In het nieuws

Gestart door ruut, juli 26, 2023, 03:34:29 AM

Vorige topic - Volgende topic

ruut

Natuur Grote giftige spinnen uit Zuid-Europa, maar ook 'goedzakkerige' sprinkhanen en metselbijen. In Nederland rukken opvallend veel nieuwe diersoorten op.
Wouter van Noort
24 juli 2023
Leestijd 6 minuten
 
De Aziatische hoornaar, de valse wolfspin, de dennenprocessierups, de Amerikaanse rivierkreeft, het mediterrane draaigatje (een mierensoort): het krioelt van de nieuwe beestjes in Nederland. ,,Er is veel tegelijk aan de hand", valt entomoloog Daan Drukker op. Hij werkt bij EIS, een kenniscentrum voor insecten en andere ongewervelde dieren. Sommige nieuwkomers zijn al een tijdje in opmars, maar Drukker signaleert dat die van een aantal soorten, zoals de Aziatische hoornaar, wel ongewoon snel gaat. ,,We kunnen er maar beter aan wennen dat we vaker nieuwe soorten zullen tegenkomen. Ook in en om ons huis."

Dat komt vooral doordat twee factoren op elkaar inwerken: door de snelle klimaatopwarming verschuift het leefgebied van diertjes uit Zuid- en Midden-Europa langzaam richting Nederland. En er liften regelmatig nieuwe dieren mee met vracht- en personenvervoer, ballastwater van schepen en op exotische planten. ,,Ruwweg kun je zeggen dat klimaatverandering en globalisering de belangrijkste oorzaken zijn", aldus Drukker. Voor sommige soorten versterken de twee elkaar: omdat de winters hier milder zijn geworden, kunnen soorten uit doorgaans warmere gebieden hier overleven.

Terreurmieren en terrorwespen
In de media gaat het bij de nieuwe soorten vaak over 'terreurmieren', 'Aziatische terrorwespen', 'valse weduwe-spinnen', die zonder aanleiding aanvallen en mensen ziek kunnen maken met hun gif. De angst overheerst. Is dat wel terecht? Neem de gehoornde metselbij. Die bijensoort kwam in Nederland al wel langer voor, hij komt oospronkelijk uit Midden-Europa, en rukt de laatste jaren sterk op, zowel qua aantallen als de verspreiding. Ze gedijen mede goed omdat ze het prettig vinden in de vele bijenhotels die mensen neerzetten om de bestuivende insecten een handje te helpen. Hoopvol: menselijk handelen doet er blijkbaar toe, en meer bijen betekent goed nieuws voor de rest van de natuur.

Maar welke gevolgen voor ecosystemen een nieuwkomer of een zich uitbreidende soort heeft, verschilt nogal. ,,Sommige nieuwe soorten kunnen hier prima gedijen zonder schade aan te richten", zegt Drukker. Voor de klimaatverhuizers uit Zuid-Europa of de inheemse soorten die in aantallen toenemen geldt dat hun natuurlijke vijanden geleidelijk aan meeverhuizen, waardoor de populatie in balans blijft. Maar voor dieren die plotseling uit exotische oorden geïntroduceerd zijn, geldt dat niet: die kunnen hier ineens ongeremd schransen.

Roofinsecten
De Aziatische hoornaar, die gemeen kan steken, is daar een voorbeeld van. Die werd in 2017 voor het eerst gezien in Nederland, nadat een eerste nest waarschijnlijk met een scheepslading uit Azië in Frankrijk belandde. De Aziatische hoornaar leeft in Nederland vooral onder de grote rivieren, maar duikt nu voor het eerst ook op in andere provincies.

,,Het zijn roofinsecten: één nest eet in een seizoen ongeveer elf kilo andere insecten op, ruim 100.000 insecten, vooral honingbijen", zegt Rob Voesten, die als zelfstandig hoornaarexpert de opmars van het insect in opdracht van diverse provincies monitort en bestrijdt. ,,Als ze een nest in je haag hebben gemaakt en je komt ineens met een snoeischaar, kunnen ze extreem agressief zijn."

Eerst groeide het aantal hoornaarnesten volgens de cijfers van Voesten vrij langzaam: van 1 in 2017 tot 23 in 2021. Sindsdien neemt het aantal Aziatische hoornaars exponentieel toe. ,,Vorig jaar waren er al 146 nesten en dit jaar tot nu toe 305." Het hek is van de dam, volgens Voesten. Bij de Aziatische hoornaar wordt vooralsnog gekozen voor zoveel mogelijk verdelgen, bijvoorbeeld door nesten en koninginnen in de vriezer te leggen. Ook bij mierensoorten, rivierkreeften en spinnen is dat de strategie.

Beheersen, controleren, uitroeien – het is de vraag hoelang dat nog houdbaar is. ,,We zouden meer moeten nadenken over hoe we ecosystemen op de lange termijn weerbaarder kunnen maken tegen nieuwkomers", zegt Drukker. Een diversere natuur is vaak beter bestand tegen verandering. Maar tegen invasies als die van de Aziatische hoornaar en de Amerikaanse rivierkreeft zijn ook gezonde ecosystemen niet opgewassen. Hoe dan ook moet Nederland de komende jaren leren leven met allerlei nieuwe beestjes. De een wat onschuldiger dan de ander.

AZIATISCHE HOORNAARS

Aziatische hoornaars zijn ,,ballerina's in de lucht", volgens hoornaar-deskundige Rob Voesten. Ze vliegen sierlijk en vallen normaal gesproken bijna niet op. Ze zien eruit als grote wespen, zijn echte jagers, maar naar mensen zijn ze normaal gesproken niet agressief. Ze bouwen grote nesten, vaak hoog in de boom maar soms ook in vogelhuisjes of heggen. Daar kun je ze maar beter met rust laten, want als ze gestoord worden, kunnen soms honderden werksters tegelijk aanvallen. ,,En dan heb je wél een serieus probleem." In het zomerseizoen, dat vanaf eind juli echt losbarst, zijn ze het grootst en actiefst. Ze zijn nog steeds een stuk zeldzamer dan de Europese hoornaar en worden er daardoor vaak mee verward. De Aziatische hoornaar is te herkennen aan een overwegend zwart lijf met donkergele strepen, en gele pootjes. De Europese hoornaar heeft bruine pootjes.
ZUIDELIJKE BOOMSPRINKHAAN

,,De zuidelijke boomsprinkhaan is een goedzakje", zegt entomoloog Daan Drukker. Deze vleugelloze, felgroene sprinkhanen zitten in steden op schuttingen, flats en auto's. Ze zoeken in de avonden ook wel eens tuin- en straatlampen op. ,,Soms komen ze een huis binnen, waar ze vaak gewoon een beetje chillen." Deze sprinkhaan kwam eigenlijk alleen voor ten zuiden van de Alpen. In 1992 werd de eerste officieel waargenomen in Nederland. Doordat er waarschijnlijk veel exemplaren zijn meegereisd met vakantiegangers, komen ze nu in vrijwel heel Nederland voor. Ze eten vooral blaadjes. Het is nog niet helemaal duidelijk of ze lokale sprinkhanen beconcurreren, maar over het algemeen leveren deze dieren weinig problemen op.
RODE AMERIKAANSE RIVIERKREEFT

Sommige mensen verwarren deze zoetwaterkreeft met een schorpioen. Ze lopen immers ook regelmatig over land, bijvoorbeeld over fietspaden en dijkweggetjes. De eerste zijn halverwege de jaren 90 in de Nederlandse wateren terechtgekomen, nadat ze waren ontsnapt uit aquaria, tuinvijvers en uit restaurants. Ondanks dat ze oorspronkelijk uit de warme Amerikaanse staat Louisiana komen, blijken ze het hier prettig te vinden. Slecht nieuws, volgens ecoloog Fabrice Ottburg van Wageningen University & Research. ,,Ze eten veel eitjes van vissen en amfibieën. En omdat ze veel waterplanten opeten, neemt zowel de biodiversiteit als de waterkwaliteit dramatisch af." De opmars van de Amerikaanse rivierkreeft in Nederland is gigantisch. Er zitten er inmiddels 'vele miljoenen' in sloten, vijvers, plassen en rivieren - het begon in Den Haag maar ze zijn inmiddels opgerukt tot in Zwolle en Nijmegen. Het is volgens Ottburg dringend nodig om deze soort te beheersen. ,,Hier zijn we de komende decennia nog niet mee klaar."
MEDITERRANE DRAAIGATJE

Het mediterrane draaigatje is een zwarte, glanzende miersoort waarvan de werksters tussen de 2 tot 5 millimeter groot zijn. Het draaigatje is met planten uit het Middellandse Zeegebied via tuincentra Nederland ingekomen. In 2013 werden de eerste nesten geregistreerd, en inmiddels vormen ze in onder meer Wageningen Rotterdam zogeheten 'superkolonies' van duizenden vruchtbare koninginnen en vele miljoenen werksters. Er zijn volgens kenniscentrum EIS inmiddels 55 kolonies van deze soort ontdekt, door het hele land. Ze veroorzaken regelmatig overlast omdat ze grote invloed kunnen hebben op andere dieren en planten. Ook kunnen de mieren hele terrassen en stoepen ondergraven, en ze worden aangetrokken door elektrische velden waardoor ze vaak nestelen in meterkasten en bij stopcontacten.
VALSE WOLFSPIN

Dit zijn grotere spinnen dan we in Nederland gewend zijn, met de poten meegeteld worden de vrouwtjes gemakkelijk vijf centimeter groot. En ze zijn ook assertiever dan de meeste oorspronkelijk Nederlandse soorten. Ze kunnen bijten als ze zich bedreigd voelen, de gevolgen lijken wat op een bijensteek. Ze komen oorspronkelijk uit Zuid-Europa, de eerste exemplaren zijn waarschijnlijk meegelift met vakantiegangers. De laatste jaren verspreiden ze zich verder door Nederland. Vorig jaar werden ze 500 keer gezien. Volgens veel ecologen weten ze zich hier, waarschijnlijk door het warmere klimaat, daadwerkelijk te vestigen.
GEHOORNDE METSELBIJ

Deze relatief grote, wollige bijen, net iets kleiner dan een hommel, zijn zwart met een rossig achterlijfje. De vrouwtjes hebben twee hoorntjes op hun kop waarmee ze materiaal verzamelen voor hun nesten, die ze metselen van klei en modder. ,,Je kunt ze soms zien vliegen met een klompje modder op hun kop", zegt entomoloog Menno Reemer van kenniscentrum EIS. ,,En ik kan eigenlijk geen nadelen bedenken van hun opmars." Ze bestuiven bloemen en planten, veroorzaken geen overlast. Ze zitten veelal in bijenhotels bij mensen in de tuin. Waar het met veel andere bijensoorten slecht gaat, maakt de gehoornde metselbij een opvallende opleving door, vooral in en om steden in Noord- en West-Nederland.

Bron: https://www.nrc.nl/nieuws/2023/07/24/nieuwe-beestjes-wen-er-maar-aan-a4170433