaal en enkele haren, vruchten groenachtig bruin.
  • Sorbus x tomentella (Sorbus aria x torminalis, een zeer zeldzame kruising) : Bladen groter dan bij S. torminalis en in tegenstelling tot deze viltig aan de onderzijde, ten opzichte van S. aria is het blad meer gelobd en heeft het een langere bladsteel. Lobben minder scherp gepunt dan bij S. remensis (niet in België).
  • Sorbus domestica (1 melding met herbariummateriaal uit 1873) : Geheel geveerde bladeren met symmetrische bladvoet van de deelblaadjes (symmetrisch bij S. aucuparia) en peervormige vruchten ter grootte van een kers.
  • Sorbus latifolia (verwilderd met alleen meldingen in 1986 en 1987) : Enkelvoudig blad, grijs of geelgrijs viltig aan de onderzijde, ten hoogste 1,5 maal zo lang als breed en afgeknotte bladvoet. Bladsteel 2,5 -4(-5) cm.
   
Referenties:

  • Hensen, K.J.W., 1958. In Nederland gekweekte overgangsvormen tussen Sorbus aria (L.) Crantz en Sorbus aucuparia L. Jaarboek Nederlandse Dendrologische Vereniging 21: 189—204.
  • Koning, J. de, J.W. van den Broek, H.J. van der Laar & G. Fortgens, 2000. Nederlandse dendrologie, 13e druk. p. 478-486.
  • Krüssmann, G., 1962. Handbuch der Laubgehölze, Band II. p. 480-488.
  • Meyer, N., L. Meierott, H. Schuwerk & O. Angerer, 2005. Beiträge zur Gattung Sorbus in Bayern. Berichte der Bayerischen Botanischen Gesellschaft Sonderband: p. 5—216. (nog niet kunnen inzien, sleutel en foto's: http://offenenaturfuehrer.de/web/Sorbus_in_Bayern_%28N._Meyer,_L._Meierott,_H._Schuwerk_%26_O._Angerer%29  )
  • Rich, T.C.G. 2007. Sorbus x liljeforsii, a name for the S. aucuparia x intermedia hybrid (Rosaceae). Nordic
  • Journal of Botany 25: 339-341.Rich, T.C.G., L. Houston, A. Robertson & M.C.F. Proctor, 2010. Whitebeams, Rowans and Service Trees of Britain an d Irelenad. A monograph of British and Irish Sorbus L. B.S.B.I. Handbook No. 14. 223 pp.
  • Stace, C. 2010. New Flora of the British Isles, 3rd ed. p. 201-215.
Tekst: Leni Duistermaat, Koos Ballintijn & T. Rich (2014)
Koos Ballintijn