Rodeheidelibellenpuzzels

Gestart door Weia, augustus 24, 2010, 12:59:39 PM

Vorige topic - Volgende topic

Weia

Heidelibellen van foto determineren kan erg lastig zijn, maar het is niet de hele familie. De bandheidelibel is misschien wel de gemakkelijkste soort van het land, de zwarte gaat meestal prima, bij de zwervende en de geelvlekheidelibel wordt het al opletten, ook de Kempense is niet onaardig, maar dan is het oppassen geblazen. Voor wie al eens heidelibellen in het wild of van foto heeft willen determineren vertel ik natuurlijk niets nieuws. Hier wat puzzels van de afgelopen tijd. Bloedrode, steenrode, bruinrode en zuidelijke heidelibel.

De zuidelijke heidelibel is zo zeldzaam dat die meestal niet in de beschouwingen mee hoeft te worden genomen. Maar zie je er eens eentje met veel geel op de poten, met heel weinig zwart op segment 8-9, en zeker met rode mijtjes op de vleugeladers: maak dan zo veel mogelijk foto's, duik in de brandnetels om ze van opzij te kunnen kieken enzovoort.

Bij de andere drie soorten is de basisdeterminatie heel simpel:
zwarte pootjes -> bloedrode heidelibel
pootjes met streep plus een hangsnor langs het oog -> steenrode heidelibel
pootjes met streep zonder hangsnor -> bruinrode heidelibel
Maar ze zijn wat variabel en foto's zijn niet altijd goed...

De bloedrode heeft pikzwarte poten, met uitzondering van de heupen: http://waarneming.nl/soort/info/640 Helaas kan de zon zodanig op de poten schijnen dat ze glanzen en niet meer helemaal zwart lijken. Bovendien kunnen de soorten met een streep op de poten toch een heel donkere indruk maken. Hun streep is namelijk eerst geel, later donker roodbruin. De streep kan bovendien, vooral bij de bruinrode, erg smal zijn. Er zijn nog wel een paar zachte kenmerken voor de bloedrode. Bij mannetjes is het achterlijf tameljk knotsvormig, uitgekleurd hebben ze vaak een rode snuit, bovenop het borststuk zit wat meer zwart dan bij de andere soorten. Vaak hebben ze, ook de vrouwtjes, een dikke schuin aflopende hangsnor en zijn de ogen nogal contrastrijk.

Als de pootjes niet zwart zijn komen we bij de tweelingsoort steenrode/bruinrode heidelibel. Determinatie tot op de tweelingsoort gaat best, maar dan begint het. Om ze van foto te determineren is een aanzicht schuin van voren op snuit en zijkant borststuk (en pootjes) zeer zeer aan te bevelen. Maar dat is niet altijd genoeg, vergeet bij vrouwtjes niet om de laatste segmenten pal van opzij te kieken (zie onder), zelfs een vage foto helpt vaak. Bij de mannetjes gaat het om de eerste segmenten van opzij, waar de secundaire geslachtsdelen zitten – helaas zit de vleugel vaak in de weg én zijn die delen ook niet altijd makkelijk. Hier een bruinrode waarvan de pootjes nogal zwart overkomen: http://waarneming.nl/foto/view/1485524 En een steenrode waarvan de pootkleur pas in de close-up naar voren komt: http://waarneming.nl/waarneming/view/49618129

Snor. Een steenrode heidelibel die zich aan de boekjes houdt heeft een hangsnor, de bruinrode niet. Met de hangsnor wordt de zwarte streep bedoeld die langs het oog een stukje naar beneden loopt, zie hier het foto-overzicht van de steenrode: http://waarneming.nl/soort/info/642 Let op glans als de zon schijnt, dan kan de snor verdwenen lijken. Bij de bruinrode volgens het boekje is er geen hangsnor: http://waarneming.nl/soort/info/641 Je ziet bij dat laatste overzicht dat er wel geregeld op de plaats van de hangsnor een vage zwartige veeg zit, of zelfs een zwarte, vaag begrensde 'sproet'.

Helaas kan het erg lastig zijn. De snor bij de steenrode (ezelsbruggetje sssnor -> sssteenrode) kan heel smal zijn en is dan moeilijk te onderscheiden van een schaduwrand (vermijd tegenlichtopnames!), bovendien kan de bruinrode wél een smalle snor hebben. Hoe vaak, tja, minder dan 1%, maar niet te verwaarlozen. Bij de bruinrode zit de snor verborgen in de spleet tussen snuit en oog, maar soms piept die snor naar buiten, zoals je bij deze verschillende opnames van hetzelfde individu ziet: http://waarneming.nl/waarneming/view/49621841 Als er dan een smalle snor is plus een forse sproet, dan zit je al gauw met de handen in het haar... De snor is dus vaak een goed kenmerk, maar niet altijd.

Eigootje bij vrouwtjes. Dit gootje zit onder de laatste segmenten (zie de al genoemde foto-overzichten), heeft bij de steenrode een scherpe, nogal afstaande spits, bij de bruinrode is het een minder puntig topje en het ding staat ook minder af. Ezelsbruggetje: ssscherp en ssspits ->sssteenrode. Ook van achteraf gezien is die van de steenrode scherper dan van de bruinrode. Makkelijk, maar niet altijd. Bij het eileggen gaat het gootje altijd wat naar buiten, zoals bij deze waar je een klompje eitjes ziet: http://waarneming.nl/foto/view/1489392 Heel soms staat ook bij een bruinrode het gootje af: http://waarneming.nl/foto/view/1493010

Zachte kenmerken zijn er gelukkig ook.
Achterlijfsvorm mannetje: knotsvorm bij bloedrode, enigszins knotsvorm bij steenrode, cilindrisch bij bruinrode. Maar pas op, ze zijn variabel én het maakt bij hetzelfde mannetje uit of ie net in- of uitademt.
Roodheid mannetje: bloedrode het roodst, steenrode minder, bruinrode het minst. Bij de bruinrode zie je vaak dat het rood niet overal zit, de eerste segmenten zijn dan bruin met rood, Zoals hun naam belooft, alleen heeft steenrode dat ook wel. Bovendien beginnen alle mannetjes geel, dus hebben ze altijd een fase met oranje- of bruintinten.
Zijkant borststuk mannetjes en vrouwtjes. Ze beginnen allemaal met een gele zij, de mannetjes worden later heel donker, bij de vrouwtjes valt dat mee. De bruinrode heet in het latijn striolatum en dat betekent gestreept – inderdaad krijgen ze vaak een gestreepte zij, met twee (citroen)gele banden. Zie je een heidelible met zulke banden op de zij dan is de kan behoorlijk groot dat het een bruinrode is. Helaas kunnen beide andere soorten ook banden hebben, en kunnen deze strepen bij de bruinrode heel donker worden. Donkere banden van de bruinrode houden heel lang onderaan een geel puntje, bij de steenrode is dat een rood puntje. De steenrode neigt sowieso meer naar rood op de zij.
Gestreepte pootjes zijn eerst zwart met geel, later zwart met roodbruin. De streepjes zijn bij de steenrode gemiddeld breder dan bij de bruinrode, maar er is overlap. De zuidelijke heeft trouwens gemiddeld nog meer geel op de poten.
Laatste segmenten. Op segment 8 en 9 zit middenop een zwart streepje. Dat streepje kan heel kort zijn (wees dan ook bedacht op zuidelijke), maar er kan ook zoveel zwart op de laatste segmneten zitten dat je moeilijk van twee streepjes kunt spreken. Zoals bij dit vrouwtje bruinrode: http://waarneming.nl/foto/view/912449 en dit vrouwtje steenrode: http://waarneming.nl/foto/view/1489899 Zie je zoveel zwart, dan is de kans op een bruinrode veel groter dan op een steenrode.
Groeten, Weia
rode bosmieren: https://forum.waarneming.nl/index.php/topic,342651.0.html
pagina over variatie bij een paar lastige libellensoorten: www.at-a-lanta.nl/weia/LibellenVariatie.html
motmugjes van foto determineren: http://www.at-a-lanta.nl/weia/Motmuggen.html
familie motmuggen systematisch http://forum.waarneming.nl/smf/index.php?topic=378882.0

Weia

Bovenstaande zou heel veel determineerproblemen van de lastige heidelibelsoorten moeten kunnen ondervangen. Leer het uit het hoofd...
Ben ik dingen vergeten?
Groeten, Weia
rode bosmieren: https://forum.waarneming.nl/index.php/topic,342651.0.html
pagina over variatie bij een paar lastige libellensoorten: www.at-a-lanta.nl/weia/LibellenVariatie.html
motmugjes van foto determineren: http://www.at-a-lanta.nl/weia/Motmuggen.html
familie motmuggen systematisch http://forum.waarneming.nl/smf/index.php?topic=378882.0

Sticht

Ik vind het mooi gedaan! Complimenten.
Deze: http://waarneming.nl/waarneming/view/49604621 ,die je als voorbeeld noemt bij eigootje, vind ik een raar beest. Inderdaad is er geen hangsnor te zien, maar is wel van heel veraf genomen.

nick w

Super overzicht Weia, hardstikke mooi!  :duim: :duim:

Groet,
Nick W

Niels de Zwarte

top om de kenmerken weer heel duidelijk te hebben, zeer waardevol!
dank voor het posten op het forum (vervolgens zag het via twitter voorbijkomen als tip...)

ArjanH

Ik vermoed dat ik dit overzicht nog heel vaak zal doorspitten. Zeer leerzaam en zeker in het geval van Bruinrode en Steenrode Heidelibel voor mij wel min of meer noodzakelijk. Top dat je dit gedaan hebt, Weia.  :duim:

Roel Schwartz

Prachtige gemaakt overzicht Weia. Erg duidelijk en overzichtelijk.  :duim:
M.v.g.,

Roel Schwartz.

vuurvlinder

Met vriendelijke groet, Astrid Landsaat.

Weia

Maar dat is al een jaar oud, kennen jullie het nog niet van buiten dan??
Groeten, Weia
rode bosmieren: https://forum.waarneming.nl/index.php/topic,342651.0.html
pagina over variatie bij een paar lastige libellensoorten: www.at-a-lanta.nl/weia/LibellenVariatie.html
motmugjes van foto determineren: http://www.at-a-lanta.nl/weia/Motmuggen.html
familie motmuggen systematisch http://forum.waarneming.nl/smf/index.php?topic=378882.0

ArjanH

Citaat van: Weia op augustus 11, 2011, 23:25:55 PM
Maar dat is al een jaar oud, kennen jullie het nog niet van buiten dan??


Zoals vandaag is gebleken: ik in ieder geval niet.  8)
Maar zoals eerder aangegeven: ik zal het overzicht nog regelmatig even gaan (of moeten) raadplegen. Waarvoor dank.

vuurvlinder

Ik had niet gezien dat het topic al een jaar oud was, maar had het nog niet eerder gelezen.
Met vriendelijke groet, Astrid Landsaat.

trogon

Ik zie eerder zelden steenrode, maar die keren dat ik jonge beesten zie, valt het mij op dat ze fel geelachtig gekleurd zijn, een beetje als jonge zwervende. Jonge bruinrode lijken mij meestal (altijd?) wat fletser van kleur. Kan eens op dit (zachte!) kenmerk gelet worden...?
gr, Ward