Impressies uit Portugal

Gestart door Guus Peterse, mei 19, 2006, 22:04:58 PM

Vorige topic - Volgende topic

Guus Peterse

Lissabon

Het ene moment snel je, opgejaagd door de onweersbuien en tussen het opspattend regenwater door, over Hollands nachtelijke wegen. Haast je je, langs vermoeide reizigers die languit in het kantoormeubilair van de wachtruimtes van Schiphol hun vluchten afwachtten, naar de douane met zijn rijen wachtenden voor lopende band en detectiepoort. En zie je ondertussen hoe buiten weer een bui neerklettert op de onverstoorbaar af en aan vliegende toestellen.
En maar enkele uren later kijk je vanaf het balkon uit over de metropool van Lissabon die zich lui koestert in de warme ochtendzon en heeft je directe omgeving een metamorfose ondergaan die voor een oermens niet te bevatten zou zijn. Wat kan het leven soms tof zijn!
We bevinden ons midden in zomers Portugal. Aan alle kanten doemt aan de horizon de wereldstad op. Flatwijken prijken als fortificaties op hun verre heuvels. Ertussen het Estadio da Luz, dat ooit zo'n prominente rol speelde in 's-lands hedendaagse geschiedenis. Vlak om ons heen zijn de meeste flats nog in aanbouw en we hebben uitgebreid zicht op het stilleven van een zaterdagochtend op de bouwplaats. Onbemande hijskranen draaien af en toe piepend in de warme wind en plastic wappert voor lege raamkozijnen.
Maar bijna recht onder het keukenraam heeft de wereldstad halt gehouden. Hier heeft zich nog het oude Portugal weten te handhaven: zo'n typisch vergeten stukje Lissabon waar onmiddellijk een vorm van natuur zijn intrede doet. Er is een paardenweitje, er staan enkele monumentale palmbomen, op één plek schiet meer dan manshoog het papyrusriet op en verder is er een wildernisje van stugge struwelen en stekelig gras. En zo sta ik, nog maar enkele uren weg uit herfstig Nederland, te kijken naar zulke tropische verrassingen als kleine zwartkop, graszanger en vale gierzwaluw. Wat kan het leven soms tof zijn!


__________________________________________


Lissabon is één van die vermaarde wereldsteden die je niet zonder ontzag betreedt; die je zo'n gevoel geven van 'er-te-zijn'. Zoals we vanaf de boot midden op de Taag tegenover ons de stad zagen verrijzen, dat wás wat. Daar lag de neerslag van vele eeuwen geschiedenis uitgespreid over haar zeven heuvelen.
Eén dag is natuurlijk ontoereikend om die stad, die geschiedenis, werkelijk te leren kennen, in al zijn finesses te ondergaan. Niets van het echte leven maak je mee, vrijwel niets van de levende cultuur die zo'n stad inhoud geeft, vrijwel niets van al die dingen die een stad maken tot een bezield organisme waaraan schrijvers hun inspiratie ontlenen en waarover dichters hun in welluidende volzinnen gegoten liefde uitstorten. Noodgedwongen beperkten we ons tot de uiterlijke verschijningsvorm van die stad: het Lissabon van de dagjesmens en van de toeristische wandelroutes.
Zoals we het troffen in de wijk Alfalma, doolhof van steile straatjes en steegjes en pleintjes op de flanken van een der zeven heuvelen. En hoog op een andere heuvel het Castelo San Jorge, waar terrassen rond de buitenmuren fraaie uitzichten bieden op de stad beneden, op de Taag en op de verte daarachter. Je ziet er ook de glimmende torenflats die zijn opgetrokken aan de rand van de stad, maar niet de krottenwijken die daar ook liggen. Die zijn niet bestemd voor toeristenogen.
En de mondaine rechtlijnigheid van A Baixo, rond het prestigieuze Praça do Commercio, met zijn imposante beeltenissen van generaals op paarden, pompeuze prestigearchitectuur en schaduwrijke arcade langs dure winkels en hooggeplaatste instituten.
Maar we zouden Lissabon niet verlaten zonder de minder romantische realiteit op te merken die zich bevindt achter de façade van grootstedelijke allure en reisgidsenheroïek. De realiteit van straatverkoopsters, van bedelaars, van oude mensjes die je op straat om een euro vragen, van haveloze mensen die in parkjes op een bankje of op de grond liggen te slapen, hun kind dat kruipt tussen het afval. De realiteit van een leger van mensen die niets meer hebben en proberen te bestaan van het afval van de stad.



Quinta das Cegonhas, Serra d'Estrella

Leer mij Portugal kennen. Zo'n dorpje waar de moderne tijd de weg lijkt kwijt te zijn. Smalle straatjes, een piepkleine minimercado, een vriendelijk vrouwtje achter de kassa dat ons toelacht met enkele vergeelde tanden in haar verder tandeloze mond. Haar nog veel oudere moeder die voort schuifelt in het zwart. Weer buiten de plantenbakken aan de raamkozijnen, een duister schuurtje met de deur half open bijna zou je er binnen kijken maar toch maar niet, een vogelkooitje met een paar puttertjes aan de muur. Kleine huisjes, lage deurtjes, smalle, oude balkonnetjes met sierlijk smeedwerk en af en toe tussendoor ineens een indrukwekkende gevelpartij van de patriciërswoning van het dorp. Nauwe steegjes en trappetjes die doodlopen op de erfjes van enkele huisjes of soms toch daartussendoor doorlopen naar een volgend straatje. Verkleinwoordjes, je ontkomt er niet aan in zo'n Portugees dorpje. Dit keer heet het Nabainhos, een paar honderd meter voorbij de ingang van de quinta, maar er moeten er zo honderden zijn in Portugal.

We zijn inmiddels op het platteland beland. We waren al eerder  in Portugal en in al die jaren lijkt het Portugese platteland niets veranderd. Hoe snel de tijd ook gaat in de buitenwereld, in de binnenlanden van Portugal lijkt die al eeuwen stil te staan.
Er waren ook fraaie publieke WC's in Nabainhos. En een gemeenschappelijke wasplaats waar de dorpsvrouwen de was doen: een grote, overdekte bak waar aan de ene kant het water uit de bergen kraakhelder naar binnen en aan de andere kant vaak minder helder weer naar buiten stroomt. Zo groot de armoede, maar wel geld voor voorzieningen als publieke WC's en een gemeenschappelijke wasplaats. Aan de andere kant: hier heeft dus nog steeds een aanzienlijk deel van de mensen geen wasmachine.

Boven het straatje een open raam. Een vrouw buigt zich nieuwsgierig naar buiten. 'Bom dia'. 'Bom dia'. Ze keek me aan, ik liep onder haar door en ze keek me na: nu was ik de bezienswaardigheid!
En twee heel hedendaagse jongens, modieuze zonnebril op en mobieltje op zak, die een hartelijke begroeting ondergaan van een plaatselijk oud vrouwtje, in zware zwarte rokken en met het gezicht vol rimpels. Daar was toch nog die moderne tijd het dorp in geslopen, en stond oog in oog met het nog onvoltooide verleden. Twee culturen, twee tijdperken.


__________________________________________


Grauwe gorzen, kwartels en grauwe kiekendief, kuifleeuweriken en rotszwaluwen, ja, de vogels zijn er gelukkig ook nog. Wat heet: het is hier het paradijs op aarde. Roodkopklauwieren, bijeneters, hoppen. Boven de bergen dwergarenden en zwarte wouwen, af en toe slangenarend, in een boomgaard een schitterende draaihals en op een schemeravond een fantastisch stel nachtzwaluwen. Onder meer.
Midden tussen de bergen van de Serre d'Estrela, vlak onder het fraaie, middeleeuwse Melo, bevindt zich zo'n laagte met alle elementen die dergelijke streken zo spannend maken. Karige graanakkers, verwilderd braakland, stekelig kreupelhout en stenige verheffingen. Verschroeide aarde, een verlaten krot, restanten van vroegere voorspoed. Een stukje Wilde Westen in Portugal, waaraan alleen de cowboys ontbreken. Grijze wouw vond ik er, en kuifkoekoek: echte adrenalinebommen. En verder rode patrijs, zuidelijke klapekster, graszangers, provençaalse grasmus, teveel om op te noemen.
Eén keer waagde ik me op ongeveer het warmst van een warme Portugese zomerdag in deze meteorologische hel. Loeiheet en veelal onbeschut: gevoel van een avontuur, een riskante onderneming. Waar was ik aan begonnen?
Wat nogal meeviel natuurlijk, zo nodig was ik in een half uurtje weer boven, te kort om van dorst en ontberingen om te komen.
Veel van hetzelfde maar nooit genoeg: schrale akkers, woekerend braakland, halfkale vlaktes, zuidelijke klapekster, roodkopklauwier, kuifleeuwerik en grauwe kiekendief. En een oud en vervallen schuurtje met erbij een volledig onttakelde auto, zonder wielen, zonder interieur: voor eeuwig geparkeerd. Door wie?
En bordjes 'Zona de Casa associativa'. Wat ik maar interpreteer als: 'terrein van de boerencoöperatie'. Ik zie slechts het vruchteloze land met schaarse plukjes graan dat je hier overal ziet, wat allerlei bedenkingen oproept aangaande voorheen mooie idealen. De mislukking van een socialistisch experiment? Of denk ik nu zeven stappen te ver?
Verder niemandsland, in de meest letterlijke zin. Geen enkele toeristische route leidt hierheen. Hier komen geen toeristen. Misschien is er na de eigenaar van die auto wel niemand meer geweest. Alleen af en toe een gekke vogelaar misschien, en zelfs dat is nog maar de vraag.


__________________________________________


Esther op weg naar 900 meter hoog. Energiek en druk loopt ze met ons mee en huppelt en holt voor ons uit. Soms. Maar op een ander moment, en eerlijk gezegd hoe hoger hoe vaker, strompelt ze nukkig en met een zuur gezicht achter ons aan. En blijft staan, koppig en boos: geen stap wil ze meer zetten. Alleen als we echt doorlopen en stiekem om de bocht op haar wachten, en pas nadat ze in luidkeels huilen is uitgebarsten, komt ze voetje voor voetje weer achter ons aan. Ja, het is een hele onderneming voor haar.
Dat alles vanwege Folgosinhos. Want ouders hebben ook zo hun rechten. Folgosinhos is zo'n stukje openluchtmuseum wat je gezien moet hebben. Reisboekjes zijn daar soms erg stellig in. En inderdaad, de smalle straatjes en steegjes omhoog en omlaag en het besloten pleintje onder de linden, de kleine witte huisjes en het kerkje en het fenomenale uitzicht omhoog de bergen in waar helling volgt op helling, telkens even kaal, even stil en even roerloos, en omlaag in de diepte van de vallei aan de voet van Melo, ze beantwoorden in ruime mate aan de eisen die de hedendaagse toerist stelt. De dorpsbewoners, meest oude mannen met pet bij de ingang van de dorpskroeg, lijken wel ingehuurd door het regionale bureau voor toerisme.
Vlak boven het dorp is er die merkwaardige Madurodam-burcht die we beneden vanaf de quinta kunnen zien liggen: een rondgaand muurtje van amper tien meter in doorsnee bovenop een stuk rots, met een schattig torentje van niet meer dan drie meter hoog. Vanaf de quinta oogt het als een imposant bolwerk maar het blijkt meer een speelgoedburchtje te zijn. Geen enkele vijand kan dit poezelige bouwwerkje weerstaan, geen enkele functie kan het dienen, anders dan een merkwaardig soort prestige. Het geval is, zo blijkt, gebouwd door een rijke inwoner van het dorp die vond dat zijn dorp niet mocht onderdoen voor het buurdorp Linhares, wier machtige oude burcht in de verte opdoemt tussen de bergwanden. Met zo'n speelgoedvesting is dat natuurlijk een kansloze affaire.



Poço Redondo

Om ons heen olijfbomen. Kronkelend, in zichzelf verstrengeld en behangen met mossen en korstmossen en baardmossen soms die tot op de grond hangen. Oeroud en in gedachten verzonken, lijkt wel.
Ze lijken wel verbeeldingen van gedachten, die olijfbomen, uit één punt ontsprongen en alle kanten op gekronkeld. Gedachten die geen aanleiding nodig hebben en die zich niet laten sturen, die hun eigen weg gaan. Gedachten die zich hebben losgemaakt van hun bedenkers en er gewoon zijn, met tientallen op de camping, met honderden verderop. Honderden kronkelige en in zichzelf verstrengelde gedachten op de velden in de wijde omtrek. Voor elke gedachte een olijfboom: er is heel wat nagedacht hier. Het landschap is besprenkeld met zulke gedachten. Waar al die gedachten toe geleid hebben? Wat voor conclusies ze hebben opgeleverd? Waar ze over handelen? De olijfbomen vertellen het niet. Die zwijgen als het graf.

We bevinden ons inmiddels in midden Portugal, midden in een land van olijvenakkers. Prachtige olijvenakkers vol grillige gedachtekronkels. De camping is zelf half een olijvenakker.
Land van stramme eucalyptusplantages ook. Als ook eucalyptussen gedachten vertegenwoordigen, dan de gedachten van boekhouders, van stijve bureaucraten, van rechtlijnige wetshandhavers, producten van onvermurwbare discipline. Niks kronkeligs, niks grilligs, niks onvoorspelbaars aan de gedachten in een eucalyptusboom. Die staan slechts roerloos en recht. Maar ze ruiken wel lekker.


__________________________________________


Geen bergen hier, nauwelijks heuvels, slechts heuveltjes. Het zicht niet verder dan het volgende heuveltje: geen weidse perspectieven, geen verre vooruitzichten, slechts het hier en het nu, en hooguit het strakjes.
En al die heuveltjes, al dat kortademige op en neergaan, overdekt met een lappendeken van olijvenakkertjes, eucalyptusplantages, fruitboomgaarden en groenteakkers, en af en toe een stukje bos. En overal bebouwing: bouwvallige krotten of luxueuze haciënda's, telkens weer verdicht tot een dorpje.

Voorbij enkele van die heuveltjes belandde ik op het ommuurde kerkhofje van Junceiros, overigens een eindje van Junceiros vandaan midden in het boerenland gelegen. Het is niet bijzonder mooi maar toch een bijzondere plek. Zoals elk kerkhof. De grafzerken zij aan zij, en op de grafzerken de namen, mooie Portugese namen, je zou er een gedicht van kunnen maken. En de geschiedenissen die daar begraven liggen: elke grafzerk staat voor een voorbij, voor een geleefd leven, voor ons onbekend en zonder betekenis maar er zijn wellicht nog mensen die zich dat leven herinneren, die de doden nog hebben liefgehad.
Nog altijd: zoals elk kerkhof.
Ze vormen samen de geschiedenis van de streek, van dit warme boerenland, van de olijvenakkers en de eucalyptusplantages, van de bouwvallige krotten en de luxueuze haciënda's. In een hoek een weggegooide bos bloemen. Het enige dat er nog kleur aan gaf was een kunstroos. Het kerkhof is nog half leeg: er kunnen nog heel wat mensen sterven in Junceiros en omstreken. En dat zullen er ook: nog heel wat geschiedenis te gaan.


__________________________________________


In late schemer in Poço Redondo. Zomaar langs de straat was een vervallen, half open wasplaats of zo. Een gebouwtje zonder ruiten en met de ingang stevig gebarricadeerd, met een aantal meest kapotte wasbakken met van die geribbelde, schuin aflopende aanrechten zoals je ze op campings vaak hebt. Een soort collectieve wasruimte, totaal vervallen en al jaren niet meer in gebruik zo te zien, maar het staat er nog.
Even buiten het dorp een enorme, welvarende haciënda, het omringende terrein geheel ommuurd met een zalmroze getinte en meest meer dan menshoge muur. Honderden meters muur, hard en glad en rimpelloos. Zijn de bewoners nou net zo onvriendelijk als die muur? vraag je je af.
Door velden, langs olijvenakkers, langs fruitboomgaarden en af en toe langs nog verrassend verre zichten over schemerige heuvels en dalen naar verre bergruggen, zichten op orden die ons niet toebehoren en ook nooit zullen toebehoren. Tot aan het eind waar het weggetje uitmondt op een iets eigentijdser autoroute. Daar langs de weg een fraaie waterpomp: een groot rad waaraan je kunt draaien. Allerlei knorrende en grommende geluiden wellen dan op uit de diepte, alsof je oeroude demonen daar beneden hebt wakker gemaakt, maar uiteindelijk komt er een straaltje water uit het kraantje.


__________________________________________


De poço redondo's: oude, ronde bakstenen waterputten, soms met een roestige pompinstallatie erop. Zwart en peilloos het water beneden, waarin één keer een kikker. Je kunt er in een uurtje wandelen door het oude boerenland wel twintig tegenkomen.
En de windmolens, hoge, roestige stellages, vaak zonder wieken.
Maar vooral de huizen. Het is hier nergens afgelegen, nergens stil en verlaten, overal zijn huizen. Huizen alleen, huizen in een groepje bijeen, dorpjes, gehuchtjes. Huizen in alle soorten. We vinden paleisjes, hagelwitte stulpjes van luxe, de ommuurde haciënda's met uitgebreide beveiligingsinstallaties, huizen als kastelen, nee als forten. En we vinden, soms bijna naast elkaar, vervallen krotten, bouwvallige schuurtjes.
Of ze in aanbouw zijn of alweer in verval, of allebei tegelijk, het is ze soms niet aan te zien. Hans, onze campingbaas, gaf twee verklaringen: geldgebrek (die hadden we zelf natuurlijk ook al verzonnen: verder bouwen als er weer voorradig is, en zo kunnen in de loop der jaren ook de paleisjes ontstaan die we hier ook tegenkomen) en procedureproblemen. Als de juiste procedures niet gevolgd zijn, wat nogal vaak voorkomt omdat niemand de juiste procedures kent, wil het nog wel eens gebeuren dat de bouw moet worden stilgelegd. Waarna niemand er meer naar omkijkt.

Ergens onderweg vond ik zo'n bouwval, de ramen dichtgetimmerd en de deur dicht gestapeld met grote stenen (antikraak?), met een bordje: 'Vende sé', + telefoonnummer. Hoe lang zou dat al te koop staan? En hoe lang nog?
Portugal in een notendop.
Guus Peterse

Nieuw op mijn weblog: Kaapverdië juli - augustus 2015

Pim

Bedankt dat je ons een beetje meegenomen hebt op reis!
met vriendelijke groet,

Pim Julsing

natuurverslaving.nl

Guus Peterse

Guus Peterse

Nieuw op mijn weblog: Kaapverdië juli - augustus 2015

BartJS

Even een reactie van een ooggetuige, en niet vogelaar, van een gedeelte van dit excursie verslag. Het is leuk om Portugal zo beschreven te zien worden. Deze romantische visie heb ik al bijna verloren. :blink:  
"Casa associativa" is voor mij een jachtterrein voor een club eigenaars die zoveel mogelijk wegschieten en lege hulzen laten liggen, het is natuurlijk mooier om het te zien als een boeren-coöperatie. Ook vind ik het leuk om te horen dat ik uitkijk op stugge struwelen en stekelig gras en dagelijks de kleine zwartkop, graszanger en vale gierzwaluw zie.

Bedankt voor het sturen van deze link...