Determinatie van groene kikkersRegelmatig komen er berichtjes met 'welke groene kikker is dit' en bijna even regelmatig moet ik antwoorden 'geen flauw idee, zet maar op
groene kikker spec'. Bij deze een nadere toelichting.
In Nederland komen twee soorten groene kikkers voor: poelkikker en meerkikker (in Belgie komt ook nog de ingevoerde Egyptische meerkikker voor, met deze soort houd ik voorlopig in Nederland geen rekening). Poelkikker en meerkikker verschillen van elkaar op grond van:
- afmeting (poelkikker is een stuk kleiner)
- kleur van het lichaam (mannetjes poelkikkers zijn in de voorzomer vaak erg geelachtig, meerkikkers zijn meer tegen het olijfkleurige aan)
- kleur van de buik (mannetjes poelkikker vaak egaal wit, vrouwtjes met min of meer heldere donkere stippen; meerkikker vaak onduidelijk grijsachtig gemarmerd)
- kleur van de kwaakblaas (wit bij poelkikker, grijs bij meerkikker)
- kleur van de achterkant van de dijen (geelachtig bij poelkikker, wit/grijs bij meerkikker)
- relatieve lichaamsmaten (o.a. hebben meerkikkers langere onderbenen)
- vorm en afmeting van de metstarsaalknobbel (knobbeltje aan de basis van de 1e teen van de achterpoot : een halve appel bij poelkikker, een halve peer bij meerkikker)
- geluid (alleen op 'lange roepjes' letten: beide soorten maken allerlij andere geluiden; kreeeeeeee bij poelkikker; re-ke-ke-ke-ke bij meerkikker)
- leefgebied (vennen, vijvers en poelen bij poelkikker, grote plassen, sloten en beken bij meerkikker)
Makkelijk zat, toch?
Mooi niet. Bij beide soorten is er heel veel individuele variatie. Bij beide soorten kunnen bijvoorbeeld heldergroene exemplaren voorkomen en af en toe vindt je een witbuikige meerkikker of een gemarmerdbuikige poelkikker. Jonge exemplaren zijn vaker niet dan wel op naam te brengen. Bovendien verdwaalt er wel eens eentje in het habitat van de andere soort.
Dan zijn er nog die 'bastaardkikkers'. Die zijn ooit (duizenden jaren geleden!) ontstaan uit een kruising tussen poelkikker en meerkikker. Vervolgens hebben ze zich op een heel rare (en unieke) manier voortgeplant. Bastaardkikkers weten op de een of andere manier tijdens de vorming van voortplantingscellen al het genetisch materiaal van een van de oudersoorten kwijt te raken. Dat betekend dat een bastaardkikker eicellen of zaadcellen heeft die ofwel identiek zijn aan poelkikker ofwel identiek aan meerkikker. Door zich nu voort te planten met de 'andere oudersoort' bestaan de nakomelingen weer uit allemaal bastaardkikkers. Op dit algemene thema bestaan overigens weer uitzonderingen en variaties, maar dat gaat wat ver voor dit berichtje.
Het vervelende van bastaardkikkers is dat ze nog veel variabeler zijn als de oudersoorten en kwa kenmerken een 'mix' kunnen zijn tussen beide. Sommige bastaardkikkers lijken heel veel op poelkikkers, anderen lijken heel veel op meerkikkers. In de praktijk blijkt elke 'niet helemaal kloppende' meerkikker of poelkikker, een bastaardkikker te zijn. Voor een redelijk betrouwbare determinatie moet je dus kijken naar zoveel mogelijk kenmerken en bovendien rekening houden met de normale variatie binnen de oudersoorten. Determineren op slechts 1 kenmerk (metatarsaalknobbel, bijvoorbeeld) kan een hachelijke zaak zijn, tenzij dat kenmerk zonder twijfel op een bastaardkikker wijst. Voeg hier nog eens bij dat er flink veel geografische variatie is binnen beide soorten (in verschillende delen van Nederland zien ze er wat verschillend uit) en je krijgt wel ongeveer een beeld van de problematiek.
Zeer ervaren kikker-onderzoekers kunnen overigens wel in het veld groene kikkers determineren. Dat gaat het beste met volwassen exemplaren van een populatie waar de onderzoekers goed bekend mee zijn. In Nijmegen hebben studenten biologie dit eens gecontroleerd met een test op soortspecifieke eiwitten (electroforese): nadat ze een paar maanden intensief aan groene kikkers hadden gewerkt konden ze in het veld met 98% zekerheid vaststellen welke soort ze in handen hadden! Hiervoor moesten ze de meeste kikkers dus wel vangen.
Sommige kenmerken werken gelukkig ook voor mensen met minder ervaring: een heel koortje kleine kikkertjes met gele koppen betekend dat je vrijwel zeker met poelkikkers te maken hebt en het geluid van meerkikkers is relatief makkelijk te onderscheiden.
Ik hoop dat dit enigzinds duidelijk maakt waarom het helemaal geen schande is groene kikkers als 'groene kikker spec.' in te voeren....
Hoi Paul,
Ik vroeg mij af, zijn de Poel en Bastaard niet met zekerheid op geluid te onderscheiden, of is dit kenmerk ook variabel? Er kan hier sinds kort geluid geplaatst worden begreep ik en dat zou groene kikkerdeterminatie dan aanzienlijk kunnen vergemakkelijken!
Ben
Ja, kan wel, maar alleen met redelijk wat ervaring.
In het buitenland (Denemarken) zijn overigens wel bastaardkikkers gevonden die exact roepen als meerkikkers... Voor zover bekend komt dit fenomeen in Nederland niet voor, maar dat is nooit specifiek onderzocht...