Heemtuinen en waarneming.nl

Gestart door nielseimers, april 29, 2023, 09:04:28 AM

Vorige topic - Volgende topic

nielseimers

Update:
Recent zijn 36 nieuwe heemtuinen toegevoegd als gebied in waarneming.nl. Daarmee zijn nu 97 heemtuinen begrensd op waarneming.nl. Deze hebben een naam gekregen zodat zowel voor waarnemers als voor validatoren duidelijk is dat het om een gebied gaat waarin veel zeldzame, gebiedsvreemde soorten geïntroduceerd zijn. Alle waarnemingen in deze heemtuinen zijn recent bestudeerd en zeldzame/gebiedsvreemde soorten zijn met aanplant gelabeld. Ik heb een Q&A gemaakt om wat vragen te beantwoorden die waarnemers vaak stellen.

Is het de bedoeling om planten in heemtuinen te melden?
Nee, absoluut niet. Waarneming.nl is een natuurdatabase. De definitie van natuur is zeer complex en daar zal iedereen een andere mening over hebben, maar op waarneming.nl hanteren we een hele gemakkelijk definitie: spontaan. Alles wat spontaan verschijnt mag je melden op waarneming.nl. Aanplant in privé-tuinen, heemtuinen, gemeenteperkjes en vergelijkbare kunstmatige milieus valt valt buiten dit doel en dient niet gemeld te worden. Je meldt immers ook geen olifanten in de dierentuin, geiten op de kinderboerderij of dolfijnen in het dolfinarium. Dus ook geen planten in een heemtuin.

Wat zijn heemtuinen?
Het woord "heem" is afgeleid van inheems. De originele gedacht achter een heemtuin is dat er allerlei inheemse soorten te bewonderen zijn die afkomstig zijn uit de omgeving of uit het hele land. In praktijk komt het er op neer dat er ook veel uitheemse soorten tussen zitten. Maar het is dus een tuin waar diverse zeldzame en vaak gebiedsvreemde soorten aangeplant zijn en onderhouden worden.

Wat is het verschil tussen een heemtuin en een hortus?
Er zijn vele varianten van heemtuinen. In theorie zijn ze verschillend, maar in praktijk komt het allemaal neer op hetzelfde: tuinen met geïntroduceerde soorten.

  • Heemtuin: Generieke naam voor alle officiële, openbare tuinen met aangeplante soorten.
  • Hortus: De klassieke heemtuin. Planten staan vaak in perkjes met naambordjes.
  • Heempark: Een variant waarbij planten niet in strakke perkjes staan en zij hun eigen gang mogen gaan.
  • Natuurtuin: Vaak een stuk kleinschaliger en veelal met meer alledaagse soorten, zoals groentegewassen en tuinplanten.
  • Arboretum: Een heemtuin waarbij de nadruk ligt op bomen.
  • Pinnetum: Een arboretum waarbij de nadruk ligt op naaldbomen.

Hoe gaan validatoren om met waarnemingen uit heemtuinen?
Hier is lange tijd onduidelijkheid in geweest. Veel validatoren willen waarneming uit heemtuinen niet eens valideren, het is voor hen onbegrijpelijk dat men hier überhaupt waarnemingen invoert. Zij keurden in het verleden ook vaak waarnemingen af. Recent is (tot onze tegenzin) besloten om waarnemingen wel te valideren, onder voorwaarden:
  • De soort is zeer algemeen en wordt überhaupt niet aangeplant.
  • Waarnemingen van zeldzame en gebiedsvreemde soorten worden gelabeld met aanplant.
  • Waarnemingen staan niet in té kunstmatige biotopen, zoals in orchideeënkassen of plantenpotten/bakken.
  • De soort komt wild of verwilderd voor in Nederland.

Na hoe veel jaar spreek je van verwildering?
We hebben onderling afgesproken om altijd met aanplant/inzaai te labelen, ook na 10 of 100 jaar. De soorten zijn er aangeplant en worden er door actief beheer behouden. We weten bovendien niet welke soorten er gisteren pas aangeplant zijn en welke 10 jaar geleden. Pas zodra de planten buiten de heemtuin opduiken, spreken we van echte verwildering.

Wat moet ik doen als er een insect op een aangeplante plant zit?
Helemaal geweldig. Heemtuinen zijn biodiversiteit hotspots. Het is logisch dat je daar veel leuke insecten (en andere soortgroepen) kan verwachten. Je kan al deze insecten doorgeven, ze zijn er immers spontaan gekomen. Dit geeft echter nog geen reden om ook een waarneming van de plant door te geven, die is immers niet spontaan. Leg de relatie met de plant vast m.b.v. de "op/in" optie bij je waarneming. Weet je niet welke plant het is, raadpleeg dan het forum of voer de waarneming tijdelijk in (en verwijder deze wanneer je de soort achterhaald hebt).

Wat moet ik dan wel in een heemtuin?
Geniet van de prachtige soorten die er te vinden zijn. Bestudeer de soorten zodat je ze buiten heemtuinen (in het wild) kan herkennen. Wandelen, genieten, foto's maken, maar niet invoeren. Spreek elkaar hier ook op aan, het is gewoonweg niet de bedoeling.

Waar liggen deze heemtuinen?
We hebben voor jullie een prachtige lijst opgesteld met alle heemtuinen. Wie weet ligt er een heemtuin bij jou in de buurt die je nog niet kent. Ga er vooral eens op ontdekkingstocht en leer wat de heemtuin er voor jou te bieden heeft.

Drenthe

Flevoland

Friesland

Gelderland

Groningen

Limburg

Noord-Brabant

Noord-Holland

Overijssel

Utrecht

Zeeland
  • Geen bekend

Zuid-Holland

tekenaar

#1
Wat zal dat een heftige discussie zijn geweest!

Zolang de planten netjes in een perkje staan met een bordje erbij is een en ander wel duidelijk. Maar op een gegeven moment zal het verschil tussen een heemtuin en een stinsenmilieu erg vaag worden, vrees ik. Wel ben ik het roerend eens met "eens aangeplant = voor altijd op die plaats een exoot". Dat mag wat mij betreft ook buiten heemtuinen worden doorgevoerd. Mischien is hier een automatische functie voor te maken die alle planten buiten hun natuurlijk verspreidingsbeeld automatisch aanmerkt als aanplant?
Paul Veenvliet
dieren en planten tekeningen: https://paulveenvliet.art/
excursies in Slovenie: https://www.slovenia-nature-guide.si/

bas.drost96

Hoi Niels,
Wat een indrukwekkende lijst, goed werk zeg! Ik ken nog een kleine heem/natuurtuin die op de lijst mist, in Veenendaal genaamd Diddersgoed. Ik heb hem zelf even als gebied aangemaakt: https://oudeversie.waarneming.nl/user_area/view/96883. Hierbij meer info over deze tuin: https://www.ivn.nl/afdeling/veenendaal-rhenen/natuurtuin-diddersgoed/.

Er zitten meerdere gebiedvreemde soorten, daslook, vingerhelmbloem, gevlekt longkruid, gulden sleutelbloem en meer.
Groeten,
Bas
Totaal 4075 soorten op waarneming.nl ingevoerd

Admin bladvlooien

nielseimers

Bedankt Bas, ik heb het gebied aangevraagd samen met een andere. We vragen gebieden overigens alleen aan wanneer deze een bepaalde grootte hebben en er veel waarnemingen van aanplant verschijnen.

Paul, het klopt wat je zegt. Het is geen gemakkelijk discussie en mede vanwege het toch wel grijze gebied van bepaalde heemparken, hebben we besloten om toch goed te keuren onder voorwaarden. Het is niet mogelijk om aanplant automatisch te detecteren, dit blijft handmatige beoordeling. Maar met goed instrueren van nieuwe waarnemers komen we een heel eind. Alleen is de stroom nieuwe waarnemers wel erg hoog de afgelopen jaren. Weinig aan te doen, we maken er het beste van.

Nathalie De Somer

Mooi werk Niels, dat al een poos op het bordje van de validatoren lag.
Wat ik nog mis: (1) de akkerreservaten, hoe zullen we daarmee omgaan? en (2) een indicatie van de provincie waarin de heemtuin ligt lijkt me nuttig
(3) Ook vraag ik me af of de programmeurs van waarneming.nl er voor kunnen zorgen dat de waarnemingen van niet gebiedseigen soorten in deze gebieden automatisch goed gecodeerd worden, of ons kunne. Helpen om uitzonderingen te detecteren.
(4) Laten we het onderwerp ook regelmatig terugbrengen in ons overleg, nu het in orde gebracht is, willen we het zo houden.

Rien Ondersteijn

Mooie lijst Niels.
[Niet alleen omdat we er als Schijndels Natuur & Milieucentrum trots op zijn] ,maar vooral omdat Heempark 'de Blekert' bij dit lijstje hoort :http://www.heemparkschijndel.nl/route
Groene groe[n]tjes.Rien.

BartAbc

#6
En een nuttige hulp bij het valideren, lijkt me. Je kunt in een keer een heleboel opmerkelijke waarnemingen uitfilteren als je deze locaties kent.

De heemtuin van de natuurvereniging De Ruige Hof mis ik nog. Deze ligt binnen de omgrenzing van het natuurterrein 'NT Klarenbeek' (links onder). Behalve een 'heemtuin' is er ook een kruidentuin, hier onder ingetekend.



Er zijn natuurlijk veel meer plekken waar op grote schaal wilde planten zijn uitgezaaid of uitgeplant. Denk aan wegbermen, spoorbermen etc. De kwaliteit en stabiliteit hiervan is heel wisselend. Vaak gaat het om losse flodders, met soorten die er even staan en zich absoluut niet kunnen handhaven. In andere gevallen gaat het om langdurige situaties, waar de geïntroduceerde soorten een plekje hebben gevonden en in evenwicht zijn met de bodem en het beheer ter plekke. In sommige gevallen breiden ze zich van daaruit uit naar de omgeving.

Het is jammer om zulke introducties allemaal te negeren. Het is de realiteit van hoe de Nederlandse flora steeds meer functioneert. Vroeger speelde natuurlijke verspreiding een belangrijke rol; daarnaast werd ook toevallige verspreiding door de mens geaccepteerd als verspreidingsmechanisme. Tegenwoordig is een steeds groter deel van de bodems onnatuurlijk, en zijn er steeds meer goed of slecht doordachte initiatieven om de biodiversiteit te vergroten door middel van uitzaaien of planten. Ik denk dat de oproep om helemaal niks meer te noteren uit heemtuinen en aanverwante plekken te ver gaat. Het is wel moeilijk om grenzen te trekken. Belangrijk is denk ik de vraag of er interactie is met de omgeving. Als er verwildeling plaatsvindt vanuit een heemtuin dan is het verschil met een spontaan verschenen groeiplaats niet groot meer. Naast de bovengenoemde heemtuin zijn bijvoorbeeld groeiplaatsen verschenen van boszegge en grote muur, die verder in de omgeving ontbreken. Dat zie ik als iets positiefs.
vriendelijke groeten Bart Vreeken

voor het weerverleden van Nederland zie http://www.logboekweer.nl

tekenaar

Ik heb het wel eens eerder gezegd, maar het is erg moeilijk een grens te trekken. Wanneer je alle uitzaaiingen binnen (heem)tuinen systematisch weert uit de waarnemingen, verlies je de signaleringsfunctie voor nieuwe exoten (exoot = soort buiten zijn natuurlijke verspreiding, om het even of die elders in het land wel inheems is).

Aan de andere kant, wanneer je alle waarnemingen accepteerd, om het even of het aanplant is, geef je ten onrechte de indruk dat je door aanplant iets goeds doet voor de biodiversiteit, want de plaatselijke soortenlijst wordt langer. 
Paul Veenvliet
dieren en planten tekeningen: https://paulveenvliet.art/
excursies in Slovenie: https://www.slovenia-nature-guide.si/

marcel234

Tekst op het bordje bij de heemtuin:
''Hiertoe zijn in deze heemtuin een aantal verschillende milieus gemaakt. De planten kwamen daarna grotendeels vanzelf.''

Vlijmens ven.
Volgens twitter is hier uit vijf gebieden zaad uitgezaaid, maar kan het helaas niet terugvinden :-(
https://www.naturetoday.com/intl/nl/nature-reports/message/?msg=26204&utm_source=dlvr.it&utm_medium=twitter&utm_campaign=web-rss-nb

Rien Ondersteijn

Eigenlijk zijn al die gebieden die na afgraving worden bestrooid met maaisel uit andere plekken Heemtuinen...
Groene groe[n]tjes.Rien.

nielseimers

Even ter verduidelijking. Het gaat hier puur en alleen om heemtuinen. Dit zijn kunstmatige gebieden met verschillende biotopen en veel gebiedsvreemde soorten. Het plaggen van terreinen en opbrengen van (meestal) lokaal maaisel met de soorten die hier thuis horen, is iets dat al decennia wordt toegepast en goed te beargumenteren valt. Alleen gebiedsvreemde soorten worden er door ons vaak uitgepikt. Maar bij heemtuinen is het gewoon echt een geheel ander verhaal en daar willen we toch wel heldere afspraken over hebben zodat we consequent kunnen valideren.

nielseimers

Rien, ik heb Heemtuin de Blekert aangevraagd.

Nathalie, akkerreservaten kunnen we zeker een keer over discussiëren. Dat ligt allemaal wel een stuk complexer dan bij heemtuinen, maar ik wil de discussie wel aangaan.

Automatisch labelen is helaas niet mogelijk. Dat blijft toch handmatig werk. Op zich is het niet veel werk nu het allemaal een keer bijgewerkt is, maar we kunnen in ieder geval een hoop winst behalen door nieuwe waarnemers te informeren.

Bart, de heemtuin in NT Klarenbeek is bekend bij ons. De heemtuin is te klein om als gebied aan te vragen, maar NT Klarenbeek kennen we en pakken we ook regelmatig een keer aan.

Rien Ondersteijn

Niels-niet omdat er zo weinig meldingen zijn uit Limburg[..] , maar deze http://www.jochumhof.nl/botanische-tuin zal er toch zeker ook bij horen lijkt me .
Overigens een zeer leerzame , knusse , ruime en prachtig uitgevoerde plek daar in Steyl. Je kijkt je ogen uit.
Groene groe[n]tjes.Rien.

nielseimers

 :duim: Ik heb daar de afgelopen jaar heel veel aanplantwaarnemingen van voorbij zien komen, maar wist niet dat het een heemtuin was. Dat begrenzen van de heemtuinen helpt echt enorm om dat sneller te realiseren.

Rien Ondersteijn

Groene groe[n]tjes.Rien.

nielseimers

Die maak ik van de geringe grootte (30 x 20 m) voorlopig even niet beschikbaar, maar ik ga er wel even naar kijken. Even voor mezelf: Geneneind 2a Bakel.

BartAbc

#16
CiteerNT Klarenbeek kennen we en pakken we ook regelmatig een keer aan.

Dat is mooi, maar het lijkt me zonder kennis van het terrein lastig om alles goed te duiden. Het handigst zou toch zijn als de heemtuin apart onderscheiden wordt. Hier onder een lijstje van de soorten die alleen in de tuinen voorkomen. Gelijk ook een paar soorten die volgens mij verkeerd gedetermineerd zijn, of anderszins fout. Waaronder twee soorten op een rare locatie. Dat blijft nog een apart probleem. Je kunt wel heemtuinen omgrenzen, maar als de vindplaatsen op de verkeerde plek terecht komen dan kun je ze niet goed uitsluiten. De foute locaties zijn een onderschat probleem in waarneming.nl en ontsnappen vaak aan de aandacht van de validatoren.


Alleen in de heemtuin:
Beemdooievaarsbek                     
Bermooievaarsbek                     
Betonie                     
Bonte krokus                     
Donkere ooievaarsbek                     
Gewone ereprijs                     
Glad walstro                     
Griekse alant + Trosalant                     
Grote klaproos                     
Hartbladzonnebloem + Weegbreezonnebloem                     
Hartgespan                     
Heelblaadjes                     
Heemst                     
Kleine maagdenpalm                     
Knikkende vogelmelk                     
Kruipend zenegroen                     
Lelietje-van-dalen                     
Maagdenpalm spec.                     
Mariadistel                     
Mispel                     
Moederkruid                     
Muurleeuwenbek                     
Oosterse karmozijnbes                     
Oost-Indische kers                     
Oranje havikskruid                     
Ornithogalum balansae                     
Ruig klokje                     
Siberische lis                     
Slaapbol                     
Stijve klaverzuring                     
Tengere rus                     
Tuinjudaspenning                                          
Waterviolier                     
Wilde marjolein                     
Wollige munt                     
Zeepkruid                     
Zomerklokje                     
Zwarte toorts   

Verwilderd vanuit de heemtuin:
Gevlekte aronskelk                     
Gevlekte dovenetel                     
Kleine kaardenbol   
Vingerhelmbloem

Foute determinatie:
Gewone agrimonie                     
Grote klit                     
Knikkende distel                     
Zandzegge                     
Gulden boterbloem                     
Valse salie
                  
Locatie helemaal fout:
Bernagie                     
Kruisbladige wolfsmelk               
         
vriendelijke groeten Bart Vreeken

voor het weerverleden van Nederland zie http://www.logboekweer.nl

nielseimers

Ik heb het gebied toch aangevraagd Bart. Ik zal de waarnemingen aanpakken zodra het gebied aangemaakt is.

BartAbc

Citaat van: nielseimers op april 30, 2023, 21:54:33 PMIk heb het gebied toch aangevraagd Bart. Ik zal de waarnemingen aanpakken zodra het gebied aangemaakt is.

Fijn Niels, dat scheelt vast een hoop werk  :duim:
vriendelijke groeten Bart Vreeken

voor het weerverleden van Nederland zie http://www.logboekweer.nl

nielseimers

De volgende heemtuinen zijn vandaag toegevoegd, gecontroleerd en gelabeld.

Amsterdam - Heemtuin De Ruige Hof
waarneming.nl/locations/687664

Bakel - Heemtuin 't Höfke
waarneming.nl/locations/687665

Eibergen - Kruidenhof te Mallum
waarneming.nl/locations/687670

Ermelo - Natuurtuin De Zandkamp
waarneming.nl/locations/687660

Schijndel - Heempark De Blekert
waarneming.nl/locations/687662

Steyl - Botanische tuin Jochumhof
waarneming.nl/locations/687663

Veenendaal - Natuurtuin Diddersgoed
waarneming.nl/locations/687661

Willemien Troelstra

groet, Willemien Troelstra

nielseimers

Citaat van: Nathalie De Somer op april 30, 2023, 09:29:41 AMeen indicatie van de provincie waarin de heemtuin ligt lijkt me nuttig

Goede suggestie Nathalie. Ik heb de heemtuinen nu op provincie gesorteerd en vervolgens alfabetisch.

nielseimers

Ook Kampen - Heemtuin is aangemaakt en de waarnemingen gelabeld. Deze heemtuin is toegevoegd aan de lijst.

peter van santbrink

hoe zit het met deze locatie, Orchideeëntuin Gerendal ? ik begrijp dat op deze locatie de orchideeën ooit zijn aangeplant (1958), worden ingevoerde waarnemingen van deze locatie als verwilderd/aangeplant gezien ?

nielseimers

#24
Dag Peter,

Dat is een hele goede vraag. Het klopt dat in deze tuin heel lang geleden (inderdaad 1958) diverse orchideeënsoorten aangeplant/ingezaaid zijn (ik meen ook grotendeels vanuit maaisel). We zijn inmiddels 65 jaar verder. Het gebied wordt beheerd zoals elk ander gebied, door gewoon te maaien en de soorten verder zelf te bepalen of ze het naar hun zin hebben (door te verwilderen) of niet (door te verdwijnen). We hebben daarom besloten om de orchideeën in dit gebied als wild te beschouwen.

Een tweede reden om dit te doen is dat veel waarnemers (en soortenjagers) alle orchideeën kunnen bekijken zonder hierbij diverse gevoelige gebieden illegaal in te gaan en daarbij een hoop schade aan te richten aan de vegetatie. Dit lijkt een onnozele reden, maar we merken dat er grote schade aan gebieden en soorten optreedt door twitchers. Dit willen we graag voorkomen en we zien dit als een goede methode.

Rien Ondersteijn

Mooi begrijpelijk antwoord ,waar ik het prima mee eens ben . Maar eveneens met de vraag.
Groene groe[n]tjes.Rien.

peter van santbrink

duidelijke uitleg Niels, bedankt: ik denk dat ik binnenkort daar een keer heen ga , lijkt me erg mooi al die orchideeën op 1 locatie en ik kom deze groep bijna niet tegen hier in mijn omgeving (Schiedam)


nielseimers

Dag James,

Deze heemtuin was mij nog niet bekend. Het is maar een kleine heemtuin en er is niet veel geks gemeld, maar ik zet hem op de planning.

Groeten, Niels

sjaakvantiel

Mooi lijst Niels. Wat ik me afvraag hoe dit dan zit met Landgoederen en Kasteeltuinen. Ok, het Stinsen verhaal kan ik volgen, maar er zijn recent door Natuurmonumenten (Kasteel Hackfort) naast de "oude stinsen" weer nieuwe stinsen aangeplant (o.a. voorjaars bollen, primula en meer). Die worden normaal goedgekeurd.