Gele en zuidelijke luzernevlinder in Nederland

Gestart door cvsw123, september 12, 2018, 13:31:15 PM

Vorige topic - Volgende topic

cvsw123

Pas sinds het midden van de 20e eeuw wordt de zuidelijke luzernevlinder als een aparte soort gezien, daarvoor leek er maar één soort (de gele luzernevlinder) te zijn. In de jaren daarna onderzoekt iedereen zijn collecties op uiterlijke kenmerken, en worden ook uit Nederland een tiental exemplaren herkend. Maar het verschil tussen beide soorten is bij volwassen vlinders erg moeilijk te zien. Bovendien waren alle ins-and-outs toen nog niet goed uitgezocht.
In hun artikel "Phenotypical discrimination of Central European populations of adults in sibling species Colias hyale and C. australis  (Lepidoptera  - Pieridae)" geven Vacha & Povolny (1983) het volgende aan:

"Discriminant analysis of eight meristic characters in the sibling species Colias hyale (L.) - Colias australis Vty. of Central Europe resulted in the differentiation of 67% - 88% individuals of adults in both taxa". (Colias australis is een oudere naam voor Colias alfacariensis, de zuidelijke luzernevlinder).

Op basis van acht (!) kenmerken (waar veel mensen in het veld hooguit naar twee kenmerken kijken!) die zij aan opgezette vlinders meten en in een formule stoppen, kunnen ze dus uiteindelijk met 67-88% zekerheid zeggen welke soort het is. Zij weten ook zeker welke soort ze hebben, omdat ze met gekweekte exemplaren werken (en de rupsen kunnen wel zeker toegedeeld worden). Aan foto's werkt deze methode dus niet, niet alleen omdat vaak niet alle kenmerken te zien zijn, maar vooral omdat allerlei hoeken en verhoudingen niet te meten zijn aan foto's van wilde exemplaren. Zo maakt de hoek waaronder de foto gemaakt is al veel uit.

Het is daarom ook maar zeer de vraag of de zuidelijke luzernevlinder wel in Nederland voorkomt. Lempke heeft destijds weliswaar honderden gele luzernevlinders nagekeken met de kennis van toen (en zelfs foto's ter controle aan Reisinger gestuurd), maar we weten nu dat zelfs dan het al bij 12-33% tot een foute determinatie geleid zal hebben. Bij controle van honderden vlinders van de gele luzerne kunnen er dus makkelijk tientallen op uiterlijk bij de verkeerde soort zijn toegedeeld.
Hierdoor is het zonder DNA-onderzoek eigenlijk niet mogelijk zeker te zeggen of de zuidelijke luzernevlinder überhaupt wel in Nederland voorkomt of voorkwam.

Zoals al gezegd ligt dat anders bij de rupsen, die verschillen namelijk wel duidelijk. Bovendien zijn voor de zuidelijke luzernevlinder maar een paar waardplanten in het wild vastgesteld (volgens lepiforum Bunte Kronwicke (Securigera varia), Hufeisenklee (Hippocrepis comosa) en Strauchwicke (Coronilla emerus)). In de Eifel en Ardennen lijkt paardenhoefklaver (Hippocrepis comosa) de meest gebruikte waardplant. Overigens kan de rups ook overleven op andere waardplanten (zo kweekte Bert van Rijsewijk deze rups op rolklaver: https://www.vlinderstichting.nl/vlinders/overzicht-vlinders/galerij-vlinder/?&vlinder=1031&fase=rups). Maar dit zien we bij veel meer vlindersoorten: als ze geen keus hebben nemen ze ook andere waardplanten die in het veld vermeden en nooit gebruik worden.
Lepiforum noemt de waardplant zelfs een van de manieren om beide soorten te onderscheiden: 'Niemals aber legt das Weibchen seine Eier an Luzerne oder andere Kleearten, was eine gute Hilfe zur Unterscheidung von C. hyale ist.'

De andere zekere manier is om naar het DNA te kijken. Maar daarvoor moet een vlinder worden gevangen (wat in natuurgebieden niet mag zonder ontheffing) en minimaal een pootje worden afgenomen om in een lab met de juiste faciliteiten verder te worden onderzocht en de bevindingen met methode e.d. gepubliceerd. Met oude collectie-exemplaren is dit moeilijker en ook (nog) niet altijd mogelijk.

Dit heeft de volgende consequenties voor onze omgang met waarnemingen van deze soorten (dit alles natuurlijk tot nieuwe wetenschappelijke informatie beschikbaar komt):
Het regelmatige voorkomen van de gele luzernevlinder in Nederland staat niet ter discussie. Er zijn voldoende voorbeelden van ei-afzet, voortplanting en kweek.
•   Het voorkomen van de zuidelijke luzernevlinder in Nederland is tot dusverre uitsluitend gebaseerd op het onderzoek aan collectie-exemplaren, toen nog niet alle ins-and-outs van de verschillen (en de problemen daarmee) goed waren uitgezocht (dat gebeurde pas door Vacha & Povolny in de jaren tachtig). Alleen DNA-onderzoek kan uitwijzen of dit echt zuidelijke luzernevlinders zijn geweest, want de fout bij uiterlijke kenmerken aan collectie-exemplaren is zo groot, dat ook exemplaren met de kenmerken van de zuidelijke luzernevlinder in het echt dus een gele luzernevlinder kunnen zijn. Met de kennis van nu: als je er honderden onderzoekt, kan je tientallen keren de fout ingaan.
•   In NW Europa is van de zuidelijke luzernevlinder voortplanting vooral bekend op paardenhoefklaver, een plant die in Nederland zo goed als niet voorkomt (maar vrij gewoon is op kalkgraslanden in de Eifel en Ardennen).
•   Het is natuurlijk prima mogelijk dat een enkel exemplaar van de zuidelijke luzernevlinder in Nederland terechtkomt, al lijkt deze soort volgens de literatuur veel minder te zwerven dan de gele luzernevlinder. Een vlinder is eigenlijk alleen te onderscheiden door te kijken naar ei-afzet en dan te kweken (als het een vrouwtje is), maar omdat paardenhoefklaver niet in NL voorkomt, zal dit vrijwel altijd op een klaverachtige zijn. Volgens Lepiforum is het dan altijd een gele luzernevlinder, maar als iemand twijfelt kan hij het eitje meenemen en opkweken, dat schijnt dus met rolklaver te kunnen. De rupsen moeten als bewijs gefotografeerd worden, en de foto's moeten bij de oorspronkelijke waarneming gevoegd worden. Het enige andere alternatief is DNA. Daartoe moet een vlinder gevangen. Beide soorten zijn niet wettelijk beschermd, dus buiten natuurgebieden mag dat. Dit moet in een laboratorium verder geanalyseerd worden en daarna gepubliceerd (dat mag in de Barcode of Life Data System (BOLD: http://www.boldsystems.org), al zou een publicatie ook toe te juichen zijn). Dit publiceren is essentieel, omdat te volgen moet zijn welke analyse gebruikt is en hoe tot de eindconclusie gekomen is.
•   Omdat de zuidelijke luzernevlinder zich – voor zover nu bekend – niet in Nederland kan voortplanten (m.u.v. een plek in de orchideeëntuin van het Gerendal), achten wij het onwaarschijnlijk dat er meerdere exemplaren bij elkaar op één locatie voorkomen. Dit kan immers alleen als er voortplanting op die plek geweest is, anders zouden de zwervers op allerlei plekken opduiken, en niet gegroepeerd op één plek (alsof ze met de bus zijn afgezet).
•   Totdat er hard bewijs is (kweek met rupsen of DNA) keuren we daarom alle waarnemingen van zuidelijke luzernevlinders af (ook met foto), of ze moeten worden omgezet in gele luzernevlinders. Als er bewijs komt zal dat gelden voor die ene vlinder, maar dan lijkt gedegen onderzoek naar voorkomen en voortplanting wel aan de orde. Natuurlijk kan daaruit nieuwe kennis komen, die maakt dat oude waarnemingen opnieuw bekeken zullen gaan worden, en er wellicht andere conclusies getrokken worden. Wetenschap is dynamisch, en nieuwe inzichten kunnen altijd optreden. Dan passen wij uiteraard dit stuk en de beoordeling aan.

De dagvlindervalidatoren:
Albert Vliegenthart (soortgroepcoördinator)
Chris van Swaay
Kars Veling
De BBD:
Bert van Rijsewijk
Joost Uittenbogaard
Paul Cools
Pieter Vantieghem
Chris van Swaay
De Vlinderstichting - Dutch Butterfly Conservation (www.vlinderstichting.nl)
Butterfly Conservation Europe (www.bc-europe.eu)

Tom EKV

Gele en zuidelijke luzernevlinder in België.

Ik vraag mij af of de validatie van dit soortenxcomplex op waarnemingen.xx in België anders is dan in Nederland.  Ik merk dat in België Gele luzernevlinders worden goedgekeurd op basis van een foto, zonder DNA analyse.  Dit zou betekenen dat Zuidelijke luzernevlinders in België niet voorkomen.  Is dit zo?  En zo ja, mag ik dan al mijn waarnemingen omzetten naar Gele luzernevlinder?  Tot nog toe gebruikte ik het soortencomplex Gele/zuidelijke luzernevlinder.

Alvast bedankt.

cvsw123

Ik begrijp niet zo goed wat je bedoelt, in NL worden gele luzernevlinders ook goedgekeurd (met of zonder foto).
Chris van Swaay
De Vlinderstichting - Dutch Butterfly Conservation (www.vlinderstichting.nl)
Butterfly Conservation Europe (www.bc-europe.eu)

caliprobola

Citaat van: Tom EKV op november 09, 2023, 19:52:39 PMGele en zuidelijke luzernevlinder in België.

Ik vraag mij af of de validatie van dit soortenxcomplex op waarnemingen.xx in België anders is dan in Nederland.  Ik merk dat in België Gele luzernevlinders worden goedgekeurd op basis van een foto, zonder DNA analyse.  Dit zou betekenen dat Zuidelijke luzernevlinders in België niet voorkomen.  Is dit zo?  En zo ja, mag ik dan al mijn waarnemingen omzetten naar Gele luzernevlinder?  Tot nog toe gebruikte ik het soortencomplex Gele/zuidelijke luzernevlinder.

Alvast bedankt.
Eerst en vooral even duidelijk maken dat er in België twee validatieteams zijn. Eentje voor Vlaanderen (vrijwilligers in opdracht van Natuurpunt) en eentje voor Wallonië (mensen die dit doen in opdracht van Natagora en de Waalse overheid). Ik maak deel uit van die eerste groep en kan dus uitleggen hoe we er in Vlaanderen mee omgaan. Of er een gericht beleid is bij die tweede groep weet ik niet, zij opereren onafhankelijk.
Zuidelijke luzernevlinder komt wel degelijk in België voor maar enkel in het zuiden van het land op kalkgraslanden. Voor Vlaanderen zijn er een aantal historische meldingen van zuidelijke luzernevlinder maar bij mijn weten is geen enkele waarneming voorhanden van zuidelijke luzernevlinder in Vlaanderen die door DNA bevestigd is. Een recent onderzoek van een aantal in Vlaanderen gevangen individuen kon ook enkel gele luzernevlinder terugvinden. Ook 1 exemplaar dat uiterlijk aan zuidelijke luzernevlinder deed denken, bleek op DNA een gele luzernevlinder te zijn.
Heel vaak vind je concentraties van waarnemingen van gele luzernevlinder in Vlaanderen ook in de typisch wat vochtigere habitats van deze soort, zoals rivierbegeleidende hooilanden.
Om die reden worden dus in Vlaanderen wel gele luzernevlinders goedgekeurd (net zoals we bruine blauwtjes goedkeuren maar op uiterlijk eigenlijk niet kunnen bewijzen dat het niet om valse bruine blauwtjes of moorse bruine blauwtjes gaat). Moest er in de toekomst bewijs van het tegendeel opduiken, dan kunnen we nog steeds deze methode herevalueren.