Lastige soortgroepen & veelgemaakte fouten

Gestart door nielseimers, februari 24, 2017, 14:10:53 PM

Vorige topic - Volgende topic

nielseimers

#150
Symphyotrichum - S. lanceolatum, S. ontarionis & S. lateriflorum
In de nieuwe Heukels' Flora wordt Smalle aster niet langer in het geslacht Aster geplaatst, maar in het geslacht Symphyotrichum. Er zijn tevens twee nieuwe soorten beschreven, te weten S. ontarionis en S. lateriflorum. Op verspreidingsatlas zie je daarom het onderscheid tussen Smalle aster (de soort) en Smalle aster s.l. (de groep soorten). Dit zullen wij overnemen. Voor mij zijn deze twee soorten totaal nieuw, maar ik vind zojuist het artikel in Gorteria uit 2014 waar onderzoek is gedaan naar het voorkomen van Symphyotrichum soorten in Nederland. Voor determinatie moeten de buisbloemen bekeken worden, dus determinatie o.b.v. overzichtsfoto's lijkt voorlopig niet mogelijk. Symphyotrichum lanceolatum (Smalle aster) is het meest algemeen, gevolgd door Symphyotrichum ontarionis (Ontario-aster) en ten slotte Symphyotrichum lateriflorum (geen Nederlandse naam). Alle drie de soorten zijn ingeburgerd in het rivierengebied. Wellicht interessant om hier volgend jaar eens wat aandachtiger naar te kijken.



S. lanceolatumS. ontarionisS. lateriflorum
Klok (a2) bloemkroonHoogstens half ingesnedenMeestal meer dan half ingesnedenMeestal meer dan half ingesneden
Tanden (a3) bloemkroonTijdens bloei rechtop tot afstaandTijdens bloei afstaand tot teruggeslagenTijdens bloei afstaand tot teruggeslagen
Pappus4,6-7,4 mm4,0-4,3 mm4,0-5,5 mm
Omwindsel4,7-7,0 mm4,0-5,2 mm4,0-5,2 mm
Bloemen per bloemhoofdje40-8328-3831-57
BloeiwijzeVolle pluim of tuilAar of trosvormigAar of trosvormig
Buisbloemen (a1)?3,9-4,0 mm4,0-5,2 mm
Plaat lintbloemen?4,0-6,1 mm5,2-10,2 mm
Worteluitlopers?Lang, zodenvormendKort of afwezig, polvormend

Bronnen:
Tekst: Niels Eimers

nielseimers

#151
Festuca (blauwkleurig) - F. glauca, F. amethystina, F. pallens, F. brevipila (en meer):
In het geslacht Festuca komen een aantal smalbladige, blauwkleurige soorten voor. Deze soorten lijken uiterst veel op elkaar en morfologisch onderscheid is veelal onduidelijk. Festuca glauca (Blauw schapengras) en Festuca amethystina worden als siergras toegepast. Festuca pallens (Kalkzwenkgras) is inheems en komt voor op kalkrotsen. Verder wordt Festuca brevipila (Hard zwenkgras) veel ingezaaid en is nu sterk ingeburgerd. In onderstaande tabel vat ik enkele kenmerken samen die wat houvast kunnen bieden. In de opmerkingen leg ik ook het verschil met Koeleria glauca ("Blauw fakkelgras") uit en benoem ik nog een viertal blauwkleurige Festuca's.

Festuca glaucaFestuca amethystinaFestuca pallensFestuca brevipila
StengelsTot 40 cm50-120 cm(5-)30-50(-60) cm15-60 cm
BladkleurZeer blauwGroen tot blauwgroenGrijs/blauwgroenGrijs/blauwgroen
Vaatbundels7(-9)59(-11)7
Bladribben3(-7)3-53-95
BladdoorsnedeRondHoekigRondV-vormig
SclerenchymDik, onderbroken, soms doorlopend?Regelmatig verdikt, meestal doorlopendMeestal onderbroken, soms doorlopend
Bladdiameter0,6-1,2 mm(?)0,3-0,75 mm(0,6-)0,77-1,35(-1,45) mm0,7-1,1 mm
Bloeiwijze2,7-5 cm, rechtop, dicht7-22 cm, overhangend, ijl5-7 cm, overhangend, ijl3-12 cm, rechtop, ijl
Kafnaalden0,6-1,7 mmAfwezig of tot 0,5 mm2-2,5 mm1,2-2,5 mm
Aartje5,7-6,7 mm, 3-9 bloemig6-10 mm, 3-7 bloemig5 mm, 4-5 bloemig4-7 mm, 5-6 bloemig
Lemma3,5-4,6 mm4,5-5,3 mm5 mm4-6 mm

Opmerkingen:
  • Het onderscheid van Festuca glauca en Festuca csikhegynsis is morfologisch onduidelijk.
  • Festuca glauca werd vroeger gebruikt als verzamelnaam voor blauwberijpte soorten uit de Festuca ovina-groep, o.a. F. longifolia subsp. pseudocostei en F. marginata.
  • Ook Festuca gautieri subsp. scoparia wordt als siergras gebruikt, maar deze is niet blauwgroen.
  • Koeleria glauca, een Fakkelgras, heeft ook smal, blauwgroen blad. In bloei is de plant gemakkelijk van Festuca te onderscheiden, maar vegetatief is dit lastiger. Het blad is echter niet sterk ingerold, maar wel vaak gevouwen. Het blad is 2 mm breed, het tongetje is 1 mm lang en de bladtop is bootvormig. Het blad is zeer kort en dicht behaard (loep!).

Referenties:
Tekst: Niels Eimers.

nielseimers

#152
Tilia - Linde:
Tilia lijkt een gemakkelijk genus met slechts twee inheemse soorten. Er worden echter veel cultivars aangeplant en vooral het vele aanplanten van de hybride bemoeilijkt de zaak enorm. Wat bij Linde uiterst belangrijk is, is dat de bladen van kortloten gefotografeerd worden. Kortloten zijn de kleine zijtakken waar de bloemen en vruchten aan zitten. Als je hier goed op gelet hebt, vermeld dit dan in de toelichting bij de waarneming. Langloten, waterloten, wortelopschot en jonge planten zijn dus helaas niet betrouwbaar op naam te brengen. Het tweede wat uiterst belangrijk is, is dat er een detailfoto van de bladonderzijde gemaakt wordt. Pas dan zijn Lindes met enige betrouwbaarheid op naam te brengen.

ZomerlindeHollandse lindeWinterlindeBronBetrouwbaarheid
WetenschappelijkTilia platyphyllosTilia x europaeaTilia cordata
Knoppen3 grote schubben2 grote schubben2 grote schubben1Laag
Nootjes3-5 duidelijke ribbenGlad of onduidelijke ribbenGlad of onduidelijke ribben1, 3Matig
Onderzijde bladZacht behaard tot kaalVrijwel kaalVrijwel kaal1, 2, 3, 4Vrij hoog
Bladlengte7-10(-15) cm(4-)7-10 cm3-7 cm1, 2, 3, 4Vrij hoog
Beharing nerfokselsWitRossigRood1, 2, 4Matig
Jonge twijgenZacht behaard of kaalKaal of weinig behaardKaal of weinig behaard1, 2, 3, 4Matig
BladonderzijdeGroenGroenBlauwachtig groen1, 2, 4Matig
Bloemen2-5, hangend3-7, hangend5-12, afstaand tot opgericht1, 3, 4Matig
Zijnerven 3e ordeSterk uitspringendDuidelijk uitspringendNiet uitspringend1, 2, 3, 4Vrij hoog
BladsteelKaal of behaardKaalKaal1, 2Matig
Bladsteel1,5-4,5 cm2,5-5 cm1,5-4(-6) cm2, 3Matig
Beharing bladnervenAfstaandAfstaandAfwezig?Vrij hoog
SteunbladjesGroen, behaard, 10 mmGroen, kaal, tot 20 mmRoze-achtig, kaal, 8 mm2Matig
BladvoetSchuinhartvormig tot afgeknotSchuin hartvormigHartvormig2Vrij hoog
Knoppen(4-)7-10 mm, roodachtig5-8 mm, roodachtig5(-8) mm, groen of roodgroen2Matig

Opmerkingen:
  • De kleur van de beharing in de nerfoksels is variabel en is vooral in jong stadium vaak wit.
  • Zomerlinde kent drie ondersoorten (subsp. cordifolia, subsp. platyphyllos & subsp. pseudorubra) die verschillen in de mate van beharing op de bladonderzijde en bladsteel.
  • Wisselende bladgrootte lijkt geen betrouwbaar kenmerk te zijn voor Hollandse linde.
  • Zilverlinde (Tilia tomentosa) wordt vrij veel aangeplant, maar verwildert zelden. Deze soort heeft een witte bladonderzijde door de aanwezigheid van sterharen.
  • Zilverlinde (Tilia x euchlora)wordt sporadisch aangeplant en herken je aan de lang toegespitste tanden langs de bladrand.

Referenties:
  • Forumdiscussie
  • Heukels' Flora (24e druk, 2020)
  • The Vegetative Key to the British Flora (Poland & Clement, 2009)
  • New Flora of the British Isles (Stace, 2019)
  • Flora van België (2012)
Tekst: Niels Eimers.

nielseimers

#153
Ulmus - Iep
Iepen zijn uiterst lastig op naam te brengen. Het is bij Ulmus noodzakelijk om naar de bladen van kortloten te kijken. Kortloten zijn de korte zijtakjes waar de bloemen en vruchten aan hangen. Bij de langloten, kortloten, waterloten en jonge planten is het helaas niet mogelijk om iepen betrouwbaar op naam te brengen. Naast bladvorm is het tevens zeer belangrijk om een scherpe detailfoto van de beharing op de bladonderzijde te maken.

Gladde iepHollandse iepRuwe iepFladderiep
WetenschappelijkUlmus minorUlmus x hollandicaUlmus glabraUlmus laevis
Vruchtlengte1,2-1,7 cm1,5-2,0 cm2,0-2,5 cm1,0-1,5 cm
VruchtsteelKortKortKortLang
VruchtrandKaalKaalKaalBehaard
Ligging zaadTopIntermediairCentraalCentraal
Insnijding vruchtNagenoeg rakendZaad niet rakendZaad niet rakendNagenoeg rakend
ZijnervenVertaktVertaktVertaktOnvertakt
BladvoetZwak tot sterk ongelijk, zonder lobjeZwak tot sterk ongelijk, zonder lobjeSterk ongelijk, over steel liggend lobjeSterk ongelijk, zonder lobje
BladrandtandenMeestal afstaandMeestal afstaandMeestal afstaandVaak naar binnen gekromd
BladsteelZachtharig tot kaalZachtharig tot kaalDicht zachtharigZachtharig
Bladsteel4-20(-30) mm4-20(-30) mmTot 4 mm(2-)5-10 mm
Jonge twijgenKaal tot spaarzaam behaardSpaarzaam behaardDicht behaardKort behaard
Bladlengte4-8(-10) cm7-16 cm8-16 cm4-12 cm
Bladtoppen1, spits of toegespitst1(-3), spits of toegepitst1-3, lang toegespitst1, kort toegespitst
BladvormElliptisch tot breed eirondEirond tot omgekeerd eirondBreed eirondRondachtig tot omgekeerd eirond
BladbovenzijdeRuw tot gladMeestal ruwZeer ruwGlad
BladonderzijdeVrijwel kaalZachtharigKortZacht
Zijnerven8-12 paar9-14 paar12-18 paar10-18 paar
BladrandtandenOngeveer 50 of minder60-80 per rand>65 per rand<60 per rand
KnopschubbenWit gewimperdWit gewimperdRossig gewimperdOngewimperd
Winterknoppen2-3 mm, eivormig, zwartbruinDonkerbruinDonkerbruin2,5 mm, kastanjebruin
StempelsWitachtigRoodachtigRoodWit
KurklijstenAan of afwezigAan of afwezigAfwezigAfwezig
WorteluitlopersAan of afwezigAan of afwezigAfwezigAfwezig

Opmerkingen:
  • Aangeplante taxa zijn Ulmus x vegeta, Ulmus procera en Ulmus plotii. Het is onduidelijk of deze taxa veel verwilderen en hoe algemeen deze zijn.
  • Ruwe iep heeft twee ondersoorten: subsp. glabra (breed eivormig blad) en subsp. montana (smal eivormig blad).
  • Gladde iep heeft drie ondersoorten: subsp. minor (sterk asymmetrische bladvoet), subsp. sarniensis (symmetrische bladvoet, 50 paar tanden) en subsp. angustifolia (symmetrische bladvoet, <35 paar tanden)

Referenties:
  • Heukels' Flora (24e druk, 2020)
  • The Vegetative Key to the British Flora (Poland & Clement, 2009)
Tekst: Niels Eimers.

nielseimers

#154
Ranunculus - Waterranonkel
Waterranonkels zijn uiterst lastig op naam te brengen, zeker vanaf foto's. Een van de belangrijkste kenmerken is kroonbladgrootte en deze is nagenoeg onmogelijk om in te schatten vanaf foto's. Trek daarom altijd voorzichtig een kroonblad los en leg deze naast een meetlatje. Het is ook noodzakelijk om te weten hoe de onderwaterbladen er uit zien (stijf of slap) en of de bovenwaterbladen aanwezig of afwezig zijn. Let op: bij landvormen ontwikkelen de bovenwaterbladen vaak slecht tot niet en worden de onderwaterbladen vrij stijf. Probeer landvormen daarom zo veel mogelijk te negeren en zoek naar in het water liggende planten. Nog een ander belangrijk kenmerk is de vorm van de zogeheten honinggroef. Dit is een kleine verdikking die aan de basis van het kroonbladen zit (op het geelkleurige deel). Dit vereist een goede loep/macrolens en soms zal je meerdere kroonbladen moeten bekijken om een duidelijke honinggroef te zien. In onderstaande tabel zijn de vijf iets algemenere en sterker gelijkende soorten opgenomen. De zeldzamere soorten zijn morfologisch meestal goed te onderscheiden.

Kleine waterranonkelMiddelste waterranonkelGrote waterranonkelStijve waterranonkelZilte waterranonkel
WetenschappelijkRanunculus trichophyllusRanunculus aquatilisRanunculus peltatusRanunculus circinatusRanunculus baudotii
Kroonbladlengte3-5(-6) mm, niet rakend5-12 mm, elkaar rakend9-25 mm, elkaar rakend6-10 mm, elkaar rakend5-13 mm, elkaar rakend
VruchtsteelSlankSlankSlankSlankDik, sterk bochtig
OnderwaterbladenSlap, donkergroenSlap, donkergroenSlap, donkergroenZeer stijf, donkergroenVrij stijf, geelgroen
Drijvende bladenAfwezigAan of afwezigAanwezigAfwezigAan of afwezig
Vorm drijvende bladenn.v.t.(Drie tot) vijfdelig, ondiep ingesneden(Drie tot) vijfdelig, ondiep ingesnedenn.v.t.Driedelig, diep ingesneden
HoninggroefHalvemaanvormigCirkelrondEivormigHalvemaanvormigHalvemaanvormig
Vruchtjes16-35, behaardBehaard tot kaalBehaardBehaard tot kaal16-75(-100), behaard tot kaal

Opmerkingen:
  • Zilte waterranonkel heeft vaak zwarte vlekjes op het blad, dit lijkt bij de andere soorten niet voor te komen.
  • In de vorige Heukels' Flora (23e druk, 2005) stonden een aantal variëteiten opgenomen die in de nieuwe Heukels' Flora (24e druk, 2020) soortstatus gekregen hebben:
  • Ranunculus peltatus var. peltatus --> Grote waterranonkel - Ranunculus peltatus
  • Ranunculus peltatus var. heterophyllus --> Penseelbladige waterranonkel - Ranunculus penicillatus
  • Ranunculus aquatilis var. aquatilis --> Middelste waterranonkel - Ranunculus aquatilis
  • Ranunculus aquatilis var. diffusus --> Kleinbladige waterranonkel - Ranunculus trichophyllus
  • Alle vijf de soorten hebben een behaarde bloembodem. Bij Middelste waterranonkel is de bloembodem even lang als breed. Bij Kleine waterranonkel is de bloembodem even lang als breed tot duidelijk langer dan breed. Bij Zilte waterranonkel is de bloembodem altijd duidelijk langer dan breed.
  • Bij Kleine waterranonkel vallen de 2,5-3,5 mm lange kelkblaadjes vaak snel af. Bij de andere soorten blijven ze langer zitten.
  • Kleine waterranonkel heeft 9-15 meeldraden, Middelste wateranonkel 14-22.
  • In de vorige Heukels' Flora (23e druk, 2005) werd de lengte van de vruchtsteel gebruikt als determinatiekenmerk. Dit kenmerk is in de huidige Heukels' Flora niet langer opgenomen, het lijkt niet betrouwbaar genoeg te zijn.
  • Bladvorm van de drijvende bladen is met ervaring bruikbaar, maar dient terughoudend gebruikt te worden als determinatiekenmerk.

Referenties:
  • Heukels' Flora (24e druk, 2020)
  • New Flora of the British Isles (Stace, 2019)
Tekst: Niels Eimers.

nielseimers

#155
Prunus - Vogelkers & Kleine vogelkers
Vooral in de duinen lijkt Kleine vogelkers - Prunus virginiana ingeburgerd te zijn. Mogelijk komt de soort elders ook al meer voor, maar is deze nog niet opgemerkt. Het verschil met Vogelkers - Prunus padus is behoorlijk lastig, vooral bij de variëteit var. demissa van Kleine vogelkers. Toch zijn er wat kenmerken waarop de soorten te onderscheiden zijn.

Prunus padusPrunus virginiana
Bladnerven10-18 paar6-13 paar
Kroonbladen(5–)6–9 mm, meestal langer dan breed2–5(–7) mm, rond tot weinig langer dan breed
Kelkbladen1,2-2 mm, langer dan breed0,7-1,4 mm, even lang als breed
VruchtenZwart, 6-8 mmRood, paars of zwart, 6-14 mm
Bloeiwijze15-50 bloemen18-64 bloemen

Variëteiten van Kleine vogelkers:
Prunus virginiana var. virginiana: Bloemtrossen (18–)40–70(–95) mm, kroonbladen (2–)2.5–4 mm, blad meestal breed omgekeerd eirond (minder dan twee keer zo lang als breed).
Prunus virginiana var. demissa: Bloemtrossen (30–)60–110(–130) mm, kroonbladen 4–5(–7) mm, blad elliptisch tot smal omgekeerd eirond (meer dan twee keer zo lang als breed).

Opmerkingen:
  • Prunus virginiana var. demissa heeft vrij lange kroonbladen en is daarmee lastig van Prunus padus te onderscheiden. Kijk daarom ook naar de vorm van de kelkbladen.
  • Prunus padus heeft zaden met een iets ruwer oppervlak dan de gladde zaden van Prunus virginiana, maar het verschil is subtiel.
  • De binnenzijde van het hypanthium (de bloembeker) is sterker behaard bij Prunus padus dan bij Prunus virginiana.
  • Er zijn enkele andere kenmerken waarin de soorten subtiel verschillen, maar deze heb ik vanwege de grote overlap niet genoemd.

Referenties:
Tekst: Niels Eimers

nielseimers

#156
Corydalis - Vingerhelmbloem, Holwortel & kruising
Al enkele jaren hebben we het vermoeden dat de hybride (Corydalis x hausmannii) van Vingerhelmbloem en Holwortel voorkomt in Nederland en België. Mogelijk is deze afkomstig uit de tuinwereld, maar spontane hybridisatie is ook zeer goed mogelijk. De hybride is volledig intermediair en kan sterk op één van beide oudersoorten lijken. Daarom is het goed om zo veel mogelijk kenmerken te bekijken.

VingerhelmbloemKruisingHolwortel
WetenschappelijkCorydalis solidaCorydalis x hausmanniiCorydalis cava
SchutblaadjesDiep ingesnedenEnkele aan de top ondiep ingesnedenVolledig gaafrandig
WortelknolGevuld, 1-3 cm langIntermediairHol, tot 10 cm lang
BladschedeAanwezigAanwezigAfwezig
VruchtsteelEven lang als vruchtIntermediairVeel korter dan vrucht
Bloemkroon1,5-2,5 cmIntermediair2-3 cm
BladslippenVrij smalVrij breedVrij breed
BloemenTot 45 graden naar benedenIntermediairHorizontaal
SpoorLicht gekromdIntermediairSterk gekromd

Opmerkingen:
  • Een vorm van Vingerhelmbloem (var. integra) heeft ovale, niet ingesneden schutbladen.
  • Holwortel heeft vaak donkere, paarsgroene schutbladen en een iets donkerdere bloemkleur.
  • Bij Vingerhelmbloem en de kruising is er een schede-achtig blad aanwezig bij het onderste stengelblad. Deze komt niet altijd boven de grond uit, zeker vroeg in de bloei. Soms zul je dus wat grond weg moeten halen om dit te beoordelen. Het kan ook zijn dat je 2-3 schubben vindt.
  • Corydalis x hausmannii heeft als synoniem Corydalis x campylochila.
  • Vingerhelmbloem kent vele cultuurvariëteiten met bijvoorbeeld rode bloemen, deze mogen gemeld worden als Vingerhelmbloem (cultivar).
  • Op Blumen in Schwaben (zie referenties) worden meer gelijkende Corydalis soorten behandeld. Deze komen vermoedelijk niet voor bij ons.
  • Corydalis pumila lijkt op Vingerhelmbloem, maar heeft vruchten die 2-3 keer zo lang als de vruchtsteel zijn, heeft 1-6 bloemen (niet 4-12) en bredere schutbladen en bladslippen.
  • Corydalis intermedia lijkt op Holwortel, maar heeft een bladschede, 1-4 bloemen (niet 4-12) en een hangende bloeiwijze.

Referenties:
Tekst: Niels Eimers

Martijn van Sluijs

#157
Stellaria - Vogelmuur & Bermvogelmuur (S. ruderalis)
In 2019 werd een nieuwe soort omschreven in het geslacht Stellaria: S. ruderalis. Deze soort gelijkt sterk op Vogelmuur (S. media), en komt naar alle waarschijnlijkheid ook voor in Nederland en België. De Nederlandse 'werknaam' voor deze soort was Stekelvogelmuur, maar de huidige officiële naam is Bermvogelmuur. Belangrijkste en meest werkbare kenmerk uit onderstaande tabel is de vorm van de stekels op de vruchtjes. Bij zowel duidelijke exemplaren van S. ruderalis als ook bij twijfelgevallen is het verzamelen van herbariummateriaal gewenst.

S. mediaS. ruderalis
NL naamVogelmuurBermvogelmuur
Stekels op zadenKort, afgeplat of afgerond, zelden kegelvormigLanger dan breed, duidelijk kegelvormig
Papillen op stekels zadenDuidelijk aanwezigGeen of enkele
PlantgrootteTot ca. 50 cmTot 80 cm
PlantkleurGroen tot donkergroen± Geelgroen
Onderste vertakkingen plantVaak opvallend ongelijk langDoorgaans gelijk lang

Opmerkingen:
  • Het aantal meeldraden is voor zover bekend geen onderscheidend kenmerk tussen de hierboven behandelde soorten.
  • Voor de kenmerken van de zaden dienen deze bij voorkeur rijp te zijn (bruin tot donkerbruin gekleurd).
  • De papillen op de stekels van de zaden zijn ook onder een goede microscoop lastig te zien, maar het is een sterk kenmerk. Het gaat hier met name om papillen aan de bovenzijde van de stekels. Zie de SEM-microscoop foto's van de hieronder eerstgenoemde referentie. Waarschijnlijk vooral te gebruiken bij twijfelgevallen wanneer goed referentiemateriaal van beide taxa voorhanden is om mee te vergelijken.
  • Voor onderscheid met de overige (in sommige gevallen ook gelijkende) Stellaria-soorten (met name S. neglecta en S. apetala) kan vooralsnog gewoon de sleutel in bijvoorbeeld HF24 gebruikt worden.
  • Doordat deze soort slechts sinds kort beschreven is, en er lastige twijfelgevallen blijken te zijn, wordt vooralsnog voorzichtig gevalideerd bij deze twijfelgevallen. Vanzelfsprekend is goede documentatie van belang.
  • Het kenmerk 'plantkleur' is met name in het begin van het jaar bruikbaar, wanneer S. media doorgaans nog duidelijk donker gekleurd is, en S. ruderalis dus al geelgroen. Bij toenemende temperatuur/droogte kleurt ook S. media vaak lichter groen.
  • Plantgrootte is een redelijk zwak kenmerk, met veel overlap tussen in de waarden bij de twee taxa.
  • De zaden van S. ruderalis zouden doorgaans iets groter zijn dan die van S. media, maar de auteurs van de oorspronkelijke publicatie beschouwen dit vooralsnog niet als betrouwbaar kenmerk.
  • Zie ook https://forum.waarneming.nl/index.php/topic,480698.0.html
  • In beide referenties hieronder staan zeer praktische en duidelijke foto-overzichten van beide soorten (habitus, detail, vrucht, microscopisch enz.).

Referenties:
Vriendelijke groeten,
Martijn

nielseimers

#158
Euphorbia - Brede wolfsmelk en E. oblongata
Brede wolfsmelk (Euphorbia platyphyllos) is een zeer zeldzame, inheemse soort. Een van de belangrijke kenmerken van deze soort is dat er halfronde knobbels op de vruchten aanwezig zijn, een kenmerk dat uniek is binnen de inheemse Euphorbia soorten. Euphorbia oblongata heeft echter ook vruchten met halfronde knobbels. Het is een uitheemse tuinplant die sporadisch verwildert. Euphorbia oblongata lijkt ook qua bladvorm en bladrand veel op Brede wolfsmelk en wordt er vaak ten onrechte voor uitgemaakt.

Euphorbia platyphyllosEuphorbia oblongata
Grootte30-80 cm40-80 cm
LevensstrategieEenjarigMeerjarig
RandklierenVierTwee
StengelbeharingMeestal afwezigAltijd aanwezig
BladbeharingAfwezig of onderzijde behaardAfwezig of geheel behaard
WortelPenwortelWortelstokken
SchutbladenBreed driehoekigLang eivormig
Grootste bladbreedteVoorbij middenVóór midden
BladnervatuurOnopvallend groenwitOpvallend wit
Bladtop stengelbladenSpitsAfgerond
StengelsOnvertaktVaak aan de voet sterk vertakt

Opmerkingen:
  • De bladbeharing is erg variabel.
  • Brede wolfsmelk heeft iets grovere tanden langs de bladrand.

Referenties:
Tekst: Niels Eimers (2022)

nielseimers

#159
Silene - Nachtkoekoeksbloem, Nachtsilene, Italiaanse silene & 'Kleverige' silene
Italiaanse silene is een soort die sporadisch ingezaaid wordt. De soort lijkt zich vooral aan de kust goed thuis te voelen en kan grote populaties vormen. Deze soort lijkt sterk op Nachtsilene, maar is aardig goed te onderscheiden mits de relevante kenmerken voldoende zichtbaar zijn. Silene viscosa is tot nog toe bekend van slechts één locatie en lijkt niet stand te houden, maar is vanwege de gelijkenis en  de volledigheid opgenomen in dit overzicht. Ook Nachtkoekoeksbloem is hier opgenomen vanwege de sterke gelijkenis.

NachtkoekoeksbloemNachtsileneItaliaanse silene"Kleverige" silene
WetenschappelijkSilene noctifloraSilene nutansSilene italicaSilene viscosa
BinnenkroonAfwezigAanwezigAfwezigAfwezig
DeelbloeiwijzesLang gesteeldLang gesteeldLang gesteeldZittend tot kort gesteeld
BloemenSchuin omhoog tot rechtopAfstaand tot hangendSchuin omhoog tot afstaandSchuin omhoog tot afstaand
Ingesneden kroonslippen1/2e tot 2/3e3/4e tot 4/5e3/4e tot 4/5e3/4e tot 4/5e
Kleur kroonbladenLichtrozeVolledig wit tot lichtrozeWit tot lichtroze, groene nerven op onderzijdeVolledig wit
Beharing kelkKorte klierharen & lange gewone harenKorte klierharenKorte klierharenKorte klierharen
Lengte kelk15-25 mm6-14 mm14-21 mm14-17 mmg
StengelbladenBreed, grootste breedte rond middenSmal, grootste breedte ver na middenSmal. grootste breedte ver na middenSmal, grootste breedte ver vóór midden
MeerjarigheidEenjarigOverblijvendOverblijvendTweejarig?
Bloeitijd vanafJuniEind meiBegin meiBegin mei

Referenties:

Onderstaande afbeelding komt uit een artikel van Filip Verloove (zie Alien Plants of Belgium in referenties) en laat het verschil in vorm van de kelk en doosvrucht zien tussen Silene italica (links) en Silene nutans (rechts).


Tekst: Niels Eimers (2022)

nielseimers

#160
Ornithogalum, Anthericum, Camassia & Asphodelus
Piramidevogelmelk (Ornithogalum pyramidale), Grote graslelie (Anthericum liliago), Camassia spec. en Affodil (Asphodelus tenuifolius) lijken sterk op elkaar. Affodil komt als enige uit de familie Xanthorrhoeaceae, de andere drie soorten zitten in de familie Asparagaceae. Alle vier de soorten hebben aarvormige bloeiwijzes met gesteelde bloemen met zes slanke, witte kroonbladen. Ze worden dan ook regelmatig foutief op naam gebracht. Het is belangrijk om een detailfoto van de open bloem te maken.

PiramidevogelmelkGrote graslelieCamassiaAffodil
Helmdraden t.o.v. kroonbladenTot 25%50-75%75-100%100-150%
HelmdradenSterk afgeplatRondRondRond
Dichte helmknoppenWitGeelPaars of witOranje
Open helmknoppenGeelOranjeGeel of oranjeOranje
StijlZeer kort, rechtLang, op einde gekromdLang, rechtLang, recht
BloemknoppenWit, duidelijke groene strepenWit, onduidelijke groene strepenGroenwit, onduidelijk gestreeptWit, oranjerode strepen
SchutbladenVaak langer dan bloemknoppenKorter dan bloemknoppenKorter dan bloemknoppenKorter dan bloemknoppen
VruchtbeginselGeelGroenGroenOranje

Opmerkingen:
  • Er zijn vier soorten Camassia in de handel (C. cusickii, C. leichtlinii, C. quamash en C. scilloides).
  • Bij Vertakte graslelie (Anthericum ramosum) zijn de onderste bloemen vertakt. Voor uitgebreide toelichting, zie het volgende topic.

Tekst: Niels Eimers.

Martijn van Sluijs

#161
Anthericum - Grote graslelie en Vertakte graslelie
Grote graslelie (Anthericum liliago) en Vertakte graslelie (Anthericum ramosum) kunnen sterk op elkaar lijken. Niet alle vertakte exemplaren zijn Vertakte graslelie, en niet alle onvertakte exemplaren zijn Grote graslelie. Er dient dan ook rekening gehouden te worden met meerdere kenmerken voor een sluitende determinatie:

Grote graslelieVertakte graslelie
Lengte stijlKorter dan de bloemdekbladenLanger dan of even lang als de bloemdekbladen
Vertakkingen bloeiwijze   Meestal 0, maar tot maximaal 3   Doorgaans meer dan 3
BloemdekbladenEén typeVaak twee typen (smaller en breder type)
HabitusMassief, stevig, regelmatigIJl, rommelig, onregelmatig
BloeitijdMei-juniJuni & later
Stijl+/- Gekromd+/- Recht
Lengte bloemdekbladen(12-)15-22 mm(7-)10-15 mm
DoosvruchtToegespitstStomp

Referenties:

Opmerkingen:
  • Voor de onderscheidende kenmerken tussen Anthericum, Ornithogalum, Camassia en Asphodelus, zie hier.
  • Buiten Nederland treedt ook verwarring op met andere soorten, waaronder bijvoorbeeld Paradisea liliastrum, maar ook andere witbloemige soorten uit de Liliaceae en Asparagaceae.

Tekst: Martijn van Sluijs.
Vriendelijke groeten,
Martijn

nielseimers

#162
Populus - Populier: bloeiwijzes
Populieren zijn o.b.v. bladvorm vaak aardig goed te onderscheiden (mits er naar kortloten gekeken wordt en niet naar langloten, jonge planten, maaivormen, wortelopslag, waterloten, etc.). Ook tijdens bloei zijn populieren op naam te brengen, maar hier is weinig informatie over te vinden in de meeste determinatieboeken. Met hulp van Dirk Derdeyn geef ik hier een overzicht van kenmerken. Laten we beginnen met een tweedeling.

Groep 1: Grauwe abeel, Witte abeel & Ratelpopulier:
  • Alle knopschubben relatief klein en nauwelijks langer dan breed.
  • Katjesschubben (schutbladen) diep tot ondiep ingesneden.

Groep 2: Zwarte populier & Canadapopulier:
  • Binnenste knopschubben veel groter dan buitenste knopschubben en véél langer dan breed.
  • Katjesschubben franje-achtig ingesneden.

Foto: Canadapopulier met onderaan de bloeiwijze de kleine ronde én grote, langwerpige knopschubben.


Foto: Grauwe abeel met onderaan de bloeiwijze de kleine, ronde knopschubben.


Foto: Ratelpopulier met relatief diep ingesneden katjesschubben.


Foto: Witte abeel met relatief ondiep ingesneden katjesschubben.


Foto: Zwarte populier met franje-achtig ingesneden katjesschubben.


Groep 1: Ratelpopulier, Grauwe abeel & Witte abeel

Ratelpopulier:
  • Knopschubben glad en glanzend.
  • Katjesschubben diep ingesneden

Grauwe abeel:
  • Knopschubben bezet met donzige of viltige beharing, soms kaal wordend.
  • Katjesschubben vrij diep ingesneden.
  • Stijlen geelgroen tot later rood.
  • (1-)2(-3) ovulen.

Witte abeel:
  • Knopschubben bezet met donzige of viltige beharing, soms kaal wordend.
  • Katjesschubben ondiep ingesneden.
  • Stijlen rood.
  • (3-)5-8(-9) ovulen.

Foto: Ratelpopulier met gladde, glanzende knopschubben.


Foto: Grauwe abeel met donzig behaarde knopschubben.


Groep 2: Zwarte populier & Canadapopulier

Zwarte populier:
  • Mannetjes: Lastig vanwege overlap, aantal meeldraden 12-20(-30)
  • Vrouwtjes: alle bloemen met twee stempellobben.
  • Vrouwtjes: katjes blijven relatief kort (korter dan handpalm)
  • Vrouwtjes: xxx ovulen

Canadapopulier:
  • Mannetjes: Lastig vanwege overlap, aantal meeldraden (15-)20-30
  • Vrouwtjes: sommige bloemen met drie of vier stempellobben.
  • Vrouwtjes: katjes worden vrij lang (langer dan handpalm)
  • Vrouwtjes: xxx ovulen

Opmerkingen
  • Bekijk te allen tijde meerdere katjes als je naar de detailkenmerken gaat kijken.
  • Als je gaat kijken naar het aantal stempellobben, bekijk deze dan onderaan de katjes.
  • Grauwe abeel en Witte abeel vertonen veel overlap in kenmerken, mogelijk vanwege terugkruisingen.

Referenties

Tekst: Dirk Derdeyn & Niels Eimers (2023).

nielseimers

#163
Sysimbrium - Oosterse raket en Brede raket
Oosterse raket (S. orientale) en Brede raket (S. irio) lijken sterk op elkaar. Er zijn tal van kenmerken waarop de twee soorten te onderscheiden zijn, maar met enkel een habitusfoto is het vaak erg moeilijk. Probeer bij twijfelgevallen altijd de bladbeharing te bekijken.

Oosterse raketBrede raket
VruchtstelenDik, 1 mm breed (>2/3e van rijpe vruchten)Slank, 0,3-0,6 mm breed (<2/3e van rijpe vruchten)
VruchtIn verlengde van vruchtsteelSoms een hoek makend met vruchtsteel
Rijpe vruchten5-10 cm, afstaand1-5 cm, schuin opgericht
Jonge vruchtenRecht, niet boven bloeiwijze uitstekendVaak gekromd, boven bloeiwijze uitstekend
BladenDicht behaardKaal of weinig behaard
StengelDicht behaardKaal, soms spaarzaam behaard (en dan <0,5 mm)
KroonbladenGeel, (6-)8-10 mm lang, veel langer dan kelkBleekgeel of geel, 3-4 mm lang, weinig langer dan kelk
Bovenste stengelbladenVaak zonder zijlobbenMeestal spiesvormig (met zijlobben bij basis)
BloeiwijzeArmbloemigDichtbloemig

Opmerkingen:
  • De rozetbladen en stengelbladen zijn bij beide soorten hoogstvariabel. Determinatie o.b.v. bladvorm is daarmee erg lastig. Vooral bij nabloei en beschadigde planten is determinatie o.b.v. bladvorm af te raden. Bekijk daarom altijd de bladbeharing.
  • Bij Brede raket zit veel variatie in de grootte en kleur van de kroonbladen.

Referenties:
  • Heukels' Flora (24e druk, 2020)
  • New Flora of the British Isles (Stace, 2019)

Tekst: Niels Eimers (2023).

nielseimers

Abies - Gewone zilverspar & Kaukasische zilverspar
Gewone zilverspar (Abies alba) en Kaukasische zilverspar (Abies nordmanniana) kunnen sterk op elkaar lijken, zeker de zaailingen en jonge planten. In tegenstelling tot Reuzenzilverspar, staan de naalden niet horizontaal, maar ook schuin naar boven en naar boven gericht. Het is belangrijk om de naalden te bekijken aan de basis van horizontaal staande takken. Aan de uiteinden van takken, aan de stam en bij kegeldragende takken is de stand van de naalden niet bruikbaar voor determinatie.

Gewone zilversparKaukasische zilverspar
Stand naaldenAlle richtingen, maar duidelijk links en rechts gescheidenAlle richtingen, geen duidelijke tweedeling
Jonge twijgenGrijsbruin tot donkerbruin, kort behaardLichtbruin, min of meer kaal
Naalden1,2-3 cm lang2-4,5 cm lang

Referenties:

Opmerkingen:
  • Let ook op de bladtop, als deze spits is (niet afgerond/uitgerand), dan heb je te maken met Griekse zilverspar (Abies cephalonica).
  • Fotografeer bij naaldbomen altijd de aanhechting van de naalden aan de twijg. Deze is bij Abies onmiskenbaar, het is een rond naaldkassen zonder langs de twijg aflopend bladvoet.
Tekst: Niels Eimers (2024).

nielseimers

#165
Salicornia - Zeekraal

Achtergrond:
Salicornia is een taxonomische nachtmerrie. Zeekralen zijn windbestuivers wat er toe leidt dat bij een hoog percentage van de planten zelfbestuiving optreedt. Hierdoor ontstaan lokaal populaties van genetisch en morfologisch sterk gelijkende planten die nauwelijks genetisch materiaal uitwisselen met andere populaties. Verschillende populaties kunnen morfologisch behoorlijk verschillend zijn, maar nog steeds tot dezelfde soort behoren. Het is daardoor onduidelijk of dergelijke populaties een aparte soort zijn of gewoonweg variatie binnen dezelfde soort. Door recent DNA-onderzoek hebben John Janssen en Bas Kers geprobeerd om hier duidelijkheid in te krijgen.

Er blijkt sprake te zijn van een diploïde groep (Salicornia europaea - Roodachtige zeekraal) en een tetraploïde groep (Salicornia procumbens - Langarige zeekraal). Er is besloten om alle taxa binnen deze twee groepen als ondersoorten te beschouwen. Veel beschreven taxa bleken genetisch niet voldoende te verschillen en zijn daarom synoniem beschouwd. Uit dit onderzoek is gebleken dat we in Nederland niet drie, maar vier zeekralen hebben.

Voor het complete verhaal:
De taxonomie van zeekralen in Nederland (2023)

De Zandzeekraal-associatie in Nederland (2012)


Determinatie:
Voor determinatie tot op ondersoort is een scherpe detailfoto van de perigondeksels noodzakelijk. Dit zijn ronde structuren die onderop de taksegmenten zitten. Onderstaande tabel geeft een overzicht van de determinatiekenmerken.

S. europaea subsp. europaeaS. europaea subsp. disarticulataS. procumbens subsp. procumbensS. procumbens subsp. strictissima
NaamKortarige zeekraalEenbloemige zeekraalZandzeekraalSlikzeekraal
Zeldzaamheid*Zeer algemeenZeldzaamZeer zeldzaamVrij algemeen
EcologieSlik en basaltSlik en basaltZandvlaktesSlik
VertakkingSterk vertakt, korte takjesSterk vertakt, korte takjesSterk vertakt, korte takjesWeinig vertakt, lange takjes
Perigondeksels3, ongelijk van grootte13, gelijk van grootte3, gelijk van grootte
Verkleuring(wijn)rood(wijn)roodGroenblijvend, uiteindelijk oranje of geel/rozeGeel tot bruin

* Met zeldzaamheid wordt bedoeld hoe zeldzaam ze t.o.v. elkaar zijn (aan de kust).


Slikzeekraal - Salicornia procumbens subsp. strictissima

Habitus: planten relatief groot en weinig vertakt (meestal alleen onderaan), takken relatief lang. In de herfst geel tot bruin verkleurend.


Bloeiwijze: drie perigondeksels van gelijke grootte.


Zandzeekraal - Salicornia procumbens subsp. procumbens

Habitus: planten relatief groot en sterk vertakt met relatief korte takken. In de herfst lang groenblijvend, uiteindelijk oranje of geel/roze verkleurend.


Bloeiwijze: drie perigondeksels van gelijke grootte. Perigondeksels bovendien opvallend groot.


Eenbloemige zeekraal - Salicornia europaea subsp. disarticulata

Habitus: planten relatief klein en sterk vertakt met relatief korte takken. In de herfst (wijn)rood verkleurend. Taksegmenten vaak opvallend bol.


Bloeiwijze: één perigondeksel, soms onderaan de takken met drie perigondeksels.


Kortarige zeekraal - Salicornia europaea subsp. europaea

Habitus: planten relatief klein met relatief korte takken. Planten kunnen weinig vertakt (var. brachystachyae) of tertiair vertakt (var. europaea) zijn. In de herfst (wijn)rood verkleurend.


Bloeiwijze: drie perigondeksels waarvan de bovenste duidelijk groter.



Dat ziet er makkelijk uit!
Helaas zijn theorie en praktijk (zoals altijd) erg verschillend. Het lukt ons in veel gevallen wel om de ondersoort vast te stellen, maar we zullen ook moeten accepteren dat dit niet altijd kan.

  • Sommige populaties kunnen morfologisch sterk afwijken. Het is dan niet altijd duidelijk of dit een andere ondersoort is. Veel van deze taxa zijn overigens wel beschreven. In het artikel uit 2023 is te vinden of deze taxa synoniem beschouwd zijn of nog verder onderzoek behoeven.
  • Hybridisatie is niet zeldzaam bij windbestuivers. Ook tussen de soorten (Langarige en Kortarige zeekraal) treedt dit op.
  • Determinatie tot op soort is ongeveer vanaf juli mogelijk. Determinatie tot op ondersoort ongeveer vanaf tweede helft augustus (zie onderstaand schema).