Forum van Waarneming.nl

Soortgroepen => Wantsen, Cicaden en Plantenluizen => Topic gestart door: Marco de Haas op mei 25, 2017, 15:52:09 PM

Titel: Cicaden
Bericht door: Marco de Haas op mei 25, 2017, 15:52:09 PM
Idee en opmaak slecht gestolen van Jacomijn Prinsen (Bladluizen (https://forum.waarneming.nl/smf/index.php?topic=150718.msg986482#msg986482))

Wat zijn cicaden? (https://forum.waarneming.nl/smf/index.php?topic=393110.msg2100422#msg2100422)
Literatuur en websites (https://forum.waarneming.nl/smf/index.php?topic=393110.msg2100423#msg2100423)
Techniek (https://forum.waarneming.nl/smf/index.php?topic=393110.msg2100424#msg2100424)
Cicadenfamilies Europa (https://forum.waarneming.nl/smf/index.php?topic=393110.msg2100425#msg2100425)
Families: Aphrophoridae (https://forum.waarneming.nl/smf/index.php?topic=393110.msg2100426#msg2100426), Achilidae (https://forum.waarneming.nl/smf/index.php?topic=393110.msg2100427#msg2100427), Caliscelidae (https://forum.waarneming.nl/smf/index.php?topic=393110.msg2100428#msg2100428), Cercopidae (https://forum.waarneming.nl/smf/index.php?topic=393110.msg2100430#msg2100430),Cixiidae (https://forum.waarneming.nl/smf/index.php?topic=393110.msg2100429#msg2100429)


In dit topic zal ik de komende tijd informatie over de Nederlandse(/Europese) cicaden verzamelen. Uit Nederland zijn ruim 400 cicaden bekend, naar schatting kunnen hier nog enkele tientallen aan worden toegevoegd in de komende jaren. Cicaden vormen een interessante groep, zowel vanwege de enorme diversiteit als door het feit dat alle soorten aan planten gebonden zijn en vele soorten een smalle hostrange hebben. Daarnaast zijn cicaden bijna jaarrond te vinden en komen ze tussen mei en oktober vaak in hoge aantallen voor in diverse biotopen.

Cicaden (Auchenorrhyncha) zijn te verdelen in twee groepen, Fulgoromorpha en Cicadomorpha, die worden opgedeeld in families:

Determineren van foto's
Van de ruim 400 soorten die inmiddels uit Nederland bekend zijn, is ruim 1/4e deel van foto te herkennen. Voor een groot deel van deze soorten geldt dan wel dat je de juiste kenmerken op de foto moet zetten. Zo zijn van sommige soorten alleen de mannen of juist alleen de vrouwen te determineren, daarnaast zijn het soms enkel kleurvarianten die te herkennen zijn (zie bv. Fagocyba cruenta (https://waarneming.nl/soort/info/24742?_popup=1)). Voor veel soorten geldt dat specifieke kenmerken op de foto moeten staan. Om de kans op een naam te vergroten is het belangrijk in ieder geval de volgende foto's te maken:

Naast de kenmerken die van een foto te zien zijn is het van belang de waardplant te noteren. Op een zomereik zitten hele andere soorten dan een beuk en op een beuk weer hele andere soorten dan op een berk, enz. Probeer daarnaast de vindplaats te omschrijven: zit het beestje in een open grasveld, een bosrand of juist in een gesloten bos? Dit laatste is vooral interessant, van een aantal soorten is nog weinig bekend over de ecologie.
Titel: Wat zijn cicaden?
Bericht door: Marco de Haas op mei 25, 2017, 15:52:30 PM
Wat zijn cicaden eigenlijk?
Relatief weinig mensen zijn bekend met cicaden, in tegenstelling tot plantenluizen en (bed)wantsen. Dit is voornamelijk te wijten aan het feit dat de meeste soorten slechts enkele millimeters klein zijn en we in Nederland nog maar weinig te maken hebben met schadelijke soorten. Cicaden vallen, net als plantenluizen en wantsen, onder de Hemiptera (Halfvleugeligen).

Hoe herken ik een cicade?
Cicaden vertonen vaak de nodige overeenkomsten met wantsen en plantenluizen, voor veel van deze soorten geldt dat ze vaak klein zijn en in de buurt van planten leven. Daarnaast hebben de drie groepen altijd een zuigsnuit/rostrum waar zij planten of andere kleine dieren mee uitzuigen. Toch zijn cicaden vrij gemakkelijk te onderscheiden van wantsen en plantenluizen. Makkelijke, algemeen geldende kenmerken om naar te kijken:

Ontwikkeling
Eieren worden doorgaans in een plantenstengel of -knop gelegd. De nimf die hier uit komt doorloopt vijf stadia en is daarna volwassen. Zie hier (https://waarneming.nl/foto/view/11890997) een foto met twee verschillende nimf-stadia en drie imago's, de imago's verschillen van de nimfen door de ontwikkelde vleugels die aan een klein gedeelte zijn verbonden met het lijf. Bij de nimfen zijn de vleugels niet ontwikkeld en zijn slechts naar achter stekende 'stompjes' te zien welke over een breed deel zijn verbonden aan het lijf. De ontwikkeling van ei tot volwassen cicaden duurt meestal slechts kort, maar kan ook enkele jaren duren. De meeste cicaden hebben één, of minder vaak twee generatie per jaar, sommige soorten kunnen echter ook 3 generaties per jaar hebben wanneer de omstandigheden optimaal zijn. Cicaden overwinteren in verreweg de meeste gevallen als ei, maar ook regelmatig als nimf.

Verspreiding
Cicaden kunnen, dankzij hun achterpoten, vaak snel en ver springen. Daarnaast vliegen cicaden vaak om grotere afstanden af te leggen. Veel soorten kunnen kortvleugelig of langvleugelig zijn. Langvleugelige individuen kunnen migreren naar geschikte gebieden waar een nieuwe populatie (met kortvleugelige individuen) kan ontstaan. Langvleugelige individuen kunnen behoorlijk verschillen van kortvleugelige individuen, zie bijvoorbeeld Dicranotropis hamata (https://waarneming.nl/soort/info/24558) of Euconomelus lepidus (https://waarneming.nl/soort/info/24560?_popup=1).

Wordt nog verder uitgewerkt!
Titel: Literatuur
Bericht door: Marco de Haas op mei 25, 2017, 15:52:40 PM
Hieronder volgt een lijst met algemene cicadenliteratuur. Literatuur over een bepaalde familie is te vinden in de bijbehorende reactie (zie hieronder (Volgt nog!)). Ik wil vooral Arp bedanken voor het uitzoeken van de meeste van de onderstaande literatuur.


Boeken en Downloads
Determinatie van nimfen
Websites
Titel: Techniek
Bericht door: Marco de Haas op mei 25, 2017, 15:52:48 PM
Vangmethoden

Opkweken
Vooral in het vroege voorjaar zijn er nog niet veel volwassen cicaden te vinden. Nimfen kunnen echter, in veel gevallen, gemakkelijk worden opgekweekt. Het is hierbij belangrijk de plant te kennen waar de nimf op is gevonden. De nimf (liefst nimfen) kunnen in een bakje met zeer kleine luchtgaatjes worden geplaatst. Zorg dat het voedsel dagelijks/om de dag wordt ververst of zet een takje in een flesje met water zodat het blad vers blijft. Maak tijdens de kweek regelmatig foto's van de nimfen, een aantal nimfen is van foto te herkennen. Zodra de cicade volwassen is kunnen hier ook weer foto's van worden gemaakt en geprobeerd worden de cicade te determineren (op dit forum of a.d.h.v. de literatuur), bewaar het beestje tot de determinatie rond is.
Oja, nimfen kunnen ook goed springen!

Collectie
De meeste cicaden worden opgeplakt op kleine kartonnetjes die vervolgens met etiket  aan een speld worden bevestigd. Vaak wordt (een deel van ) het achterlijf van de cicade verwijderd om bijvoorbeeld het genitaal te controleren. Zorg dat al het materiaal bewaard blijft en plak dit bij de cicade op het kartonnetje met insectenlijm. Op het etiket moet in ieder geval de volgende informatie terug te vinden zijn: locatie, datum, naam van collector, naam van de persoon die het beestje heeft gedetermineerd, naam van de cicade. Daarnaast kan aanvullende informatie worden gegeven als: biotoop, waardplant/boom enz. Bewaar geprepareerde cicaden in een insectendoos en zorg dat deze niet zal worden aangetast door stofluizen en andere schadelijke organismen.
Titel: Cicadenfamilies Europa
Bericht door: Marco de Haas op mei 25, 2017, 15:52:56 PM
In Europa komen soorten uit 20 verschillende families voor, Cicadomorpha met 7 families en Fulgoromorpha met 13 families.

Wordt vervolgd!
Titel: Aphrophoridae
Bericht door: Marco de Haas op mei 25, 2017, 15:53:03 PM
Aantal genera in Europa/Nederland: 7/4
Aantal soorten in Europa/Nederland: 29/10

Websites:
Literatuur:
Titel: Achilidae
Bericht door: Marco de Haas op mei 25, 2017, 15:53:10 PM
Aantal genera in Europa/Nederland: 3/0
Aantal soorten in Europa/Nederland: 10/0

Websites:

Literatuur:
Titel: Caliscelidae
Bericht door: Marco de Haas op mei 25, 2017, 15:53:31 PM
Aantal genera in Europa/Nederland: 6/1
Aantal soorten in Europa/Nederland: 18/1

Websites:

Literatuur:
Titel: Cixiidae
Bericht door: Marco de Haas op mei 25, 2017, 15:53:35 PM
Aantal genera in Europa/Nederland: 21/5
Aantal soorten in Europa/Nederland: 144/11


Literatuur:
Titel: Cercopidae
Bericht door: Marco de Haas op mei 25, 2017, 15:53:40 PM
Aantal genera in Europa/Nederland: 3/2
Aantal soorten in Europa/Nederland: 7/2

Websites:
Literatuur:

Titel: Re: Cicaden
Bericht door: Marco de Haas op mei 25, 2017, 15:53:44 PM
Gereserveerd
Titel: Re: Cicaden
Bericht door: Marco de Haas op mei 25, 2017, 15:53:49 PM
Gereserveerd
Titel: Re: Cicaden
Bericht door: Marco de Haas op mei 25, 2017, 15:53:53 PM
Gereserveerd
Titel: Re: Cicaden
Bericht door: Marco de Haas op mei 25, 2017, 15:53:58 PM
Gereserveerd
Titel: Re: Cicaden
Bericht door: Marco de Haas op mei 25, 2017, 19:24:12 PM
Gereserveerd
Titel: Re: Cicaden
Bericht door: Marco de Haas op mei 25, 2017, 19:24:17 PM
Gereserveerd
Titel: Re: Cicaden
Bericht door: Marco de Haas op mei 25, 2017, 19:24:22 PM
Gereserveerd
Titel: Re: Cicaden
Bericht door: Marco de Haas op mei 25, 2017, 19:24:28 PM
Gereserveerd
Titel: Re: Cicaden
Bericht door: Marco de Haas op mei 25, 2017, 19:24:32 PM
Gereserveerd
Titel: Re: Cicaden
Bericht door: Marco de Haas op mei 25, 2017, 19:24:38 PM
Gereserveerd
Titel: Re: Cicaden
Bericht door: Marco de Haas op mei 25, 2017, 19:24:43 PM
Gereserveerd
Titel: Re: Cicaden
Bericht door: Marco de Haas op mei 25, 2017, 19:24:49 PM
Gereserveerd
Titel: Re: Cicaden
Bericht door: Marco de Haas op mei 25, 2017, 19:24:54 PM
Gereserveerd
Titel: Re: Cicaden
Bericht door: Marco de Haas op mei 25, 2017, 19:24:58 PM
Gereserveerd
Titel: Waardplanten: grassen en kruiden
Bericht door: Marco de Haas op mei 25, 2017, 19:25:04 PM
Kruiden en grassen

Kruidachtige planten

Apiaceae - Schermbloemfamilie
Chaerophyllum hirsutum

Asteraceae - Composietenfamilie

Duizendblad - Achillea millefolium

Absintalsem - Artemisia absinthium
Wilde averuit - Artemisia campestris
Zeealsem - Artemisia maritima

Kalkaster - Aster linosyris

Aarddistel - Cirsium acaule

Echt bitterkruid - Picris maculosus

Cistaceae - Zonneroosjesfamilie

Caprifoliaceae - Kamperfoeliefamilie
Bergknautia - Knautia dipsacifolia

Convolvulaceae - Windefamilie

Akkerwinde - Convolvulus arvensis

Crassulaceae - Vetplantfamilie
Wit vetkruid - Sedum album

Dennstaedtiaceae - Adelaarsvarens

Equisetaceae - Paardenstaartfamilie

Fabaceae - Vlinderbloemfamilie

Stijve wikke - Vicia tenuifolia

Geraniaceae - Ooievaarsbekfamilie
Robertskruid - Geranium robertianum
Bloedooievaarsbek - Geranium sanguineum

Hypericaceae - Hertshooifamilie
Kantig hertshooi - Hypericum maculatum
Sint Janskruid - Hypericum perforatum

Lamiaceae - Lipbloemfamilie

Gele dovenetel - Lamiastrum galeobdolon

Gevlekte dovenetel - Lamium maculatum

Wolfspoot - Lycopus europaeus

Watermunt - Mentha aquatica
Hertsmunt - Mentha longifolia

Wilde marjolein - Origanum vulgare

Echte salie - Salvia officinalis

Betonie - Stachys officinalis
Bosandoorn - Stachys sylvatica

Valse salie - Teucrium scorodonia

Nymphaeaceae - Waterleliefamilie

Gele plomp - Nuphar lutea

Witte waterlelie - Nymphaea alba

Onograceae - Teunisbloemfamilie

Wilgenroosje - Chamerion angustifolium

Plantaginaceae - Weegbreefamilie

Weegbree - Plantago spp.

Polygonaceae - Duizendknoopfamilie

Gewoon varkensgras - Polygonum aviculare

Schapenzuring - Rumex acetosella

Polypodiaceae - Eikvarenfamilie
Gewone eikvaren - Polypodium vulgare

Potamogetonaceae - Fonteinkruidfamilie

Drijvend fonteinkruid - Potamogeton natans

Ranunculaceae - Ranonkelfamilie

Boterbloem - Ranunculus spp.

Kleine ruit - Thalictrum minus

Rosaceae - Rozenfamilie

Moerasspirea - Filipendula ulmaria

Aardbei - Potentilla spp.

Scrophulariaceae - Helmkruidfamilie

Melige toorts - Verbascum lychnitis

Urticaceae - Brandnetelfamilie

Grote brandnetel - Urtica dioica

Grasachtige planten

Cyperaceae - Cypergrassenfamilie

Heen - Bolboschoenus maritimus
Zegge - Carex spp.
Scherpe zegge - Carex acuta
Moeraszegge - Carex acutiformis
Zandzegge - Carex arenaria
Trilgraszegge - Carex brizoides
Zilte zegge - Carex distans
Tweerijige zegge - Carex distincha
Stijve zegge - Carex elata
Zeegroene zegge - Carex flacca
Gele zegge - Carex flava
Ruige zegge - Carex hirta
Aardzegge - Carex humilis
Slijkzegge - Carex limosa
Carex montana
Dichte bermzegge - Carex muricata
Zwarte zegge - Carex nigra
Valse voszegge - Carex otrubae
Blauwe zegge - Carex panicea
Pluimzegge - Carex paniculata
Pilzegge - Carex pilulifera
Oeverzegge - Carex riparia
Boszegge - Carex sylvatica

Waterbies - Eleocharis spp.
Gewone waterbies - Eleocharis palustris

Wollegras - Eriophorum spp.
Veenpluis - Eriophorum angustifolium
Eenarig wollegras - Eriophorum vaginatum

Witte snavelbies - Rhynchospora alba

Schoenoplectus spp.
Mattenbies - Schoenoplectus lacustris

Schoenus spp.

Bies - Scirpus
Bosbies - Scirpus sylvaticus

Veenbies - Trichophorum cespitosum

Juncaceae - Russenfamilie

Rus - Juncus spp.
Pitrus - Juncus effusus
Paddenrus - Juncus subnodulosus


Poaceae - Grassenfamilie

Struisgras - Agrostis
Gewoon struisgras - Agrostis capillaris
Fioringgras - Agrostis stolonifera
Zandstruisgras - Agrostis vinealis

Helm - Ammophila arenaria

Gewoon reukgras - Anthoxanthum odoratum

Glanshaver - Arrhenatherum elatius

Gevinde kortsteel - Brachypodium pinnatum

Bevertjes - Briza media

Bergdravik - Bromopsis erecta (Bromus erectus)

Calamagrostis spp.
Hennegras - Calamagrostis canescens
Duinriet - Calamagrostis epigejos
Rivierstruisriet - Calamagrostis pseudophragmites

Buntgras - Psammotettix canescens

Handjesgras - Cynodon dactylon

Kropaar - Dactylis glomerata

Ruwe smele - Deschampsia cespitosa
Bochtige smele - Deschampsia flexuosa

Kweek - Elytrigia repens

Festuca spec.
Genaald schapengras - Festuca ovina(-groep)
Rietzwenkgras - Festuca arundinacea
Rood zwenkgras - Festuca rubra

Glyceria spp.

Beemdhaver - Helictotrichon pratense

Witbol - Holcus spp.
Gestreepte witbol - Holcus lanatus
Gladde witbol - Holcus mollis

Koeleria glauca

Zandhaver - Leymus arenarius

Pijpenstrootje - Molinia caerulea

Rietgras - Phalaris arundinacea

Riet - Phragmites australis

Beemdgras - Poa spp.
Veldbeemdgras - Poa pratensis

Stomp kweldergras - Puccinellia distans
Gewoon kweldergras - Puccinellia maritima

Scolochloa festucaea

Sesleria albicans
Sesleria varia

Stipa capillata

Bronnen:
[/list][/list]
Titel: Waardplanten: bomen en struiken
Bericht door: Marco de Haas op mei 25, 2017, 19:25:09 PM
Bomen en struiken

Loofbomen/struiken

Araliaceae - Klimopfamilie
Klimop - Hedera helix

Betulaceae - Berken, Elzen, Haagbeuk, Hazelaar

Els - Alnus spp.
Zwarte els - Alnus glutinosa
Witte els - Alnus incana

Berk - Betula spp.
Ruwe berk - Betula pendula
Zachte berk - Betula pubescens

Haagbeuk - Carpinus betulus
Hazelaar - Corylus avellana

Caprifoliaceae - Kamperfoeliefamilie

Kamperfoelie - Lonicera spp.

Cornaceae - Kornoeljefamilie
Gele kornoelje - Cornus mas
Rode kornoelje - Cornus sanguinea

Cupressaceae - Cipresfamilie

Elaeagnaceae - Olijfwilgen, Duindoorn
Smalle olijfwilg - Elaeagnus angustifolia
Duindoorn - Hippophae rhamnoides

Ericaceae - Heidefamilie
Struikhei - Calluna vulgaris
Rododendron - Rhododendron spp.
Blauwe bosbes - Vaccinium myrtillus
Kleine veenbes - Vaccinium oxycoccos

Fabaceae - Vlinderbloemigen
Brem - Cytisus scoparius
Stekelbrem - Genista anglica


Fagaceae - Napjesdragerfamilie
Beuk - Fagus sylvatica

Eik - Quercus spp.
Wintereik - Quercus petraea
Zomereik -  Quercus robur

Lamiaceae - Lipbloemfamilie
Tijm - Thymus spp.
Kleine tijm - Thymus serpyllum

Lauraceae - Laurierfamilie
Laurier - Laurus nobilis

Malvaceae - Kaasjeskruidfamilie
Winterlinde - Tilia cordata
Zomerlinde - Tilia platyphyllos

Pinaceae - Dennenfamilie
Fijnspar - Picea abies
Bergden - Pinus mugo
Grove den - Pinus sylvestris

Rhamnaceae - Wegedoornfamilie

Rosaceae - Rozenfamilie

Meidoorn - Crataegus

Appel - Malus spp.

Prunus spp.
Gewone vogelkers - Prunus padus
Sleedoorn - Prunus spinosa

Rosa spp.
Alpenroos - Rosa pendulina
Duinroos - Rosa pimpinellifolia
Elegantier - Rosa rubiginosa
Rimpelroos - Rosa rugosa

Braam - Rubus spp.
Dauwbraam - Rubus caesius
Gewone braam - Rubus fruticosus


Salicaceae - Wilgen en Populieren

Populier - Populus spp.

Witte abeel - Populus alba
Zwarte populier - Populus nigra
Ratelpopulier - Populus tremula

Wilg - Salix spp.

Schietwilg - Salix alba
Geoorde wilg - Salix aurita
Boswilg - Salix caprea
Grauwe wilg - Salix cinerea
Berijpte wilg - Salix daphnoides
Grijze wilg - Salix eleagnos
Kraakwilg - Salix fragilis
Bittere wilg - Salix purpurea
Kruipwilg - Salix repens
Amandelwilg - Salix triandra
Katwilg - Salix viminalis

Sapindaceae - Zeepboomfamilie
Esdoorn - Acer spp.
Spaanse aak - Acer campestre
Gewone esdoorn - Acer pseudoplatanus

Tamaricaceae - Tamarisken

Tamarisk - Tamarix spec.

Ulmaceae - Iepen

Iep - Ulmus spp.
Fladderiep - Ulmus laevis
Gladde iep - Ulmus minor

Bronnen:
[/list]
Titel: Re: Cicaden
Bericht door: Bert de Ruiter op mei 26, 2017, 11:37:48 AM
Goedemorgen Marco,

Een mooie topic die je aan het maken bent, met veel nuttige informatie.

Zou het niet handig zijn om hier een "stickey topic" van te maken, zodat hij altijd ergens bovenaan de lijst van topics blijft staan?
Titel: Re: Cicaden
Bericht door: Marco de Haas op mei 27, 2017, 21:37:12 PM
Dag Bert,

Het is vooral een beetje een verzamelhoekje waar ik de info die ik tegenkom in kwijt kan, misschien dat ik, tegen de tijd dat het wat voorstelt, er een sticky topic van maak. Aangezien dit vooral een klusje wordt voor treinritjes e.d. zal het nog wel even duren voor het echt iets is.
Titel: Re: Cicaden
Bericht door: Bert de Ruiter op mei 28, 2017, 06:38:53 AM
Goedemorgen Marco,

Het ziet er in ieder geval veelbelovend uit. Dat er nog maar veel treinritjes mogen volgen.
Titel: Re: Cicaden
Bericht door: vanmiddelkoop op augustus 26, 2017, 18:47:44 PM
Echt mooi Marco!!!!!!!!
Gr Betty