regenwormen determineren

Gestart door Ton van Haaren, april 08, 2015, 12:10:55 PM

Vorige topic - Volgende topic

Ton van Haaren

Ton van Haaren 8 april 2015
Voor het determineren van regenwormen zijn er een aantal zaken waar je op dient te letten:
1.   Heeft je worm een zadel (clitellum). Dit is een klierachtige verdikking meestal geplaatst in het voorste 1/3 deel van de worm. Dit clitellum heeft altijd wel een andere kleur dan de omliggende segmenten en is veel dikker. Heeft je worm geen zadel dan is determinatie tot op soort vrijwel uitgesloten. Alleen A. longa en A. chlorotica kun je dan nog met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid determineren op basis van het formaat en kleur. Grote wormen die een platte staart krijgen bij het voortbewegen behoren tot Lumbricus spec. Maar zijn verder niet tot op soort te determineren.
Hierna worden alleen kenmerken genoemd van sexueel volwassen exemplaren, dus individuen met een zadel.
2.   De lengte van de volwassen regenworm varieert sterk. De kleinsten zijn zo'n 3-4 cm (Dendrobaena, Dendrodrilus) de grootste tot wel 30-35 cm (Lumbricus terrestris). De lengte noteren is altijd handig al was het maar bij benadering. Het kan dus handig zijn om een worm te fotograferen op een hand zodat er altijd een inschatting gemaakt kan worden van het formaat.
3.   De kleur van het voorlijf is roze, van licht- tot donkerrood, creme/wit, groen. Heb je een groene regenworm dan is het A. chlorotica (naam!), een egaal roze worm is veelal A. rosea (naam!), rode wormen kunnen meerdere genera betreffen waaronder Lumbricus, Dendrobaena, Dendrodrilus etc.
4.   Heeft de staart een opvallend gele staartpunt dan is hier mogelijk sprake van een Octolasion. Doch is dit niet zeer typisch, maar wel belangrijk om te noteren.
5.   De vorm van de kop (segment 1) is tanyloob of epiloob. Als het ´snuitje´ of prostomium geheel beweegbaar is, zichtbaar door een volledige lengtegroef aan beide zijden tot aan het 2e segment, dan is de kop tanyloob, zo niet dan is ze epiloob. Is de kop tanyloob dan heb je veelal een Lumbricus spec., is ze epiloob dan kan het van alles zijn.
6.   Borstels: Elk segment, met uitzondering van de kop (segment 1) hebben chitineuze staafjes ofwel borstels in de huid staan. Bij de Nederlandse inheemse soorten, zijn dit er altijd 8 per segment. Deze kunnen geplaatst zijn in 4 paren van 2, waarbij er 2 paar dorso-lateraal staan en 2 paar ventro-lateraal. Dit noemen we gepaarde borstels of in het engels: "closely paired". Of ze staan meer verder uit elkaar zodat je niet echt goed 4 paren van 2 borstels kunt onderscheiden maar eerder 8 enkele borstels, min of meer gelijk verspreid over het segment. Dit zijn ongepaarde borstel of "widely paired" of "distant".
7.   De positie van de mannelijke porus en het zadel.
Voor het tellen van de positie van de mannelijke porus en het zadel dienen de segmenten geteld te worden. De kop zonder borstels is segment 1, de volgende segmenten hebben allemaal borstels. Met uitzondering van de amfibische soort Eiseniella tetraeda, bevindt de mannelijke porus zich in segment 15, bij E. tetraeda in 13. (Zie figuur)
Het clitellum beslaat altijd wel zo'n 5-11 segmenten en de positie en lengte is zeer diagnostisch per soort. Het zadel bevindt zich altijd na segment 20
8.   Voorkomen: Regenwormen zijn overwegend terrestrisch en leven in droge of natte bodems. Van sommige soorten is bekend dat ze gedurende een lange periode in zeer natte bodems kunnen overleven, zoals het geval is in overstromingsgebieden. Van slechts 1 soort is bekend dat ze semi-aquatisch leeft i.e. Eiseniella tetraeda. Een aantal andere regenwormen zijn amfibisch (sommige Allolobophora soorten en Helodrilus oculatus), terwijl weer andere uitsluitend onder schors te vinden is (Allolobophoridella eiseni, Eisenia lucens). De diepte in de bodem waarin ze leven is ook afhankelijk van de soort. Zo hebben biologen de regenwormen in drie groepen onderverdeeld afhankelijk van hun levenswijze:
epigeische soorten: soorten die voornamelijk aan het oppervlak fourageren tussen bladmateriaal en horizontale gangen graaft. Deze soorten zijn vaak geheel gepigmenteerd om UV-schade te voorkomen. Vanwege een hoge predatiedruk zijn ze erg mobiel en kennen een r-strategie.
Anesische soorten maken verticale gangen en leven diep in de bodem doch fourageren zij tussen het bladmateriaal aan het oppervlak ('s nachts). Deze soorten hebben een gepigmenteerd voorlijf (welke in contact komt met het oppervlak) en een ongepigmenteerd achterlijf. Ze hebben vaak een K-strategie.
Endogeische soorten maken horizontale gangen en zijn beperkt tot diepe bodemlagen waar ze fourageren in minerale bodem. Deze soorten zijn vaak ongepigmenteerd en hebben een lagere voortplantingssnelheid dan de epigeische soorten. Ze kunnen een r- of K-strategie hebben, afhankelijk van de graafdiepte.
Diepe gravers (Anesisch en Endogeisch) maken permanente gangen, terwijl epigeische dat niet hebben. In natte milieu's of in habitats die regelmatig onderstromen vindt je alleen epigeische soorten. Dit zijn b.v. Eiseniella tetraedra, Eisenia fetida, E. hortensis, Dendrobaena octaedra, Dendrodrilus rubidus, Lumbricus castaneus and L. rubellus. Dit zijn ook vaak de soorten die je snel vindt, over straat ziet voort bewegen e.d. De echte diepe gravers (Endogeische/Anesische soorten) zoals de algemene L. terrestris, A. chlorotica en A. longa zul je alleen aantreffen als je gaat spitten.
In Nederland zijn 20 soorten regenwormen vastgesteld en 4 soorten zijn potentieel te verwachten:
Inheems
Allolobophora chlorotica (Savigny, 1826)
Aporrectodea caliginosa (Savigny, 1826)
Aporrectodea cupulifera (Tetry, 1937)
Aporrectodea icterica (Savigny, 1826)
Aporrectodea limicola Michaelsen, 1890
Aporrectodea longa (Ude, 1886)
Aporrectodea rosea (Savigny, 1826)
Dendrobaena octaedra (Savigny, 1826)
Dendrodrilus rubidus (Savigny, 1826)
Dendrodrilus subrubicundus (Eisen, 1874)
Eisenia fetida (Savigny, 1826)
Eiseniella tetraedra (Savigny, 1826)
Helodrilus oculatus Hoffmeister, 1845
Lumbricus castaneus (Savigny, 1826)
Lumbricus rubellus Hoffmeister, 1843
Lumbricus terrestris Linnaeus, 1758
Octolasion cyaneum (Savigny, 1826)
Octolasion tyrtaeum(Savigny, 1826)
Proctodrilus antipae (Michaelsen, 1891)
Satchellius mammalis(Savigny, 1826)
Potentieel in NL
Allolobophoridella eiseni (Levinsen, 1884)
Dendrobaena attemsi Michaelsen, 1901
Dendrobaena pygmaea (Savigny, 1826)
Lumbricus herculeus (Savigny, 1826)
Determineren met
Bouché, M.B. 1972. Lombriciens de France. Ecologie et systematique. Annales de Zoologie-Ecologie animale 72(2):1-671.
Christian, E. & A. Zicsi 1999. A synoptic key to the earthworms of Austria (Oligochaeta: Lumbricidae). Bodenkultur 50(2): 121-131. http://www.boku.ac.at/diebodenkultur/volltexte/band-50/heft-2/christian.pdf
Černosvitov, L. & A.C. Evans 1947. Lumbricidae (Annelida). With a key to the common species. Synopsis of the British fauna 6. 36pp.
Csuzdi, Cs & A. Zicsi 2003. Earthworms of Hungary (Annelida: Oligochaeta; Lumbricidae). Pedozoologica Hungarica 1. Hungarian National History Museum, Budapest. pp271.
Sims, R.W. & B.M. Gerard 1999. Earthworms. Notes for the identification of British species. Synopsis of the British Fauna (N.S.) 31 (revised).169pp.
Ude, H. 1929. Oligochaeta. In: Dahl, F. Die Tierwelt Deutschlands un der angrenzenden Meeresteile 15: Würmer oder Vermes, I: Oligochaeta-Hirudinea-Sipunculoidea und Echiuroidea. Gustav Fischer, Jena.
Van Haaren, T. van & J. Soors 2013. Aquatic Oligochaeta of the Netherlands. KNNV UItgeverij.
Van Rhee, J. A. 1970. De regenwormen (Lumbricidae) van Nederland. – Wetenschappelijke mededelingen K.N.N.V. 84.
Wilcke, D.E. 1967. Oligochaeta. In: Brohmer, Ehrmann, Ulmer & Schiemenz (red). Die Tierwelt Mitteleuropas I. Band, Lieferung 7a. Quelle &Meyer, Leipzig. 161p+XXII.
Opal earthworm guide: http://www.opalexplorenature.org/earthwormguide
Met vriendelijke groet
Ton

"There's a fine line between fishing and just standing on the shore like an idiot."
-Steven Wright-

Rob Koelman

Goeie actie!

Heb er even een te downloaden / printbaar documentje van gemaakt (zie bijlage; opmaak wat aangepast, inhoudelijk niets gewijzigd).
Met vriendelijke groet, Rob

Anne Krediet