Hoofdmenu

Oude Wolven

Gestart door HPM, januari 03, 2017, 16:56:06 PM

Vorige topic - Volgende topic

egilio

Citaat van: HPM op januari 12, 2017, 20:08:35 PM
De jongste oude wolven

Als het om de laatste oude wolven van Nederland gaat, worden altijd enkele gevallen genoemd, zoals op wolveninnederland.nl:
   "De Laatste gedode wolf in Nederland was in 1881 in Helvoirt, Noord Brabant en in 1897 werd bij Heeze in Noord–Brabant de laatste wolf in Nederland gezien. Beide laatste waarnemingen zijn echter onderwerp van discussie, zodat waarschijnlijk in 1869 de laatste wolf bij Schinveld werd gedood."
Over die gevallen valt wel het een en ander te zeggen, en dat zal ik stukje bij beetje doen, te beginnen bij 'Heeze 1897'.
Dat geval wordt in meer recente berichtgeving zeer veelvuldig genoemd, maar uit de tijd heb ik er (nog?) geen spoor van kunnen vinden, ook niet na gericht zoeken. Wel uit 1891, zoals in dit bericht uit de 'De Gooi- en Eemlander' van 31 januari 1891:

    "Het schijnt toch werkelijk waar te wezen, dat de felle kou de wolven tot zelfs naar ons land heeft gedreven. In de nabijheid van Heeze (N.-B) namelijk, dus in dezelfde provincie, van waar verleden week gemeld werd, dat een wolf geschoten was, zijn nu ook een paar wolven gezien. Men zal eene drijfjacht organiseeren, teneinde deze gevaarlijke gasten onschadelijk te maken. 't ls te hopen, dat men er in slage."

Mogelijk heeft ooit iemand de 1 voor een 7 aangezien of heeft een tikfout gemaakt en is dat vervolgens een eigen leven gaan leiden. Het geval in Helvoirt waarnaar in het artikeltje wordt verwezen wijst daar ook op, want dat jaartal klopt wel, hoewel het geval in tenminste een artikel  (De Rijk 1985) mogelijk in 1881 is gedateerd.
Heeze 1897 was dus Heeze 1891 en ik zie geen reden om het voor een wolf aan te zien.

Later meer, maar dan gaat het niet over fouten.

Heeze 1891 geen wolf bedoel je? Er wordt vermeld dat er een wolf ook geschoten was en dat dat vermeld is. Is daar nog iets van te vinden?

Erg interessant dit allemaal en bewonderenswaardig hoe je je hierin, en in de oude otters, verdiept en de informatie vastlegd op waarneming.nl!
Egil
Currently in Oxford
Zambian Carnivore Programme

WildCRU
Take nothing but pictures, leave nothing but footprints and waste nothing but time[/i]

HPM

#61
Egil, ik probeerde duidelijk te maken dat het veelvuldig genoemde geval Heeze 1897 in werkelijkheid in 1891 was.
Of het ook echt om een wolf ging valt te betwijfelen.
Binnenkort zal ik laten zien wat ik erover heb gevonden.


PS Van Heeze had ik alles al laten zien. Ik bedoelde vast Helvoirt :-)

Herman van der Meer

HPM

Dit is wat ik van jonge oude wolf Helvoirt 1891 heb gevonden

"Helvoort, 21 Jan. Jhr. G. De Jonge van Zwijnsbergen heeft op de omliggende jachtgoederen van het kasteel een wolf geschoten. Daar het eerste schot niet goed trof, kwam het beest grimmig op zijn aanvaller aanloopen, doch eene tweede welgerichte losbranding deed het ondier neerstorten."
(Onder andere in "De Echo van het land van Cuyk" van 24 januari 1891)

"Naar wij uit goede bron vernemen, is de wolf die onlangs door jhr. G. De Jonge van Zwijnsbergen geschoten werd, naar den dierentuin te 's-Gravenhage opgezonden."
("Provinciale Noordbrabantsche en 's Hertogenbossche courant", 30 januari 1891.)

Een paar dagen later staat er een verslag van de Jonkheer zelf in de krant, wat ik hier ondanks de lengte in zijn geheel laat volgen.

"Mijnheer de Redacteur!
Door vele personen in het land, bekenden en onbekenden, zijn mij vragen gedaan naar aanleiding van het bericht in de couranten van het schieten van een wolf alhier. Over dat geval is ook veel verteld en geschreven dat minder juist is. Daarom ben ik zoo vrij U beleefd te verzoeken, het volgende in Uw veel gelezen blad te willen opnemen; het kan dan strekken om minder juiste mededeelingen te weêrleggen en het verlangen van eenigen te bevredigen.
   Op Maandag 19 Januari even 12 uur, was ik in de nabijheid van het kasteel Zwijnsbergen, vergezeld van den 13-jarigen Alexander Knoops; met het plan om koolduiven te schieten. Terwijl wij in een laantje waren, riep genoemde jongen: "kijk , wat loopt daar voor een aardig beest?"
Ik keek in de aangeduide richting, zag het loopen, kwam mij voor als een hond met de eigenschappen van een vos. Het scheen dat het dier de stem van den knaap had gehoord, plotseling draait het om, komt op het laantje waar wij stonden recht op ons af in eene houding, die juist niet aan eene vriendschappelijke geneigdheid deed denken.
   Ik plaatste den onverschrokken jongen, zonder wiens aanwijzing, ik den wolf waarschijnlijk niet zou hebben opgemerkt, achter een boom en sprong zelve gereed om te schieten achter een anderen boom, de komst van den ongenooden gast afwachtende. Op 40 pas van mij bleef hij even staan, hief den kop omhoog, overzag het terrein en keek naar ons, misschien ontstemd, omdat hij gestoord was in zijn plan; met versnelden gang en open bek kwam hij op ons af.
   Toen hij op 30 pas was genaderd, gaf ik hem het volle schot van voren, viel neer, maar stond weer op. Zoodra ik geschoten had , liet hij tweemaal een korten krachtigen schreeuw en zag duidelijk, hij goed geraakt was, zooals het bloedspoor aantoonde. Hij liep een zijdreef in. Ik spoedde mij in die richting met het voornemen ongemerkt dicht bij hem te komen , maar hij zag mij en onmiddellijk kwam bij naar ons toe. Ik liet hem naderen op 10 pas , toon draaide hij min of meer naar rechts, schoot hem toen achter het linker voorbeen. Hij stortte neder.
Het dier nauwkeurig beschouwende, kwam ik tot de overtuiging , het eene niet groote maar oude wolvin was.

Van verscheidene personen en inrichtingen kreeg ik verzoek den wolf af te staan. Den directeur van Artis te Amsterdam antwoordde ik, hij te zijner beschikking was, met verzoek hem hier te doen afhalen. Dat geschiedde en ik ontving van dien heer, nadat het in zijn bezit was, eene beleefde dankzegging met de mededeeling, dat de wolvin zal worden geplaatst, in het museum van inlandsche dieren, waarvoor het eene groote aanwinst is, vermits het de eenige is die er in voorkomt.
   Het spoor van den wolf is volmaakt hetzelfde als van een vos, met die uitzondering alleen, dat hij zijne achterbeenen buitenwaarts beweegt en hiermee telkens een halven cirkel beschrijft.
   In 't laatst der vorige eeuw kwamen wolven hier nog meermalen voor. In 't archief op het raadhuis te Oisterwijk vindt men uit dien tijd nog verschillende afrekeningen van premiën, die toen voor gedoode wolven werden uitbetaald. Ongeveer 100 jaar geleden schijnt de laatste alhier in de provincie gedood te zijn. Omstreeks dien tijd is hier in 't zoogenaamde Broek ook nog eens een nest met 5 jonge wolven gevonden, maar sedert had men van wolven niet meer gehoord, totdat deze waarschijnlijk ten gevolge van den strengen winter, komende uit de Ardennen,  zijn strooptochten zoover noordelijk had uitgestrekt.

Ziehier, Mijheer de Redacteur, een getrouw verhaal ter Uwer beschikking.
Met achting Uw Dw. Dienaar, G. De Jong Van Zwijnsbergen.
"
("Provinciale Noordbrabantsche en 's Hertogenbossche courant" van 5 februari 1891)

De wolf zou dus opgenomen zijn in de collectie van Artis, maar als hij daar niet is teruggevonden zullen we het alleen met het woord  van de jonkheer moeten doen en dat lijkt me niet al te overtuigend. Eerst  is het 'aardige beest' een op een vos lijkende hond, dan wordt het een niet zo grote wolf en vervolgens vergelijkt hij weer met een vos, maar dan alleen de sporen en niet het uiterlijk.
Overigens was het nog geen 100 jaar geleden dat er wolven in Brabant waren gezien of geschoten, maar toch wel lang genoeg om je in 1891 een keer extra achter het oor te krabben.

Net als tegenwoordig volgen er haast onvermijdelijk vervolgwaarnemingen. In februari waren bij verschillende personen in Oisterwijk kippen verdwenen, waarbij in een geval enkele planken van het hok waren gebroken om binnen te komen.
En in juni werd in Loon op Zand door "geloofwaardige personen" als "de ploegbaas van de tram" een wolf gezien en door "jachtopziener A." beschoten. Dan wordt het weer rustig, totdat er in 1897 een wolf uit de trein ontsnapt die onderweg is van Hamburg naar Artis.
Herman van der Meer

HPM

Aanvullingen op het geval 'Helvoirt 1891'
Ruud Vlek schrijft bij de door hem ingevoerde waarneming van Heeze 1891 dat die 'wolf' van Helvoirt volgens IJsseling & Scheygrond 1943 ('De Zoogdieren Van Nederland') is ontmaskerd als verwilderde herdershond.
Zie http://waarneming.nl/waarneming/view/100199987

Ik kreeg nog een opmerking over de door mij geciteerde beschrijving van het geval Helvoirt. Daarin roept de jongen uit: "kijk, wat loopt daar voor een aardig beest?" Op zijn Brabants zal hij mogelijk 'aarig' gezegd hebben, wat geen 'aardig/leuk' betekent, maar 'raar/eigenaardig'.
Toch ook wel een beetje aarig om dat van een herdershond te zeggen.
Herman van der Meer

HPM

#64
Over vaak de genoemde wolven  van Schinveld in 1869

In onder meer de Limburger Courier van 4 december en het Venloosch weekblad van 18 december 1869 verschjnt het volgende artikel:
"Als curiositeit kunnen wij mededeelen, dat men in een bosch tusschen Schinveld en Nieuwenhagen  twee jonge wolven gevonden heeft. Deze beestjes heeft men mede naar huis genomen, doch eene wilde geen drinken tot zich nemen en is dezer dagen bezweken; het andere neemt behoorlijk voedsel en er wordt de beste zorg voor dit diertje gedragen. Dezen zomer werd reeds gemeld, dat een heer van Schinveld op een ouden wolf daaromtrent geschoten had, hetwelk ongeloofelijk voorkwam; thans moet men echter aannemen, dat wolven zich dezen zomer in die streken hebben opgehouden."

In het  Jaarboek van het Natuurhistorisch Genootschap Limburg over 1912 schrijft Jos. Cremers: "Witkamp, P. H., Jaarboekje van Natura Artis Magistra, Amsterdam 1870, pag. 191, zegt, dat in 1869 twee jonge Wolven te Schinveld werden gevangen." Dat artikel, met de niet door Cremers genoemde titel 'Wolven in de Nederlanden' heb ik niet kunnen vinden, maar ik kan me goed voorstellen dat Witkamp zijn gegevens uit de krant had. 1)

In het Natuurhistorisch Maandblad van oktober 1928 maakt Cremers weer melding van dat artikel, maar nu is hij op zoek gegaan naar bevestiging. Het krantenartikel kent hij kennelijk niet. Hij vraagt aan de burgemeester van Schinveld of er in de gemeente nog bejaarden zijn die zich er nog iets van kunnen herinneren. Dat blijkt niet het geval. Een enkeling meende zich wel iets te herinneren van wolven in de bossen rond  Schinveld in 1854, maar niemand wist iets van die van 1869.
Dan vraagt Cremers ook nog het memorieboek van de in 1877 overleden Schinveldse pastoor Joors te doorzoeken, waarmee hij in een ander geval succes had gehad, maar ook dat levert niets op.
Cremers bestempelt het verhaal vervolgens als een legende, en dat zal nog lang de opvatting blijven.

Dan schrijft Greetje Flaton in oktober 1989 een artikeltje ("Limburgs laatste wolf 1845 of toch 1869?") in het Natuurhistorisch Maandblad dat de vermelding door Witkamp toch geen legende blijkt te zijn.
Ze baseert dat op het hierboven geciteerde krantenartikel en op het in' De Maasgouw' afgedrukte "Cronijkje van het Hertogdom Limburg sedert 1830"  van Jos. Habets.
Cronijkje noch het bewuste nummer van De Maasgouw heb ik online kunnen vinden, maar op grond van wat Flaton citeert zou ook deze vermelding uit de krant afkomstig kunnen zijn. Het enige nieuwe is dat de jonge wolfjes niet in zomaar een bos gevonden zouden zijn maar in een dennenbos, wat uiteraard geen bewijs is dat het echt om wolven ging.
Ik vermoed dat het enige echte 'bewijs' dat we van 1869 kennen bestaat uit een krantenartikel met minder waarschijnlijke en bovendien niet te controleren feiten.

En dan nog die door de oudjes van Schinveld en ook door Flaton genoemde wolven uit 1845.
Die zijn ooit ergens gereduceerd tot een enkel geschoten exemplaar, maar ik weet niet waar, wanneer en waarom. Ik heb er niets over kunnen vinden. De laatste betrouwbare Limburgse wolven van voor 1869 die  ik heb kunnen vinden zijn van niet later dan 1812, dus als iemand meer weet over die van 1845 hoor ik dat graag.

1) Ondertussen Witkamp gezien, en de bewoording lijkt sterk op die van het krantenbericht.
Herman van der Meer

HPM

Citaat van: HPM op januari 12, 2017, 13:12:57 PM
...
In 1820 en 1822 zijn er ook nog een paar meldingen uit de omgeving (Groesbeek).
Zie http://waarneming.nl/soort/view/70056?from=1400-01-01&to=1899-12-31
Tenminste een daarvan is ook opgenomen in de digitale zoogdieratlas en ik weet niet of er steviger bewijs voor is.
...

De vroegste vermelding die ik van die gevallen in Groesbeek heb kunnen vinden is in 'Statistieke beschrijving van Gelderland' uit 1826.
   "Ook de wolf (canis lupus, voorheen hier niet zeldzaam, kan thans geen vast verblijf meer op Gelderschen grond houden. Van tijd tot gebeurt het wel dat er bij strenge winters een uit naburige zuidelijke gewesten overloopt, doch deze worden dadelijk vervolgd en kunnen den jager niet ontkomen: zoo werd in December 1820 en in Februarij 1822 te Groesbeek nog een wolf gedood."
Het bericht zal wel betrouwbaar zijn, maar ik weet niet waar het op is gebaseerd. Je zou verwachten dat het wel in de krant gestaan zou hebben, maar dat heb ik dan niet kunnen vinden.

Uit de omgeving van Nijmegen is nog wel een krantenbericht over een veronderstelde wolf in 1819. Dat geval is door Ruud Vlek als waarneming ingevoerd.
   "Nijmegen den 30 Augustus. In den nacht tusschen Vrijdag en Saturdag, den 27 en 28 Augustus, werd te Beek, in de weide van Hendrik Arts, een Kalf door eene Wolf, die zoo men wil moeder is, aangevallen en verscheurd. Vreeslijk geteisterd en de borst half afgegeten, vondt men hetzelve des morgens.
Dit in dit jaargetijde buitengewoon geval, daar thans voor hen, nog voedsel genoeg te vinden is, doet de bewoners dier aan het Kleefsche Wald grenzende Dorpen voor den naderenden winter teducht zijn, daar in genoemd Wald vele dier gevaarlijke dieren zich ophouden en zelden dan in den winter, bij gebrek aan voedsel, hetzelve verlaten.
"
(Rotterdamsche courant, 04-09-1819)
Herman van der Meer

HPM

De wolf van de Hemelsche Berg

Deze wolf heeft indertijd veel aandacht getrokken.
Op 9 juli 1897 werden onder andere twee wolven in Hamburg op de trein naar Amsterdam gezet. Ze waren bedoeld voor Artis.
Bij controle aan de grens bij Emmerich was er nog niets aan de hand, maar bij aankomst in Amsterdam in de vroege morgen van de 10e bleek een van de wolven te zijn verdwenen. Hij had een gat in de kist weten te maken, en omdat de deur  van de treinwagon vanwege de frisse lucht een beetje open stond, was het verder een makkie. Waar hij is uitgestapt is niet bekend, maar dezelfde ochtend nog werd hij gezien bij Oosterbeek, wat slecht uitkwam omdat net de kinderen naar school zouden gaan. Gelukkig werd hij al snel op het landgoed de Hemelsche Berg  doodgeschoten. 's Middags kon hij daar voor een kwartje worden bezichtigd.
De wolf is later naar Leiden opgezonden om voor rekening van de eigenaresse van het landgoed, de geliefde en lieftallige weduwe Ursula Kneppelhout-van Braam, te worden opgezet.

Dit was de laatst bekende echte wolf in Nederland, maar omdat hij ontsnapt was telt hij niet mee.
Als ze samen ontsnapt waren en in leven hadden kunnen blijven zouden we nu misschien nog wel een populatie op de Veluwe hebben gehad.

Er is nog een ontsnapte wolf bekend. Omdat die langer in leven bleef kwam die nog veel meer in het nieuws dan de vorige.
Op 14 december 1859 ontsnapte een wolf uit het beestenspel van Rennes op de Sint Nicolaaskermis in Den Bosch. Hij rende een rondje door de stad en vertrok uiteindelijk richting Rosmalen, op de hielen gezeten door de maréchaussé.  Het zorgde wekenlang voor grote onrust onder de bevolking van stad en wijde omgeving.
Uiteraard werd hij overal gezien en verslond hij veel geiten. Aan het eind van de maand werd hij helemaal bij Grave doodgeschoten en een paar dagen later opnieuw bij Zaltbommel.
Uiteindelijk werd hij op 19 januari bij Rosmalen echt doodgeschoten en vervolgens in optocht en onder grote publieke belangstelling naar Den Bosch gevoerd, waar hij in koffiehuis 'Plaats Royaal' voor een dubbeltje bezichtigd kon worden, wat wel 50 gulden opleverde.
's Avonds werden de met name genoemde schutters nog onthaald op hoornmuziek door het 5e regiment infanterie, wat "weder eene groote menigte op de been bragt en genoegen verschafte."
Herman van der Meer

HPM

Van al die wolven die regelmatig als laatste of late voor Nederland worden genoemd lijkt er niet een op eigen benen te kunnen staan. Wellicht zal dat in de toekomst nog wel veranderen als meer archieven via internet worden ontsloten en onderzocht.

Mijn huidige kandidaat voor de laatste oude wolf in Nederland werd op 9 oktober 1812 in Swalmen geschoten.
Het bewijs komt uit een op 10 oktober 1812 geschreven proces verbaal door de onderprefect van het arrondissement Roermond in het archief van het Departement van de Nedermaas.
   "Pierre Cuijpers, landbouwer te Swalmen, heeft verklaard dat hij gisteren om 2 uur 's nachts in de onmiddellijke omgeving van Swalmen, dicht bij de boerderij genaamd Bauershof, een wolvin heeft gedood die hem een dag eerder een vaars van een jaar oud had weggehaald.
De onderprefect verklaart dat hem het rossige dier is getoond, ongeveer acht jaar oud en van gemiddelde grootte. De rechter achterpoot was door een geweerschot verbrijzeld en aan de hals was een wond veroorzaakt door een tweede geweerschot."

Alle min of meer zekere wolven die ik uit de 19e eeuw heb komen uit Limburg.
Herman van der Meer

HPM

Een mooi artikel over wolven op de Veluwe in de 16e en 17e eeuw* bevat een kaartje waarop 85 vangsten van wolven op de Veluwe staan.
Als de gevallen op het kaartje gedateerd zouden zijn, al was het maar met een jaartal, dan zou er nog wel wat te knutselen zijn, maar nu heb ik aan het artikel slechts twee waarnemingen kunnen ontlenen en de archieven leveren mij niets op. Uit andere bron heb ik er ook nog wat, zodat ik nu voor de Veluwe in totaal 'slechts' 10 gevallen heb.
Het laat mooi zien dat al die gevallen die ik bijeen weet te schrapen (nu ongeveer 175 voor heel Nederland) maar een beperkt beeld zullen opleveren. Het is niet anders. Met dat kaartje van de Veluwe zal het ongetwijfeld net zo zijn.

*Rijk, J. de (1987), 'Wolven (Canis lupus) op de Veluwe van 1596 tot 1630', 'Huid en haar'6(3):71-75
http://natuurtijdschriften.nl/download?type=document&docid=590963
Herman van der Meer

HPM

Mijn oudste gevonden wolf is ondertussen flink ouder geworden. Hij is nu 500 jaar oud.
In 1517 ontving Rutten Dries in Weert 2 Hornse guldens voor zes jonge wolven die hij had gevangen, en drie gezellen die de vermoedelijke moederwolf hadden geschoten kregen elk 12 stuivers en 3 oort. Dus samen 1 gulden, 16 stuiver, 8 oort.

Dat zijn dus zelfs zeven wolven van 500 jaar oud.
Moeilijk voorstelbaar: 1517, het jaar van Maarten Luther en Grutte Pier.
Herman van der Meer

peterv

Ik kwam nog wat oude wolven tegen
27 december 1589 (Marienweerd) ; 6 april 1590 vier bij Schoonrewoerd; 13 mei 1590 vijf jonge wolven het Spoel bij Culemborg; 1591 'veel last van wolven rond Amersfoort';

heb je deze gevallen al?
Peter Venema

HPM

Citaat van: peterv op januari 16, 2017, 20:24:27 PM
Ik kwam nog wat oude wolven tegen
27 december 1589 (Marienweerd) ; 6 april 1590 vier bij Schoonrewoerd; 13 mei 1590 vijf jonge wolven het Spoel bij Culemborg; 1591 'veel last van wolven rond Amersfoort';

heb je deze gevallen al?

Nee, die heb ik nog niet!
Heb je daar meer informatie over? Een bron en zo?
Herman van der Meer

peterv

Ik ben Buisman weer eens aan het herlezen. Omdat ik weet dat je wolven (en otters) invoert leg ik nu even een papiertje tussen de pagina's waarin deze worden genoemd. Althans voor zover in Nederland. Er worden ook regelmatig wolven genoemd in Vlaanderen of andere delen van Europa, die laat ik voor wat het is. In deel 5 worden behalve de otter die ik al had doorgegeven geen wolven of otters in Nederland genoemd. Ik zit nu in deel 4 (ga terug in de tijd), als ik dit deel uit heb zet ik alle wolven wel even met goede verwijzingen op een rijtje zodat je ze kunt invoeren.
Peter Venema

HPM

Ah, Buisman. Dan heb ik genoeg aan deel en pagina.
Ik ben nog met andere dingen bezig, anders zou ik gelijk aan de andere kant beginnen. Wie weet kom er nog iets uit de 14e en 15e eeuw uit.
Herman van der Meer

HPM

Peter, ik heb ze gevonden. Buisman heeft die drie gevallen ontleend aan de "Geschiedkundige aanteekeningen van Gerard Vremdt, notabel burger der stad Culemborg in de tweede helft van de zestiende eeuw", die ze dus ongetwijfeld zelf heeft gezien. Ze zullen misschien ook wel in de stadsrekeningen van Culemborg voorkomen, maar de details daarvan zijn digtaal onbereikbaar. Ook de in 1941 gepubliceerde aantekeningen van Vremdt heb ik niet kunnen vinden, maar ook zonder dat vind ik de onderbouwing nu al behoorlijk sterk. Zo zie ik ze graag.
Nog bedankt voor de moeite van het noteren.

Het gaat om wolven in de Vijfheerenlanden en de Neder-Betuwe, waar gezien de vangst van jongen dus mogelijk ook voortplanting plaatsvond.
Leuk vind ik dat die van 1889 naast het stadhuis werd opgehangen "om de van de borgeren gesien te worden, soo sulcken dier noyt int lant ghesien was ende seer vreemt vor de oude borgerlieden", maar dat ze er een paar maanden later mee 'overspoeld' werden.
Herman van der Meer

HPM

Ardenner Wolf

- "Een paar weken geleden vernam men te Attigny in de Ardennen, dat een ontzaggelijk groote wolf in de buurt rondzwierf. Een bende jagers ging op het verscheurend dier uit en had het geluk hem te omsingelen. Een der jagers schoot hem dood, en bezwijmde van vreugde.
De wolf werd op een draagbaar naar Attigny gebragt, van zijn vel ontdaan, dadelijk afgehakt en gebraden, want de dappere jagers wilden eens ,,van den wolf eten."
Men vierde den heelen nacht feest, toen des morgens zekere heer Baudarf, die in de buurt woont, in de herberg kwam, de reden van de vrolijkheid hoorde, en toen men het vel van 't ondier vertoonde, de huid van zijn hond herkende.
Eerst wilden de jagers niet gelooven dat ze zich zoo vergist hadden, maar een veearts die er bij gehaald werd erkende, dat men geen wolf maar een hond had gedood.
"
(Zierikzeesche Courant, 13 januari 1869)
Herman van der Meer

HPM

Dit is de oudste vergissing die ik heb genoteerd. Uit 1784.

- "Sedert twee dagen loopt hier het gerugt, dat, waarschynlyk wegens gebrek aan voedsel, eenige Wolven de Maas zyn afgekomen, en zelfs dicht by Rotterdam zouden gezien zyn, dat juist by het lang en streng Jaargetyde niet te verwonderen zou zyn. Zelfs wil men, dat dezelve onder weg twee Kinderen zouden verslonden hebben."
(Nederlandsche courant, 18-02-1784)

- "Rotterdam den 18 Februari. Het gerugt, dat er een Wolf omstreeks deze Stad zwerft, is gisteren wederom verlevendigd, door een geval, het welk op de twede Zaagmolen aan de Schie alhier gebeurd is.
Men hoorde des nagts ten 3 uuren op de Werf van gemelde Zaagmolen de twee Honden geweldig baffen, en des morgens heeft men de grootste van die Honden gemist en de kleinste in zyn nest dood gevonden, zynde de Kop half afgebeten.
Schoon nu niemand de Wolf gezien heeft en dus dit geval niet meerder dan eene waarschynlykheid opleverd, is men egter in het algemeen zeer gereed om dit bedryf op rekening van den Wolf te stellen, te meer dewyl men zegt, dat er op andere Plaatzen ook nog Honden gebeten zyn.
Vast gaat het ondertusschen, dat men tot heden toe nog niet gehoord heeft, dat er eenig Mensch is beschadigd geworden, veel min dat er Kinderen door zouden verslonden zyn, gelyk men elders verspreid heeft.
Van Munchen schreef men, den 3 deezer, dat aldaar een woedende Hond dien vorigen dag en nagt in de Stad rond gelopen en meer dan 15 Menschen deerlyk gebeten had. Mooglyk zoude hier een dergelyk geval kunnen plaats hebben, mooglyk is
het in de daad een Wolf, niemand kan dien aangaande iets zekers melden, zoo lang zulk door geen ooggetuigen beslist word."
(Groninger courant, 24-02-1784)

- "De Wolvenspraak, die hier zo zeer in Rotterdam op de been is, is nu ten einde geloopen alzo men heeft gezien, wie de Wolf is, welke bevonden is te zyn een grooten Hond die eenen Brander, op een Buytenplaats aan de Maas geleegen hield, welke losgebrooken zynde over Maas gegeeten heeft aan een dood Paard en een Hond op de Schie in een Moolen gedood, en eindelyk door een onkundige voor een Wolf geschooten is."
(Leydse courant, 23-02-1784)
Herman van der Meer

HPM

In mijn openingspost sprak ik de verwachting uit dat ik ergens tussen de 100 en 200 goede waarnemingen zou verzamelen en zelfs vanmorgen nog dacht ik de 200 (net) niet te halen. Maar sindsdien stuitte ik op de stadsrekeningen van Weert en die lijken tientallen goede gevallen uit de 16e, 17e en 18e eeuw op te gaan leveren, waardoor ik naar verwachting dik over de 200 zal komen.

Er zijn de gebruikelijke betalingen aan personen die wolven hebben gevangen (waarbij verschillende uit Bocholt in het huidige België).
Georganiseerde jachten op wolven leveren andere kosten op, zoals voor het kopen van nieuwe netten, maar ook voor zeven bier die iemand dronk bij het vangen van twee wolven, en voor een kop haver voor een bij de jacht gebruikt huurpaard.
Er zijn ook rekeningen voor zaken als aanplakbiljetten en het aan de kerk uithangen van een wolf. Schout, burgemeester, schepenen, secretaris, knecht, gerechtsboden en veldwachters krijgen tijdens een wolvenjacht ook een dagvergoeding en een gerechtsbode krijgt een jaarvergoeding voor het bewaren van de netten.

Het is leerzaam en vermakelijk leesvoer en het levert nog sterke waarnemingen op ook.
Het leert ook eens temeer hoeveel informatie er nog in de archieven ligt te slapen. Daar zou iemand waarschijnlijk zijn hele leven wel mee bezig kunnen zijn.
Herman van der Meer

HPM

Ik ben een beetje perplex door de hoeveelheid gegevens die ik uit het archief van Weert heb kunnen halen. Het zal waarschijnlijk rond de 140 'harde' waarnemingen op gaan leveren uit de periode 1516-1774. Dat is veel als je bedenkt dat ik ongeveer 190 gevallen uit de rest van het land heb.
Omdat het vaak om nesten met jongen gaat, is het aantal wolven een veelvoud van die 140. Hoeveel precies is niet te zeggen omdat helaas niet altijd is aangegeven om hoeveel jongen het ging. De beschrijvingen van de rekeningen vermelden ook geen bedragen.

Zoveel waarnemingen is natuurlijk prachtig, maar op de verspreidingkaarten zal daar niet veel van te zien zijn, omdat ze uit een beperkt gebied komen. Meer dan 6 (aaneengesloten) uurhokken zullen het wel niet worden.
Liever had ik zoveel waarnemingen verspreid over meerdere gebieden gehad.
Herman van der Meer

HPM

Citaat van: HPM op januari 16, 2017, 16:55:05 PM

Mijn oudste gevonden wolf is ondertussen flink ouder geworden. Hij is nu 500 jaar oud.
In 1517 ontving Rutten Dries in Weert 2 Hornse guldens voor zes jonge wolven die hij had gevangen, en drie gezellen die de vermoedelijke moederwolf hadden geschoten kregen elk 12 stuivers en 3 oort. Dus samen 1 gulden, 16 stuiver, 8 oort.
...

Deze heb ik ook gevonden in de archieven van Weert, in de beschrijving van de jaarrekening van de burgemeesters Claes Coelen de Jonge en Peter Soettens over 1516/17: "verteringen van Rutten Driessen van het vangen van jonge wolven en de gezellen, die met geweren geholpen hadden."
Dat is een beetje een probleem met 'Weert'. Het zijn wel veel heel gegevens, maar merkwaardig is dat in de beschrijvingen meestal geen datum staat, vaak geen aantal en nooit een bedrag. Op enkele zeldzame uitzonderingen na, is de enige tijdsaanduiding van de posten het boekjaar, en dat loopt waarschijnlijk altijd van 1 november tot 1 november (Omnium Sanctorum/Allerheiligen). Omdat het geen transcripties zijn en de volgorde van de ongedateerde rekeningposten meestal geen aanknopingspunten bieden, moet ik maar een beetje gokken.
Als ik normaal alleen een jaartal heb zet ik de datum op 1 juli (het midden van het jaar), maar bij deze op 1 mei van het laatste kalenderjaar van de rekening. Dat leek me het beste, maar het betekent wel dat het ook best in het vorige kalenderjaar geweest kan zijn, hoewel de kans daarop wel klein is.
Herman van der Meer

HPM

Verbluffend

Uit de Kronijk van het klooster Maria-Wijngaard te Weert, 1442-1587',  door zuster Maria Luyten

Februarij(?) 1563 "Vier mans bijeen hebben die wolven doot verbluft of gejaeght in den sneeuw, twee hebben zij geten ende twee laeten liggen."
Herman van der Meer

peterv

Citaat van: HPM op januari 21, 2017, 20:07:50 PM
Citaat van: HPM op januari 16, 2017, 16:55:05 PM

Mijn oudste gevonden wolf is ondertussen flink ouder geworden. Hij is nu 500 jaar oud.
In 1517 ontving Rutten Dries in Weert 2 Hornse guldens voor zes jonge wolven die hij had gevangen, en drie gezellen die de vermoedelijke moederwolf hadden geschoten kregen elk 12 stuivers en 3 oort. Dus samen 1 gulden, 16 stuiver, 8 oort.
...

Deze heb ik ook gevonden in de archieven van Weert, in de beschrijving van de jaarrekening van de burgemeesters Claes Coelen de Jonge en Peter Soettens over 1516/17: "verteringen van Rutten Driessen van het vangen van jonge wolven en de gezellen, die met geweren geholpen hadden."
Dat is een beetje een probleem met 'Weert'. Het zijn wel veel heel gegevens, maar merkwaardig is dat in de beschrijvingen meestal geen datum staat, vaak geen aantal en nooit een bedrag. Op enkele zeldzame uitzonderingen na, is de enige tijdsaanduiding van de posten het boekjaar, en dat loopt waarschijnlijk altijd van 1 november tot 1 november (Omnium Sanctorum/Allerheiligen). Omdat het geen transcripties zijn en de volgorde van de ongedateerde rekeningposten meestal geen aanknopingspunten bieden, moet ik maar een beetje gokken.
Als ik normaal alleen een jaartal heb zet ik de datum op 1 juli (het midden van het jaar), maar bij deze op 1 mei van het laatste kalenderjaar van de rekening. Dat leek me het beste, maar het betekent wel dat het ook best in het vorige kalenderjaar geweest kan zijn, hoewel de kans daarop wel klein is.
Jonge wolven worden tegenwoordig in Duitsland eind april-begin mei geboren en 6-8 weken gezoogd. Welpen komen na 3 weken ongeveer voor het eerst uit het hol. Ik neem aan dat de vangst van (meerdere) jonge wolven tegelijk in het verleden ook neerkwam op het leeghalen van een nest. De meeste zullen dus in juni-juli zijn verkregen.
Peter Venema

HPM

Citaat van: peterv op januari 22, 2017, 21:02:23 PM

Jonge wolven worden tegenwoordig in Duitsland eind april-begin mei geboren en 6-8 weken gezoogd. Welpen komen na 3 weken ongeveer voor het eerst uit het hol. Ik neem aan dat de vangst van (meerdere) jonge wolven tegelijk in het verleden ook neerkwam op het leeghalen van een nest. De meeste zullen dus in juni-juli zijn verkregen.

Als het inderdaad kleine jongen zijn kan 1 juli beter zijn dan 1 mei. Er wordt geloof ik wel eens gesproken van 'uithalen'. Maar ik heb geloof ik al eens een geval elders in Limburg laten zien waarbij ongeveer tweejarige beesten tot 'jong' bestempeld werden, waardoor ze maar de halve prijs opbrachten. Maar misschien was die ambtenaar wel gewoon een krentenkakker.
Je hebt jonge wolven, wolfen en oude wolven, maar wat het verschil is, is dus niet goed duidelijk.
Herman van der Meer

HPM

Na een paar dagen van zowel lumpen als splitten is de stapel van Weert geslonken tot 126 gevallen.
In totaal heb ik nu 310 Waarnemingen op de stapel liggen om in te voeren. Dat zijn bijna allemaal betaalde wolven en andere betrouwbare mededelingen van de overheid.
Ik verwacht niet dat er nog veel bij zal komen, maar ik stuitte ook plotseling nog op Weert, dus je weet maar nooit.
Ik zal maar eens beginnen met het invoeren van de 56 waarnemingen uit de 16e eeuw. Langzamerhand ben ik toch wel benieuwd naar hoe het er op de verspreidingskaarten uitziet, maar het zal nog wel een paar weken duren voor het beeld 'compleet' is.
Herman van der Meer

jva

#84
Citaat van: HPM op januari 22, 2017, 21:33:52 PM
Citaat van: peterv op januari 22, 2017, 21:02:23 PM

Jonge wolven worden tegenwoordig in Duitsland eind april-begin mei geboren en 6-8 weken gezoogd. Welpen komen na 3 weken ongeveer voor het eerst uit het hol. Ik neem aan dat de vangst van (meerdere) jonge wolven tegelijk in het verleden ook neerkwam op het leeghalen van een nest. De meeste zullen dus in juni-juli zijn verkregen.

Als het inderdaad kleine jongen zijn kan 1 juli beter zijn dan 1 mei. Er wordt geloof ik wel eens gesproken van 'uithalen'. Maar ik heb geloof ik al eens een geval elders in Limburg laten zien waarbij ongeveer tweejarige beesten tot 'jong' bestempeld werden, waardoor ze maar de halve prijs opbrachten. Maar misschien was die ambtenaar wel gewoon een krentenkakker.
Je hebt jonge wolven, wolfen en oude wolven, maar wat het verschil is, is dus niet goed duidelijk.

Wolvenjongen worden niet noodzakelijkwijs in een beschermd hol geboren. Komt wel voor maar meestal is het niet veel meer dan een kuiltje in de grond of onder de wortelkluit van een omgevallen boom. Zo worden jongen althans tegenwoordig in relatief ongestoorde(re) gebieden in Oost-Europa aangetroffen. Of dit ook het geval is in Duitsland weet ik niet. Ik neem aan dat dit representatief is voor de situatie hier in het tijdsbestek waarover we hier nu hebben. Een geoefend mens (en dat waren in die tijd met premies wellicht velen) kon zo dus ook al vroeg, vanaf april/mei, zijn slag slaan.
Jelle

HPM

Ik heb 14 gevallen waarin 'uithalen' van jonge wolven wordt genoemd, en eenmaal 'uitgraven'. Helaas zijn die alleen met jaartal gedateerd, zodat over een eventuele werptijd niets is te zeggen.
De vangmethode van de wolven in het algemeen is niet helemaal duidelijk. Ik heb minstens 50 gevallen waarin 'gevangen' wordt genoemd en 76 met 'geschoten'. Dat 'gevangen' zal wel wat genuanceerder liggen. Daar zullen bijvoorbeeld ook wel geschoten bij zitten.
Herman van der Meer

HPM

Wegomlegging

In het Utrechts archief vond ik nog een mooie vermelding. Een beschrijving van een akte van 7 oktober 1333. Daarin verleent Jan van Dienst, bisschop van Utrecht, aan Ludeke Curcamp toestemming om de gemene weg door de Corencamp, toebehorend aan Ludeke, oostwaarts te verleggen en om op drie erven land netten te spannen om wolven te vangen. Op de achterkant staat in 19e eeuwse hand met potlood geschreven: 'in Colmschaten'.
Colmschate is ten oosten van Deventer en dat Corencamp zou wel eens de Koerkampshoek bij Lettele kunnen zijn.

Ik heb ze liever met bijpassende wolven, maar de openbare weg omleggen en de landerijen van de bisschop vol wolvennetten zetten zullen ze toch niet voor de lol gedaan hebben. Het is in ieder geval heel wat concreter dan de talloze aankondigingen en vermeldingen van grootscheeps drijfjachten, die ik dan ook niet van plan ben om op te nemen.
Zeker omdat hij zo oud is denk ik dan ook wel dat ik van deze vermelding een waarneming zal maken. Het zou dan wel mooi zijn om ook nog iets uit de 15e eeuw te hebben.
Herman van der Meer

HPM

P.C. Hooft (1581- 1647) schreef in zijn "Nederlandsche Historien" onder andere over de verschrikkingen van de Tachtigjarige Oorlog.
Een fragment:

"Met het verloopen der luiden, bleeven de hoeven ongehaavent, de landen ongebouwt. Wooningen, schuuren, vervielen. 'T kruidt wies oover de puin heen, en bedekte de daaken. Greppels en graften groeyden toe. De ruighte, distelen, doornen, verduisterden weeghen en grenzen. De weelighe gronden gaaven struweelen op: en de wildernis nam zulx de ooverhandt, dat, eindtlyk, bosschen, akkers, weiden, alle uit eenerley oogh ziende, niet te onderscheiden waaren; en nocht eighenaar nocht pachter de werf wist naa te speuren, waarop hy gezeeten had.
   Heele dorpen werden verlaaten: ende, naar dat de menschen minderden, fokte 't ongediert aan. In de huizen quaamen wolven nestelen, en men vernam hunne jongen geworpen in de bedsteeden. Jaa deeze gruwlyke beesten vermeenighvuldighden der wyze, in Brabant en Vlaandre, dat zy, by schaarsheit van aas, niet alleenlyk het vee, maar wyven en mannen aanranzden; de kindren uit de wiegh oft der ouderen armen schaakten; en, op een jaar (zoo bereekent werd) ontrent Gent, binnen twee mylen in 't ronde, wel hondert menschen verslonden.
  Groote reekels en doggen, dervende aanhoudt en voedsel, veraardden tot wolven. En ik heb uit eenen ooghgetuigh, dat zeekre vrouw, die men erghens geweighert had by aavondt ter poort' in te laaten, ter naaste morghenstonde gevonden werd, verbeeten van de honden, en haar' borsten van 't lichaam gescheurt.
"

Interessant vind ik die problemen met achtergelaten en verwilderde honden. Het lijkt me goed mogelijk dat die ook hun sporen hebben nagelaten in de wolvenpopulatie.
Herman van der Meer

peterv

Citaat van: HPM op januari 24, 2017, 21:11:38 PM
Interessant vind ik die problemen met achtergelaten en verwilderde honden. Het lijkt me goed mogelijk dat die ook hun sporen hebben nagelaten in de wolvenpopulatie.
Kruisingen komen inderdaad voor, maar vooral in gebieden met weinig partners voor een wolf. Verwilderde honden zijn in een wolventerritorium hun leven niet zeker en zullen in de meeste gevallen door wolven zijn gedood.
Peter Venema

HPM

Het belangrijkste wat ik tot nu toe heb verzameld van vóór 1600 heb ik nu ingevoerd.
Er zijn nog wel minder concrete vermeldingen te vinden, maar die laat ik even rusten. Misschien dat ik later nog kijk of het nuttig is om de normen een beetje te vervagen.

De kaarten:
14e eeuw http://waarneming.nl/soort/maps/70056?from=1300-01-01&to=1399-12-31&show_heatmap=0&count_ex=1&grid=5000
1 waarneming uit 1333.

16e eeuw http://waarneming.nl/soort/maps/70056?from=1600-01-01&to=1699-12-31&show_heatmap=0&count_ex=1&grid=5000
58 waarnemingen, waarvan 57 door mij ingevoerd, samen goed voor 42 uurhokken.
Al je het een en ander in de tijd wil plaatsen, lees dan de Kroniek uit het klooster Maria-Wijngaard te Weert van Maria Luyten.
http://www.showeert.nl/artikelen/4%20revoluties/klooster-maria-wijngaard-weert-luyten.pdf
Oorlog, beeldenstorm, barre winters en zomers, hongersnoden met uit de lucht vallende kraanvogels, de pest, aardbevingen, angstaanjagend noorderlicht.

Op naar de 17e eeuw. Dat zijn er bijna twee keer zoveel als uit de 16e eeuw.
Herman van der Meer