'De vogelkers is geen vijand meer'

Gestart door BartAbc, mei 03, 2013, 11:20:50 AM

Vorige topic - Volgende topic

BartAbc

Afgelopen maandag stond op de wetenschapspagina van NRC-Handelsblad een stuk onder de kop 'De vogelkers is geen vijand meer'. Aanleiding is het verschijnen van het boek 'Amerikaanse Vogelkers. Van bospest tot bosboom' van bosecoloog Bart Nyssen. De strekking van het verhaal is dat we gewoon moeten leren leven met de Amerikaanse vogelkers, dat het erg mee valt met de dominantie van de soort als de bossen maar gevarieerder werden ingericht, en dat alle inspanning en geld dat aan de bestrijding besteed is (250 miljoen sinds de jaren vijftig) weggegooid geld is ('een monumentale vergissing').

Tot op zekere hoogte kan ik het daarmee eens zijn. In bossen is inderdaad te zien dat Amerikaanse vogelkers maar pleksgewijs overheerst, en vaak zijn dat verstoorde plekken. Bovendien zijn veel bossen op de zandgronden soortenarm, en soort er bij kan dan zelfs nog wel wat toevoegen. Ik krijg de indruk dat Amerikaanse vogelkers in het binnenland niet verder toeneemt, maar ik weet niet hoe veel inspanning er nu nog gedaan wordt om hem terug te dringen.

Heel anders is dat in de duinen. Tot twintig jaar terug werd de soort voor zover ik weet daar niet als een heel groot probleem gezien. De duinen zijn in veel opzichten bijzonder, en één van de bijzonderheden is het vaak half open landschap met een min of meer natuurlijke afwisseling tussen bosjes, struwelen, duingraslanden en open plekken. Dat heeft een vaak grote biodiversiteit tot gevolg. In veel duinterreinen, zoals de Amsterdamse Waterleidingduinen maar ook op Terschelling, zien we nu een enorme expansie van Amerikaanse vogelkers. Wanneer je dat zijn gang laat gaan heeft dat een enorme nivellering tot gevolg, verschillen in vegetatiestructuur en bodem zullen dan verdwijnen. In het artikel komt dit punt niet aan de orde, wellicht een gevolg van het feit dat de schrijver van het boek een bosecoloog is.

Ik ben benieuwd naar de mening van de forumbezoekers. Heeft bestrijding nog zin (in het bos, in de duinen), of moeten we ermee leren leven?

Bart




vriendelijke groeten Bart Vreeken

voor het weerverleden van Nederland zie http://www.logboekweer.nl

wilfred62

dag Bart,
Stel dat je de Amerikaanse vogelkers in de bossen gewoon maar laat groeien, hoe voorkom je dan dat de zaden (die door o.a. vogels worden verspreid) terechtkomen in de gebieden waar de exoot absoluut ongewenst is, zoals de duinen?
groet,Wilfred
platform Stop invasieve exoten

GijsB

Dat is niet te voorkomen, maar zelfs met die 250 miljoen die gestoken is in de bestrijding is het niet gelukt om hem overal uit te roeien. Dus ook als je hem probeert uit te roeien zal hij overleven. Je kan de boom in het bos beter tolereren (het is ook nog eens heel waardevol hout) en in de duinen blijven bestrijden. Dit scheelt echt een heleboel geld en het effect zal het zelfde zijn. Als ze het geld dat ze besparen investeren in natuurgebieden zal de natuur er uiteindelijk zelfs voordeel bij hebben
Gijs

liptaster

Het boek is verre van neutraal geschreven.

Feit blijft wel dat heides en bossen op zandgronden overwoekert worden en de diversiteit flink daalt. Of beter verwoord: je kan de heide gewoon vergeten, hetgeen voor bosbouwers van het plankenkwekerstype geen probleem is...
Handtekeningen worden getoond onderaan elk persoonlijk bericht van Tim Struyve. BBCode en smileys kunnen hierin gebruikt worden. Max. aantal tekens: 600; resterende tekens: 424

KorHaan

Ik heb nogal gemengde gevoelens over de Amerikaanse Vogelkers; ik heb mijn hele jonge jeugd aan de rand van de hei gewoond, en wij jongens trokken erop uit om krieken te verzamelen in de wild woekerende bospestmeuk. Zakken vol groene krieken, die we gebruikten als projectielen in onze zelfgemaakte blaaspijpen, waarmee we elkaar beschoten.
Hele oorlogen werden uitgevochten, wat ook al omdat de bospest een ondoordringbare groene jungle vormde een spannende aangelegenheid was.


Ook later, toen ik het oorlogvoeren had afgeschaft en de blaaspijp vervangen door de verrekijker, zag ik menigmaal vossen onder dekking van de Amerikaanse Vogelkers rondsluipen, kennelijk op hun gemak onder het groene bladerdak, onzichtbaar voor wandelaars met honden.


Vriendelijke groet,


Ronald Sinoo

liptaster

Citaat van: KorHaan op juni 14, 2013, 19:38:52 PMik heb mijn hele jonge jeugd aan de rand van de hei gewoond

Als je niks aan die bospest doet zal het niet lang meer hei blijven, maar wordt het ook bospest (geen paarse bloemetjes, boomleeuweriken, boompieper, nachtzwaluw, ...).

Citaat van: KorHaan op juni 14, 2013, 19:38:52 PMzag ik menigmaal vossen onder dekking van de Amerikaanse Vogelkers rondsluipen

Een leuke ervaring als vos link je met bospest. Het is een leuke ervaring, maar je ziet die evengoed op de hei of ergens anders.
Handtekeningen worden getoond onderaan elk persoonlijk bericht van Tim Struyve. BBCode en smileys kunnen hierin gebruikt worden. Max. aantal tekens: 600; resterende tekens: 424

KorHaan

Citaat van: liptaster op juni 14, 2013, 20:29:39 PM
Citaat van: KorHaan op juni 14, 2013, 19:38:52 PMik heb mijn hele jonge jeugd aan de rand van de hei gewoond

Als je niks aan die bospest doet zal het niet lang meer hei blijven, maar wordt het ook bospest (geen paarse bloemetjes, boomleeuweriken, boompieper, nachtzwaluw, ...).

Citaat van: KorHaan op juni 14, 2013, 19:38:52 PMzag ik menigmaal vossen onder dekking van de Amerikaanse Vogelkers rondsluipen

Een leuke ervaring als vos link je met bospest. Het is een leuke ervaring, maar je ziet die evengoed op de hei of ergens anders.


Hoi Tim,


De bospest vormde een soort van groengordel aan de rand van de hei; het Gooisch Natuurreservaat zorgde er met plaggen en branden voor, dat de hei hei bleef. Dat is nu nog steeds zo, alleen is de 'groengordel' verdwenen.


Eén leuke ervaring die ik had met vos en bospest, wil ik je niet onthouden; ik zag op een avond in het voorjaar een vos wegschieten onder de bospest. Ik volgde de vermoedelijke loop van de vos, tot ik op een smal ruiterpad stuitte. Verse pootafdrukken gingen naar rechts en ik liep behoedzaam het ruiterpad af. Om de bocht zag ik de vos weer, toen hij van het ruiterpad af de bospest in verdween. Zonder haast liep hij speurend verder.

Twee tellen later hoorde ik een gesnuif, gekraak en geritsel, en verscheen een grote, loslopende hond in mijn beeld, die kennelijk de lucht van de vos had geroken. Ik wist dat de vos op minder dan dertig meter afstand moest lopen van de hond, maar die kon hem niet vinden. Ik moest er wel om lachen; de vos liep geruisloos, de hond daarentegen maakte lawaai voor tien.
Ik denk niet, dat ik zoiets in open heidegebied had kunnen meemaken.


Vriendelijke groet,


Ronald Sinoo


Gov Pavlicek

#7
In mijn ogen is de Prunus serotina en andere nieuwkomers en de reactie erop een leuk voorbeeld waarbij je ziet dat een conservatief denken gemeengoed wordt. Men is weer bang voor de nieuwkomer, zonder precies te weten wat dit op de lange termijn betekent. Deze discussie leunt zwaar op subjectiviteit, op voorkeuren en is weinig objectief wetenschappelijk. De invasie biologie, die hieraan ten grondslag ligt maar zijn uitgangspunten niet aan Darwin maar wel aan Victoriaans Engeland ontleent, is een van de weinige "wetenschappen" die dat wat het onderzoekt op voorhand al wil uitroeien. Dat levert vanzelfsprekend niet de beste basis voor objectief onderzoek op.

Sowieso kun je je de vraag stellen waarom een vogelkers die hier uit zaad ontsproten is ergens toch niet thusi zou horen. Wat is "thuishoren"? Op welke schaal hoort iets ergens thuis? Is het zo dat dispersie van de voorouders van deze plant door de mens op enigerlei wijze "onnatuurlijk" is? Is "natuurlijk" of "onnatuurlijk" een  synoniem voor "goed" en "slecht"? Kan iemand dat bewijzen op een wetenschappelijk aantoonbare manier of is het niet meer dan dat wat een mens vind en steun vind omdat per ongeluk veel van zijn de mensen in zijn subcultuur zeggen dat het klopt? Hoe ziet de successie van een Prunus Duinbos eruit: enig bewijs voor eenbepaalde ontwikkeling op lange termijn?

Je kunt zeggen: elke soort die op zichzelf overleeft en voortplant is duidelijk op zijn plaats. Menselijke kijken hierop zijn per definitie subjectief op basis van een door diezelfde mens bedachte ideologie. Die weer aan mode onderhevig is etc. Een modegril die dogma is geworden is "biodiversiteit" maar ook die moet weer op een heel specifieke manier toegepast worden, namelijk zo dat het onderliggende doel bereikt wordt. En dat is een Nederlandsche Natuur. Zoals het een Conservatief meestal betaamt.

Het lijkt erop dat in de natuurstudies en aanverwante zaken het conservatisme allesoverheersend is. Wat nu als onze duinen worden begroeid met deze relatief nieuwe soort. De duinen sluiten zich en worden minder en minder open. Er verdwijnen zaken en er komen nieuwe zaken voor terug. Er is geen enkele objectieve reden waarom het nieuwe minder waarde zou hebben dan het oude. Ook hier geld meteen de menselijke subjectiviteit van een beprkte groep met een normaal gesproken erg uniforme blik op deze zaken. e zijn in mijn ogen allemaal geindoctrineerd door het steeds weer horen van hetzelfde onderschied: inheems en uitheems en dan goed en slecht. Dat is slechts hoe men kan denken. En alle redenaties zijn zo'n beetje terug te voeren naar dit onderscheid dat alleen in de hoofden van die mensen bestaat. De natuur, waar men het voor zegt te doen, maakt dit onderscheid helemaal niet.
En zo bevriezen we het landschap in de tijd. Ik las de uitspraak dat men de natuur van de natuur wil behoeden en ik denk dat hier veel waarheid schuilt. Zo houden we de hei dus ook open en kom je vaak in een discussie terecht die neigt naar double standards: aan de ene kant bedient men zich van een natuurlijk verloop natuurlijke successie etc maar aan de andere kant gelden plots heel andere regels. De hei groeit natuurlijk overal dicht met bos omdat bos nu eenmaal het overheersende biotoop is. Voor 800 was er nauwelijks hei in NL....

Zoals de Belgen constateren kost dit bestrijden om een persoonlijk ideaalbeeld na te jagen alleen maar veel geld. Mijn idee is om het beheer te laten varen en aan de slag te gaan met wat we denken, hoe komen we bij de ideeen die we hebben? Waarom zijn we zo niet-accepterend ten opzichte van veranderingen. Waarom accepteren we geen nieuwe bossamenstellingen met daarin soorten als Vogelkers, beuk, Douglas, Zomereik en Amerikaanse Eik? Wat is het toch dat het voor ons zo moeilijk maakt en waarom heeft dat wat we zeggen te beschermen, de natuur, er overduidelijk geen enkele moeite mee? Waarom zijn we eigenlijk op constante basis aan het oordelen en veroordelen en waarom zijn we zo weinig kritisch op ons oordelend vermogen? Zijn we niet bezig ons ideaalbeeld van een landschap te beschermen in plaats van dat we werkelijk iets voor de natuur doen. namelijk dat ie mag zizjn zoals ie is, wild en als het zo uit mocht komen "modern".

Ik zou zeggen dat het stoppen met beheer en het geld dat er is besteden aan het aankopen van land zodat er zoveel mogelijk land is waar de natuur zijn gang kan gaan. Ik zou zeggen dat we niet op menselijke tijdschalen moeten denken. De boel zal best verbramen etc maar vroeg of laat volgt er bos. Zeker in tijden van  klimaatverandering (beduidend meer neerslag en warmer) is een flexibele kijk nodig.

Kortom: minder oordelen, veel meer waarnemen en niet ingrijpen als je de natuur een warm hart toedraagt. En accepteer wat de natuur spontaan accepteert. De mens is een onderdeel van deze Aarde, van de natuur en de verspreiding van soorten door deze soort is objectief gezien niet anders dan die van een vogel die een zaadje ooit een keer in een nieuw gebied zal dumpen...Dat onderschied is er volgens mij alleen om weer een reden te hebben zaken terug te draaien en te scheppen naar het ideaalbeeld.

De vogelkers zal zonder enige twijfel opgenomen worden in nieuwe ecosystemen, voedsel vormen voor steeds meer insecten etcetc. En zal ook, ooit wel eens, verdwijnen. Dat geldt ook voor die tien nieuwe kreeften. Ik denk dat Nederland overigens veel biodiverser is geworden door al die nieuwkomers, dus las dat belangrijk is voor iemand gaat het prima. Ze zullen allemaal hun laatsje voor eenbepaalde tijd vinden om ooit ook weer te verdwijnen. Andere soorten, die hier ook ooit eens kwamen en soms ontstonden, zulen zich aanpassen of niet. Zo gaat dat in de natuur.







Bartdevries

#8
Citaat van: Gov Pavlicek op juli 21, 2013, 16:37:39 PMIn mijn ogen is de Prunus serotina..... Zo gaat dat in de natuur.

Wow. Je haalt me de woorden uit de mond. Dit is precies hoe ik er over denk, maar ik had het niet zo mooi kunnen verwoorden.

Ik word niet blij van fauna puristen, die conservatieve beweging die probeert onze natuur te maken tot iets wat het was geweest.
Sommigen willen het oude cultuur historisch landschap, anderen natuur van toen etc. Dan heb je nog een aantal jagers en aantal boeren die een combinatie willen, van zo'n traditionele natuur maar dan ook zonder fauna en flora die zei als schadelijk ervaren.

Zelfs zonder de mens zou de natuur veranderd zijn, niet zo drastisch maar toch. Maar de wereld veranderd nu in rap tempo en het is onrealistisch en idioot om te denken dat we het in "oude" staat kunnen brengen.

We moeten kijken hoe we een ecosystemen gezond kunnen houden en biodivers, niet hoe we het in oude staat kunnen brengen. Want nogmaals, dat is onrealistisch, idioot en kost klauwen met geld. Het geld dat besteed wordt aan het verwijderen van exoten zou vast wel beter besteed kunnen worden.

Veel te veel natuurbeheer wordt geleid door sentimenten, en hierdoor komen we niet ver.

EDIT:

Een groot deel van de exoten zijn ook niet meer weg te krijgen. We kunnen er maar beter aan wennen en de schade binnen de perken houden dan ze proberen te vernietigen door middel van een "heksenjacht".

Lanius

Citaat van: Bartdevries op juli 28, 2013, 13:50:12 PM


We moeten kijken hoe we een ecosystemen gezond kunnen houden en biodivers, niet hoe we het in oude staat kunnen brengen. Want nogmaals, dat is onrealistisch, idioot en kost klauwen met geld. Het geld dat besteed wordt aan het verwijderen van exoten zou vast wel beter besteed kunnen worden.

Maar kijken hoe je een ecosysteem gezond en divers wil houden, houdt vaak in dat de invasieve exoten aangepakt moeten worden.
Niet alle exoten moeten aangepakt worden, wel de invasieve. En in feite moet er dringend een verbod komen op invoer van uitheemse soorten.

Ben ik conservatief? Maarnee, ik juich (natuurlijke) nieuwkomers als Turkse Tortel, Grote Zilverreiger, Wespenspin, Vuurlibel met veel enthousiasme toe. Maar dergelijke nieuwkomers zullen ook niet overheersen omdat in hun zog een aantal soorten mee migreren (parasieten, predatoren, schimmels) die de boel "onder controle" houden.
Davy De Groote

Rob S

Mijn ouders hebben een stuk bos dat tot een paar jaar geleden overwoekerd was met bospest. Na deze verwijderd te hebben zijn lijsterbes, berk, krentenboompje en sprokehout weer aan het toenemen. Bestrijden heeft dus zin uitroeien zit er vast niet meer in. Het betreft inderdaad grove dennen bos op hoge zandgrond. Dus zeg het maar ik ben in ieder geval voor.
Groeten

Rob Schaareman

Gov Pavlicek

#11
Citaat van: Lanius op augustus 12, 2013, 16:52:07 PM
Citaat van: Bartdevries op juli 28, 2013, 13:50:12 PM


We moeten kijken hoe we een ecosystemen gezond kunnen houden en biodivers, niet hoe we het in oude staat kunnen brengen. Want nogmaals, dat is onrealistisch, idioot en kost klauwen met geld. Het geld dat besteed wordt aan het verwijderen van exoten zou vast wel beter besteed kunnen worden.

Maar kijken hoe je een ecosysteem gezond en divers wil houden, houdt vaak in dat de invasieve exoten aangepakt moeten worden.
Niet alle exoten moeten aangepakt worden, wel de invasieve. En in feite moet er dringend een verbod komen op invoer van uitheemse soorten.

Ben ik conservatief? Maarnee, ik juich (natuurlijke) nieuwkomers als Turkse Tortel, Grote Zilverreiger, Wespenspin, Vuurlibel met veel enthousiasme toe. Maar dergelijke nieuwkomers zullen ook niet overheersen omdat in hun zog een aantal soorten mee migreren (parasieten, predatoren, schimmels) die de boel "onder controle" houden.

Hoe nieuwkwomers ons land bereiken maakt voor het overheersen ervan niet uit. Dat is een van de vele aannames. 1 op de 1000 wordt erg succesvol. Of wij ze nu brengen of dat ze zelf komen. Ik zou zeggen: lees hier eens...

https://www.google.nl/search?q=mountain+pine+beetle+infestation&tbm=isch&tbo=u&source=univ&sa=X&ei=1aUOUvjOBoTUtAaNqIDIAg&ved=0CEMQsAQ&biw=1600&bih=1137

Zie je dat? Veroorzaakt dor de Mountain Pine beetle, een volstrekt inheemse soort. En we hebben het hier over een mogelijkheid dat deze bossen over oppervlakten zo groot als half Europa kaalvreet. Sterker: het is de grootste ecologische ramp in zijn soort in Noord Amerika. Een volstrekt inheems dier.

http://cfs.nrcan.gc.ca/pages/49?lang=en_CA

Nou: is dit een reden om inheemse diersoorten allemaal te wantrouwen? De heel taiga gaat er straks aan (alhans, dat van het geslacht Pinus)! Al geluidne gehord onder ecologen, met schrijnende plaatjes zoals je in de link kunt zien van ecologen die klagen over inheemse soorten......Nee. Dan hoor je niks.Als je wat hoort en er wordt verwezen naar exoten, is de snelle reactie dat dit "een uitzondering is". Of wordt gewezen op de invloed van opwarming van de Aarde.....ja..en is die opwarming weg? Is die niet wereldwijd? Maar direct zijn er voor de grootste ramp in zijn soort op het Amerikaanse continent verzachtende omstandigheden. Voor exoten geldt die nuance geenszins.

In elk geval: de Pine Beetle is een soort die in zijn oorspronkelijke gebied tot een gigantische economische schade leidt. En nu in nieuw gebeed exact hetzelfde doet. En hij is er niet naar toe gebracht...

Wat is een definitie van een ongezond ecosysteem?? Wat is en gezond ecosysteem?

Lanius

al blijft de kans dat dat een ecologische ramp met een exoot gebeurt vele keren groter dan met een inheems dier. Dus blijven bestrijden, die exoten :-)

En vormt een inheems dier/plant al eens een plaag, geen nood: dat is de natuur.
Davy De Groote

KorHaan

Maken wij mensen geen deel meer uit van "de natuur", dan?


Vriendelijke groet,


Ronald Sinoo

Bartdevries

Het is niet zo simpel als gewoon bestrijden. En in sommige gevallen werkt het nauwelijks, bijvoorbeeld bij de wasbeerhond, wasbeer en agapad (deze verspreiden zich ondanks de bestrijding). Het kost geld, er moet rekening worden gehouden met het publiek, mogelijk heeft de bestrijding neveneffecten (verwilderde zwijnen worden uitgezet door jagers in Australie en de Verenigde Staten waarop jacht op ze wordt gemaakt, bij de bestrijding van de agapad worden inheemse soorten verward en dood gemaakt etc.)

Wat in mijn ogen belangrijk is, want exoten kunnen zeker nadelig zijn:
-preventie (de zwarte lijst is een goede actie)
-snel optreden in kleine populaties (Pallas eekhoorn bijvoorbeeld is een goede actie)
-gevestigde soorten beheren op plaatsen waar zij schade kunnen aanrichten (net als bijvoorbeeld de vos, hoewel ik daar niet echt een voorstander van ben)

Gevestigde soorten worden uiteindelijk ook deel van het ecosysteem. In Australia bestaat het dieet van veel roofdieren ondertussen uit konijnen. In de Verenigde Staten was het geloof ik zo dat bepaalde inheemse vlinders nauwelijks nog op inheemse planten voorkomen maar dus op exotische. In ontbosde gebieden waren exotische boomsoorten positief omdat ze het herstel van het bos versnelden. In de Oostvaardersplassen maken ringslangen gebruik van muskusrat burchten.

Wat ik bedoel is dat het allemaal niet zo simpel en zwart-wit is. Lokale bestrijding zal zeker nodig zijn om kwetsbare soorten helpen te herstellen en uiteindelijk aan te laten passen aan de nieuwe soorten. In sommige gevallen is dat waarschijnlijk niet mogelijk (Ik denk dan aan de Europese nerts en Europese rivierkreeft, omdat de nieuwe soorten zo-goed-als dezelfde niche innemen).

En dan zijn er natuurlijk nog economische belangen. Etc. Etc.

Ik ben maar geinteresseert in invasieve exoten, een expert ben ik niet, maar als je er in verdiept dan zul je echt zien dat het niet zo zwart-wit en simpel is. De media met name overdrijft de problematiek nogal.

Gov Pavlicek

Citaat van: Lanius op augustus 22, 2013, 17:14:47 PM
al blijft de kans dat dat een ecologische ramp met een exoot gebeurt vele keren groter dan met een inheems dier. Dus blijven bestrijden, die exoten :-)

En vormt een inheems dier/plant al eens een plaag, geen nood: dat is de natuur.

" The mountain pine beetle (MPB) is a native insect that attacks pines in western North American forests.

The current MPB outbreak started in British Columbia in the early 1990s. The insect has since killed about 50% of the total volume of commercial lodgepole pine in the province. While isolated records of MPB had been noted in Alberta before, it was the massive migration of beetles into that province from outbreaks in British Columbia during 2006 that fuelled the spread eastward.

Today the MPB occurs well beyond its historic range, extending into northern British Columbia and eastward in the boreal forest of north-central Alberta. Not just limiting itself to lodgepole pine any longer, the beetle is also reproducing in jack pine, the dominant pine species of the boreal forest."

Als je de kaarjtes bekijkt gaat het nu aangetaste deel al over oppervlakte ter grootte van Spanje. Een inheems insect, niet geholpen door de mens aosl het dogma steeds maar wil) en nu verspreid het diertje zich in het hele boreale woud van Canada (oopervlak denk ik zeker zo groot als half Europa).

Het is de natuur...dus is het niet  erg? kijk je nu nog naar het resultaat of vertaal je alles naar het dogma. Dat exact dezelfde uitkomst goed wordt als het niet door de mens gebeurt en slecht als het wel door de mens gebeurt.


Rob S

Groeten

Rob Schaareman

Gov Pavlicek

ja..die kende ik al. Goeie...en typisch mannen. In het voorbeeld dat ik ken, is het "someone is wrong" en dat moeten we effe corrigeren, haha.

Bart van Hoogstraten

Citaat van: KorHaan op augustus 22, 2013, 17:37:02 PM
Maken wij mensen geen deel meer uit van "de natuur", dan?


Vriendelijke groet,


Ronald Sinoo

Volgens deze lijst blijkbaar niet: http://www.issg.org/database/species/search.asp?st=100ss&fr=1&str=&lang=EN
Vriendelijke groet! Bart van Hoogstraten

De toekomst van Waarneming is onzeker. Draag bij aan het voortbestaan en betaal gewoon jaarlijks € 25,- abonnementskosten!
https://waarneming.nl/donate/