Determinatieproblematiek witte en blauwe Sneeuwganzen

Gestart door frankmeer, februari 10, 2013, 14:25:26 PM

Vorige topic - Volgende topic

frankmeer

Sneeuwgans is (samen met Ruigpootbuizerd, Waterrietzanger en Flamingo) waarschijnlijk de zeldzame ('rode') soort waarmee de meeste determinatiefouten gemaakt worden (overigens ook door ervaren vogelaars), blijkens de vele foto's van vnl. vage hybrides en Soepganzen die onder de noemer Sneeuwgans worden ingevoerd. Met name bij de blauwe kleurvorm gaat het vaak mis. Belangrijk om op te letten is dat een adulte Sneeuwgans in elk kleed roze poten en een roze snavel met zwarte snijrand heeft. De snavelbasis mag enige oranje tinten vertonen. Vaak kan een verdachte vogel al als hybride of Soepgans gedetermineerd worden door op deze kleur van de naakte delen te letten.


witte Sneeuwgans

Brabantse Biesbosch - Boven Spieringpolder, 26-02-2012
Foto © Chris de Nooijer (http://waarneming.nl/foto/view/3014087)


Witte Sneeuwganzen zijn vrij makkelijk herkenbaar: wit met zwarte handpennen en grijze handdekveren. Toch worden zelfs deze vaak fout gedetermineerd. Dikwijls wordt gedacht dat een beschrijving als 'witte gans met zwarte vleugelpunten' een Soepgans uitsluit. Dit is zeker niet het geval: ook witte Soepganzen kunnen donkere vleugelpunten hebben. Zie hier, hier en hier voor voorbeelden van Soepganzen met donkere vleugelpunten, waardoor deze wel enigszins op een Sneeuwgans lijken en daarmee dan ook verward kunnen worden. Het is daarom belangrijk om precies vast te stellen welk gedeelte van de vleugel echt zwart is en ook op andere kenmerken te letten, zoals de kleur van de naakte delen, de verlengde tertials en het formaat en postuur.

Behalve Soepganzen kunnen ook albino of leucistische exemplaren van andere ganzensoorten en Coscorobazwanen met witte Sneeuwganzen verward worden. Als er ergens een ontsnapte Ross' Gans opduikt, wordt deze vaak ook steevast voor Sneeuwgans uitgemaakt voordat de ware identiteit aan het licht komt.


blauwe Sneeuwgans

Diepenveen - Randerwaarden, 06-01-2013
Foto © Huub ter Haar (http://waarneming.nl/foto/view/4279975)


Bemmelse Polder - Sprokkelenburg, Defensiedijk, 21-02-2007
Foto © Erik de Waard (http://waarneming.nl/foto/view/121876)


Foto-overzicht blauwe vorm

Zuivere blauwe Sneeuwganzen in de vrije natuur zijn in Nederland erg zeldzaam: ongeveer 1 op de 20 Sneeuwganzen die hier worden waargenomen, is van deze donkere vorm (de veelgebruikte aanduiding 'fase' is eigenlijk een foutieve). Ook in de oostelijke V.S. is de blauwe vorm sterk in de minderheid: "White morph outnumbers Blue 100:1 in the East (U.S.), 40:1 in the Mississippi River Valley" (The Crossley Guide Eastern Birds, 2011). Er zijn de afgelopen jaren in Nederland enkele bekende donkere vogels geweest, bijv. bij Vockestaert en rondom Deventer, en af en toe duikt er daarnaast eens een goed uitziende nieuwe vogel op, zoals deze. Het betreft dan vrijwel altijd Kleine Sneeuwganzen; pure Grote Sneeuwganzen van de blauwe vorm zijn erg zeldzaam. Buiten deze vogels, die zich vaak langdurig op vaste plekken ophouden, blijken vrijwel alle op Waarneming.nl ingevoerde blauwe Sneeuwganzen steevast hybriden te zijn...

Veel van deze hybriden hebben bijvoorbeeld oranje poten of een zwarte snavel en kunnen daarom al makkelijk ontmaskerd worden als hybride. Toch kunnen ook hybriden de combinatie van roze poten en een roze snavel met zwarte snijrand vertonen. Het is daarom van belang om ook op kleedkenmerken te letten. Een zuivere blauwe Sneeuwgans heeft een witte kop en bovenhals, donkere nek en onderste deel van de hals, donkergrijze tot bruingrijze bovendelen en onderdelen (behalve de anaalstreek en onderstaartdekveren), donkere slagpennen, sterk contrasterende witte ondervleugeldekveren, lichtgrijze dekveren (vaak een duidelijk veld creërend in contrast met de donkerder mantel en flank) en een witte tot zeer lichtgrijze staart. Diagnostisch zijn in principe de verlengde tertials (en achterste grote dekveren) met donker centrum en sterk afgescheiden smalle witte zoom. Ook jonge Sneeuwganzen hebben deze kenmerkende verlengde tertials en grote dekveren al (witte Sneeuwganzen overigens eveneens).

Hieronder links naar de fotopagina's van enkele hybriden waarmee vaak de mist wordt ingegaan:
Brand x Keizer
Brand x Indische
Brand x Sneeuw
Zie ook bijv. Keizer x Sneeuw en zuivere Keizergans.
Veel is hier terug te vinden.
De meeste van dergelijke hybriden zijn niet zeldzaam, maar staan in geen enkele gids afgebeeld, en als ze dan ook op websites verkeerd worden gedetermineerd, is het niet zo gek dat velen de fout ingaan en denken een blauwe Sneeuwgans waar te nemen... Bovendien zijn de hierboven genoemde hybriden ook nog eens vrij variabel, waarbij het ook verschil maakt welke oudervogel de vader en welke de moeder was. Een hybride hoeft er niet noodzakelijkerwijs uit te zien als de optelsom van kenmerken van de beide ouders.

Waarnemers die regelmatig groepen ganzen afkijken moeten dergelijke hybride 'witkopganzen' vaak tegenkomen. De meest voorkomende is de hybride Brandgans x Keizergans, een andere kruising die regelmatig voorkomt is die tussen Brandgans en Indische Gans. Beide hebben over het algemeen een oranjegele pootkleur. Brand x Keizer is te herkennen aan de combinatie van meer zwart op de voorhals, witte staartzijden en uitgebreide donkere tekening op de onderstaartdekveren. Brand x Indische heeft geen witte staartzijden en niet zo'n duidelijke tekening op de bovendelen. Brand x Sneeuw heeft vaak wel roze poten en snavel, vaak ook met donkere snijrand.

Als een witkopgans een zwarte snavel heeft, is het geen Sneeuwgans. Dit wijst op een soort uit het geslacht Branta als één van beide ouders. Oranje i.p.v. roze poten wijst op invloeden van Keizergans of een Anser-soort. Ook het ontbreken van verlengde tertials met witte zoom, een snavel zonder opvallende snijrand, een bruinige kleur romp i.p.v. zwart en een duidelijk zichtbaar contrast tussen borst, rug en flank zijn punten waarop determinatie als blauwe Sneeuwgans de prullenbak in kan.


Er bestaat van de Sneeuwgans overigens ook een vrij zeldzame intermediaire vorm. Deze komt voor in diverse gradaties die het midden houden tussen de witte en de blauwe vorm, met meer wit op de onderdelen, nek en hals. Ze zijn het resultaat van gemengde broedgevallen tussen vogels van de witte en de blauwe vorm. Zie hier, hier en hier voor voorbeelden. Voor een artikel over een aflezing in Flevoland van een Sneeuwgans van deze tussenvorm met een Noorse halsband, waarbij ook wordt ingegaan op determinatie, zie Dutch Birding 21: 97-99.


Juveniele Sneeuwganzen van beide vormen hebben donkergrijze snavels en poten, die tijdens de 1e winter verbleken. Jonge vogels van de witte vorm zijn licht grijsbruin, maar worden witter gedurende de winter. Vaak hebben ze een donkere oogstreep. In het 1e winter-kleed is een witte vogel van een adult te onderscheiden door middel van de donkergrijze handpennen, donkere tekening op de armpennen en variërende resterende donkere tekening op het lichaam. Jonge blauwe Sneeuwganzen zijn grotendeels uniform donkergrijs(bruin) met lichtgrijze dekveren. Zie hier enkele afbeeldingen van 1e winter Sneeuwganzen:
Witte vorm in januari en februari.
Blauwe vorm in oktober, november en april.


Met deze info in gedachte moet het mogelijk zijn om de meeste vogels correct op naam te brengen, als Sneeuwgans dan wel als Soepgans of hybride. Als alle kenmerken kloppen voor een echte Sneeuwgans moet natuurlijk ook nog rekening gehouden worden met de mogelijkheid van een ontsnapt exemplaar... Zie daarnaast de soortinfo van Sneeuwgans en de hybridengroep op Flickr.
Frank van der Meer

frankmeer

#1
Als aanvulling op het vorige bericht:

Een interessante vogel om wat dieper op in te gaan en mee aan te tonen dat sommige hybriden uitermate lastig zijn om te ontmaskeren is een bekende vogel tussen Zwolle en Wijhe, die er sinds zeker 2010 verblijft: http://overijssel.waarneming.nl/soort/photos/1500

Deze vogel ziet er op het eerste oog goed uit voor een blauwe Sneeuwgans. Enkele kenmerken lijken toch niet helemaal lekker te zitten voor een Sneeuwgans.

- Om te beginnen heeft de vogel veel zwart op de kruin. Dit komt, hoewel zeldzaam, echter ook voor bij Amerikaanse vogels: http://www.birdwatchersdigest.com/blog/uploaded_images/BlueAndSnowGeese-776924.JPG

- De zwarte vlek vlak bij het oog. Er zijn echter meer Sneeuwganzen in Nederland vastgesteld met zulke donkere vlekken naast het oog: http://waarneming.nl/foto/view/3985522 en http://waarneming.nl/foto/view/4349133
In Amerika lijken zulke vogels opvallend genoeg zeldzamer te zijn. Zo'n oogvlek kan ook voorkomen bij hybriden tussen Sneeuw- en Keizergans, maar vooralsnog is er geen spoor van Keizergans-invloed bij dit exemplaar te ontdekken.

- De donkere bandering van de mantelveren. Dit is, hoewel niet altijd zichtbaar in het veld, ook mogelijk bij Sneeuwganzen: http://www.flickr.com/photos/alodor/2165552089/

- Een wat donkerder borst, herinnerend aan een Brandgans. De borstkleur hangt bij deze vogel echter erg af van de foto onder invloed van lichtval en weersomstandigheden. Ook pure blauwe Sneeuwganzen kunnen echter wat contrast tussen borst enerzijds en rug en flank anderzijds vertonen: http://1.bp.blogspot.com/_Sl1YZcR56Ys/TRCHDtdQf0I/AAAAAAAADmE/wIpux-dMzxA/s1600/SGoose+12-20-10+1024B+drp-shd.jpg
Enig contrast tussen deze delen mag dus bij een pure Sneeuwgans, maar een groot, duidelijk zichtbaar contrast tussen borst, rug en flank is zoals hierboven al vermeld indicatief voor een hybride. De borstkleur van de Overijsselse vogel past nog goed op een Sneeuwgans.

- De grote dekveren en tertials lijken aan de korte kant, maar ook dit past nog binnen de variatie.

Op dit punt ligt het voor de hand om aan een wat vreemde variant van een zuivere Sneeuwgans te denken. De besproken kleedkenmerken tonen immers geen duidelijke invloed van een andere soort en zijn (elk afzonderlijk) nog steeds mogelijk bij Sneeuwgans.

Bij een betere blik op de snavel valt echter op dat er zwarte tekening op het neusgat aanwezig is. Dit is voor een Sneeuwgans erg afwijkend. Daarbij lijkt de grijnsvlek niet zo uitgesproken. Verder lijkt het zwart op de snijrand enigszins door te lopen, met name op de ondersnavel. De vogel komt op diverse foto's ook relatief kortsnavelig over voor een Sneeuwgans. De snavel lijkt al met al erg op die van een Texelse hybride tussen blauwe Sneeuwgans en Keizergans in gevangenschap:
http://www.flickr.com/photos/14195020@N08/6898709783/
http://www.flickr.com/photos/14195020@N08/5436660701/
http://www.flickr.com/photos/14195020@N08/4072009395/in/photostream/

Omdat het verenkleed van de Overijsselse vogel veel beter een Sneeuwgans benadert dan de vogel op Texel is het logisch uit te gaan van een Sneeuwgans met wat Keizergans-bloed, bijvoorbeeld een terugkruising van (Keizer x blauwe Sneeuwgans) x blauwe Sneeuwgans. Terugkruisingen (F2-hybrides) van een hybride met één van beide oudersoorten kunnen het uiterlijk van die oudersoort erg goed benaderen. Een voorbeeld daarvan is het nageslacht van dezelfde Keizer- x Sneeuwgans op Texel, die kruiste met een Keizergans en waarvan de jongen erg moeilijk te onderscheiden zijn van een zuivere Keizergans:
http://www.flickr.com/photos/14195020@N08/6898787399/
http://www.flickr.com/photos/14195020@N08/6898772257/
http://waarneming.nl/waarneming/view/63315727

Dit alles met veel dank aan Jörn Lehmhus!


Dan nog een artikel over en foto's van de enige bewezen wilde Sneeuwganzen in Nederland, een groep van 18 vogels van de nominaat in april 1980 bij Andijk (nog altijd één van de weinige bewezen wilde vogels in de WP):
DB 2-2, 1980: 52 en 74
DB 8-2, 1986: 42.
Frank van der Meer