Kerspruim (Prunus cerasifera) versus
Sleedoorn (Prunus spinosa) en ook nog
Pruim (Prunus domestica) tijdens de bloeitijd. Opgelet, onderstaande enkel van toepassing voor 'groene' Kerspruimen (maar de rest heeft bloemen met minstens roze tint en schietend blad is paarsbruin).
Zoals gebruikelijk bij houtige gewassen dienen meerdere bloemen aan meerdere takken bekeken te worden en dient er erg goed opgelet te worden bij wortelopslag, jonge planten (eventueel heropschietend na kap) etc.. Dergelijk spul is te herkennen aan het groot aantal doornen. Zo ligt bij jonge wortelopslag van Pruim en bij jonge exemplaren van Kerspruim het aantal meeldraden per bloem doorgaans iets lager. Let ook op voor aangesneden bomen/struiken. Met name Sleedoorn wordt vaak geraakt door klepelmaaiers etc. en kan daarna (gedeeltelijk) erg afwijkend zijn (grotere kroonbladen, groter aantal meeldraden per bloem).
Het goede nieuws: het is doorgaans zeer goed te doen. Wat vooral een probleem is: mensen geloven blindelings wat ze in de flora lezen, en blindelings mag je hier wel erg letterlijk nemen (sommige mensen geloven werkelijk alles, als het maar in een boek staat). Houtige gewassen zijn zeer slecht beschreven in de flora's. Hoe dat precies komt, weet ik niet.
Opletten voor dubbele bloemen, deze tellen niet mee voor determinatie: komen vaak voor bij alle drie de soorten, zijn dan te herkennen aan het wel érg groot aantal meeldraden, twee stijlen en groot aantal kelkslippen (7 en meer, 5 of 6 bij normale bloemen).
Controleer voldoende bloemen verspreid. Gebruik vergrootglas of loupe.
1. Kelkslippen aan de binnenkant (bovenzijde) duidelijk behaard, niet enkel ter hoogte van de keel van de bloem --> Prunus domestica. Erg variabele soort. Doorgaans hoog aantal meeldraden (vaak 25 en meer per bloem). Bloemen (kroonbladen) ook groter dan bij Kerspruim en Sleedoorn. Weinig kans op verwarring met Kerspruim, begint slechts te bloeien als Kerspruim uitgebloeid raakt. Weinig kans op verwarring met Sleedoorn: duidelijk grotere bloemen. Bij een zeer beperkt aantal Prunus domestica is de binnenkant van de kelk glad. Indien bloemstelen dan vaak over de gehele lengte behaard zijn heb je zeker geen Kerspruim en als er wimperharen te vinden zijn over de hele rand van de kelkslippen zeker geen Sleedoorn.
2. Kelkslippen aan de binnenkant (bovenzijde) kaal (op eventueel wat beharing in de keel van de bloem na) --> cerasifera + spinosa.
Kerspruim --> Kelkslippen met 11 tot 20 (of zelfs nog meer) tanden per zijde (dus 22 - 41 in totaal) en kelkslippen vrij snel teruggeslagen,
uiteindelijk helemaal tot tegen de bloembeker, zie bijvoorbeeld
https://waarnemingen.be/foto/view/16201344,
https://waarnemingen.be/foto/view/16198630 ,
https://waarnemingen.be/foto/view/16238653 . Veel bloemen met 24 en meer meeldraden.
Sleedoorn --> Kelkslippen met 0 tot 9 tanden per zijde (dus 0 - 19 in totaal), rechtsopstaand tot teruggeslagen maar nooit helemaal tot op de bloembeker teruggeslagen. Bloemen meestal met maximaal 23 meeldraden (kan evenwel meer zijn bij sterk groeiende exemplaren) .
Bij een zeer beperkt aantal Kerspruimen is de rand van de kelkslippen ongetand, mogelijks zijn dat hybriden van variëteiten met paarsbruin blad (of exemplaren met paarsbruin blad die hun kleur om één of andere reden verloren).
Bij alledrie de soorten kunnen er klieren op de top van de tanden van de kelkslippen zitten, het vaakst bij Kerspruim minst vaak bij Sleedoorn. Bij Kerspruim hebben de kelkslippen vaak een roze rand, bij Sleedoorn af en toe en bij Pruim bij mijn weten nooit. Kelkslippen van Kerspruim zijn nooit bewimperd, soms bewimperd aan de basis bij Sleedoorn en niet zelden over de hele rand bewimperd bij Pruim.
Bij Kerspruim zijn eenjarige twijgen bijna altijd glad, maar dit kan ook bij Sleedoorn en Pruim (subsp. domestica) het geval zijn. Beharing op de twijgen is vaak zéér kort en dan heb je minstens 10 x vergroting nodig.
Minder bruikbaar als kenmerk maar soms vernoemd: Vorm van de kelkslippen: met brede ronde top bij Kerspruim, meer driehoekig bij Sleedoorn. Evenwel is bij beide soorten de vorm van de kelkslippen erg variabel en er is overlap.
Te vermijden: al dan niet overlappende kroonbladen, grootte van de bloemen (behalve voor Pruim relevant), lengte van de bloemstelen (wegens te veel variatie).
Futiel: de befaamde groene twijgen van het vorige jaar bij Kerspruim. Absoluut onnodig tijdens de bloei. Bovendien zijn de twijgen bij Kerspruimen die echt veel zonlicht vangen gewoon bruin.
De mythes: aantal bloemen per knop. Werkt goed om pruimen van kersen te onderscheiden (max. twee bij pruimen, meer dan twee bij kersen), maar twee bloemen per knop is niet ongewoon zowel bij Kerspruim als bij Sleedoorn (is inderdaad wel couranter bij Pruim, maar zeker niet diagnostisch).
Doornen: een uiterst hardnekkige mythe. Niet uit te roeien en vaak de oorsprong van verkeerde determinaties. Doornen wijzen eerder op de sterkte van de groei, dus doornen zie je bij wortelopslag, jonge exemplaren, terug opschieten na kap etc. en dat bij alle pruimen. Kortom, doornen hebben nul komma nul waarde voor het determineren van pruimen.
Beharing van de bloemsteel, ook een zéér hardnekkige mythe. Bloemstelen behaard bij een deel van de Sleedoornen, onbehaard bij een deel van de Prunus domestica (onbehaard bij Kerspruim alhoewel soms zeer beperkte beharing aan de basis bij zeer sterk groeiende scheuten ).
Ook iets dat je vaak leest maar niet klopt: helmknoppen van Sleedoorn zouden zogezegd oranje moeten zijn.
Wordt ook vaak gebruikt in determinatiesleutels maar heeft nul waarde: moment van schieten van het blad. Varieert van exemplaar tot exemplaar is nauwelijks soortafhankelijk.
Overigens bestaan er ook hybriden tussen Kerspruim en Sleedoorn. Die zullen in de toekomst ook algemener worden: Kerspruim neemt snel toe. Verdachte exemplaren een jaar rond opvolgen is dan de boodschap (maar dat doet toch niemand). (Vermeende) Prunus x fruticans staat vaak in aangeplante heggen, waar je ook erg vreemde Sleedoornen kunt aantreffen (dit fenomeen is in heel Europa gekend).
Na de bloei verdwijnen die pruimen zeer snel in de anonimiteit, maar tijdens de vruchttijd duikt Kerspruim niet zelden plots op als 'Kroosjes' (Kroos (meervoud: krozen) is een volksnaam voor Kerspruim in Nederland). Pruim heeft een groter, ietwat lederig blad. De aders van derde orde puilen op de bladonderzijde over hun gehele lengte uit, bij Kerspruim enkel aan het begin en het einde en zijn die daartussen verzonken in het blad.