Een beknopte handleiding voor veldherkenning van Sperwer en Havik Inleiding Op het forum van Waarneming.nl blijkt maar al te vaak dat het moeilijk is om Sperwer en Havik van elkaar te onderscheiden. Complicerende factoren in dat determinatieprobleem:
- Met name vrouwtje Sperwer en mannetje Havik zijn in adult kleed zeer gelijkend;
- Sperwer en Havik (hierna gezamenlijk ook wel aangeduid als
Accipiters) kunnen zelden uitvoerig worden bekeken, vaak gaat de waarneming niet verder dan een schicht van een langsvliegende vogel;
- De Havik is een soort die tot de verbeelding van vele waarnemers spreekt en de determinatie kan daarom bevooroordeeld zijn (vergelijkbaar met Rode wouw en Ruigpootbuizerd).
Toch kan een waarneming van een van beide soorten pas bevredigend worden genoemd, als deze goed is gedetermineerd. Dat is heel goed mogelijk als men een aantal kenmerken heeft leren kennen. Hierna ga ik eerst in op een aantal quasi kenmerken, kenmerken die om onbekende reden vaak worden aangehaald bij het determineren van
Accipiters maar die in feite niet onderscheidend zijn. Daarna zijn enkele zuiver diagnostische kleedkenmerken genoemd en tot slot is ingegaan op het onderscheid tussen
Accipiters in de vlucht.
Quasi kenmerkenDe volgende zaken kunnen niet worden gerekend tot de kenmerken op basis waarvan men
Accipiters kan onderscheiden:
- De kleur van de iris. Beide soorten kunnen verschillende tinten geel, oranje en rood in de iris vertonen. Deze verkleuring is het resultaat van het ouder worden van de vogel;
- De grootte van de prooi. Sperwer-vrouwtjes zijn uitstekend in staat Houtduiven, Houtsnippen en andere relatief grote prooien te slaan. Sperwer-mannetjes slaan soms Turkse tortels;
- Witte vlekken op de mantel (grote dekveren). Alleen afwezig bij adult Sperwer-mannetje. Verder dus niet onderscheidend.
- Plaats van waarneming. Sperwer broeden steeds vaker in steden. Dat gaat echter ook op voor de Havik. Een
Accipiter in de stad is daarom niet bij voorbaat een Sperwer.
Diagnostische kenmerkenIn te vullen... Betrekkelijk weinig diagnostische kenmerken.
Wanneer een accipiter in de vlucht wordt gezien, dan is het goed te letten op het volgende. Havik adult heeft vaag gebandeerde hand- en armpennen. Onvolwassen Havik heeft evenals Sperwer in alle kleden duidelijke, prominente banden op ondervleugel. Een
Accipiter met vaag gebandeerde ondervleugel is dus een Havik. Dit kenmerk kan moeilijk beoordeelbaar zijn bij een korte waarnemingsduur of wanneer licht door de vleugel schijnt.
Diagnostische lichte zoompjes langs de donkere banden op de staart van Havik.
Dikte tarsus en doorsnee oog
Bij Havik is de tarsus duidelijk dikker dan de doorsnede van het oog, bij Sperwer gelijk of minder. Dit kenmerk zal niet snel in veld bruikbaar zijn, maar wel op foto's.
Grootte De kleinste Havik-mannetjes zijn nog altijd groter dan de grootste Sperwer-vrouwtjes. Lichaamslengte Sperwer-vrouw bedraagt maximaal 41 cm tegen minimaal 46 cm voor man-Havik; spanwijdte maximaal 80 cm voor vrouw-Sperwer tegen minimaal 89 cm voor man-Havik en gewicht maximaal 346 gram voor vrouw Sperwer tegen minimaal 517 gram voor Man-Havik (citaat
Frank Neijts). Inschatting van grootte blijkt echter vaak moeilijk.
Kenmerken in de vlucht De meeste waarnemingen van
Accipiters zullen betrekking hebben op vliegende vogels. Juist dan zal het onderscheid tussen beide soorten, met name als het gaat om Sperwer-vrouwtjes en Havik-mannetjes, soms bijzonder lastig zijn.
Een
Accipiter in vlucht kan (tenzij de vogel zodanig wordt waargenomen dat diagnostische kenmerken zichtbaar zijn) slechts gedetermineerd worden op basis van kenmerken die moeilijk te kwalificeren zijn. Bijvoorbeeld de relatieve zwaarte van een vogel, de breedte van de borst enzovoorts. Een onervaren waarnemer zal moeten leren deze kenmerken te kwalificeren. Dat proces wordt bemoeilijkt wanneer waarnemingen slechts zelden met behulp van diagnostische, eenvoudig te kwalificeren kenmerken gestaafd kunnen worden of getoetst kunnen worden aan het oordeel van een meer ervaren vogelaar. Onderstaande beschrijving is daarom niet zonder meer nuttig voor de waarnemer die weinig ervaring met
Accipiters heeft.
Sperwer in vlucht Sperwer is lichter gebouwd dan Havik. De borst is gelijkmatig smal in zij- en onderaanzicht (alleen een volle krop kan iets geprononceerd zijn), de kop is klein en rond met een fijn snaveltje. Deze kenmerken zijn op zichzelf waarneembaar bij een vliegende vogel, maar hebben bovendien invloed op de wijze van vliegen. Een zwevende Sperwer slaat enkele malen achtereen met de vleugels om vervolgens een tijdje te zweven. De slagen zijn ondiep en volgen elkaar snel op. Na een kort zweefperiode volgt een nieuwe serie slagen. Bij het slaan met de vleugels beweegt het lichaam van de vogel, dit geeft een wat 'schommelend' effect.
In onderaanzicht met lange staart, wanneer samengevouwen extra benadrukt doordat deze gelijkmatig smal is. De staarthoeken zijn recht afgesneden. Vogels met staartrui kunnen een wat afgeronde staart vertonen, maar meestal is dan een trapsgewijs verloop waarneembaar. De vleugels zijn kort, afgerond en breed. De handvleugel is weinig langer dan de armvleugel.
Sperwer in actieve vlucht (
waarneming)

Sperwer in glijvlucht (
waarneming)
Havik in vlucht Havik is zwaar gebouwd, de borst is breed en doet vaak ietwat topzwaar aan, de kop steekt ver uit en de snavel is groot en krachtig. Een Havik heeft een stabielere vlucht dan Sperwer. Slagen zijn dieper en de vogel kan langere perioden onafgebroken zweven.
In onderaanzicht lange staart, maar deze is breed en afgerond. De staartpennen zijn op zichzelf eveneens breder, afgerond en breed gebandeerd. Dit is in onderaanzicht soms waarneembaar. De vleugels zijn kort (zij het niet zo kort als bij Sperwer) en afgerond, maar de handvleugel is duidelijk langer dan de armvleugel.
Bijlage 1: Vergelijking tussen vliegbeelden van Havik en Sperwer. Samengesteld door Arjan Hoon. Foto Sperwer van ... Foto Havik van ...
Bijlage 2: Vergelijking tussen vliegbeelden Havik man en vrouw. Samengestelling en foto's Frank Neijts.
NB. Aanpassingen: 1) Geprobeerd een logischer indeling te maken in niet-kenmerken, diagnostische kenmerken en moeilijk te kwantificeren. 2) Tekst ontdaan van de term jizz. 3) Enkele tekstuele aanpassingen. 4) foto's uit het verdere verloop van het topic toegevoegd (zonder om toestemming te vragen) in de hoop dat alle relevante informatie in een post te zien is, dat die post op mijn naam staat is van ondergeschikt belang natuurlijk. 5) Nader in te vullen: diagnostische kenmerken.