Bolderkarexcursie en luie Monniksgier (17-18 mei)

Gestart door Pim, mei 19, 2005, 14:40:27 PM

Vorige topic - Volgende topic

Pim

Dinsdag 17 mei was ik in de gelukkige omstandigheid om na het eten op de fiets naar het Trekvogelgraslandje bij de Lepelaarplassen te Almere te fietsen. De lucht was blauw, maar de temperatuur blijft de laatste week een beetje achter de feiten aanlopen. Natuurlijk bracht ik telescoop en camera mee om enkele vogels op de geheugenkaart vast te leggen.

Ondanks het koele weer kreeg je gratis een fastfood maaltijd binnen tijdens het fietsen, gelukkig wel rijk aan de nodige eiwitten. Door deze wolken insecten waren ook alle zwaluwen die algemeen in Nederland te noemen zijn, foeragerend te aanschouwen boven het veldje: boerenzwaluwen, oeverzwaluwen, gierzwaluwen en huiszwaluwen. Met een nodige dosis geluk zijn in Nederland ook de dwaalgasten: roodstuitzwaluw, vale gierzwaluw (zeer zeldzame dwaalgast) en alpengierzwaluw jaarlijks ergens te vinden.

De boerenzwaluwen broeden in het Lepelaarplassengebied met name onder bruggetjes (en elders in boerenschuren "oude stijl"), de huiszwaluwen in moddernesten onder nabijgelegen viaducten, oeverzwaluwen op diverse braakliggende terreinen met een mooie zandberg waar ze holen in kunnen maken en de gierzwaluwen zijn erg van mensen afhankelijk en broeden overwegend onder dakpannen. Door het koude weer zitten de meeste grotere aantallen gierzwaluwen zuidelijker. Bij enkele dagen mooi weer trekken ze noordwaarts. Eigenlijk kun je stellen dat alle in Nederland broedende zwaluwsoorten m.b.t. hun voorbestaan sterk afhankelijk zijn van de mens (natuurlijk kun je dit in breder perspectief voor alle vogelsoorten zeggen).

Vijf lepelaars waren weer druk aan het foerageren op de veelvuldig aanwezige (driedoornige) stekelbaarzen. Ze zijn ook tevreden met kleinere waterinsecten en zijn een groot deel van de dag bezig voedsel te vergaren. De lepelaar broedt trouwens voornamelijk in moerassige gebieden die moeilijk bereikbaar zijn voor predators (vossen en roofvogels), ze broeden ook in struiken en bomen. In 1969 was er geen hippie te vinden die zich druk maakte over het dieptepunt voor de lepelaar in Nederland, er waren nog slechts 150 broedparen te vinden. Het gaat nu stukken beter met de lepelaar en het is dan ook geen "rode lijst soort"  meer. Op de rode lijst staan vogelsoorten die sterk in hun voortbestaan bedreigd worden. Er zijn vaak speciale maatregelen nodig om de soort weer op de been te helpen (b.v.: bij de Lepelaarplassen zijn ze het waterpeil aan het aanpassen om er weer een geschikt broedbiotoop voor de roerdomp van te maken). Momenteel is de lepelaar vertegenwoordigd met >1000 broedparen in het dichtbevolkte Nederland (dit aantal schommelt een beetje dit is mede afhankelijk van het weer).  De grootste aantallen zijn te vinden op de Waddeneilanden.

Tussen het groepje paarden foerageerde een adult mannetje Noordse kwikstaart, deze is te herkennen aan zijn zwartgrijze kop en zwarte wangen. Dit is een schaarse doortrekker en vaak in groepjes reguliere gele kwikstaarten terug te vinden, evenals de Engelse kwikstaart met olijfgroene kop. Enkele groenpootruiters scharrelden wat in het rond en vrij ver zaten kleine steltlopers die ik moeilijk op naam kon brengen, best frustrerend. Boven het grote rietveld jaagde een paartje bruine kiekendief. Deze vogel is schilderachtig mooi en heeft een dreigende blik, niet echt een hoog aaibaarheidsgehalte. Deze killer is ook gans de dag bezig schattige meerkoetenjongen en ander gespuis op te sporen om aan stukken te scheuren. Zijn jongen moeten natuurlijk ook eten.

Twee grote en twee kleine zilverreigers waren aanwezig. Van een grote afstand kun je je nog wel eens vergissen tussen deze twee soorten, maar binnen een straal van enkele honderden meters nauwelijks. Er is een duidelijk verschil in grootte, de kleine zilverreiger heeft gele poten en de grote zilverreiger meer zwartgele poten. Een adulte kleine zilverreiger heeft ook enkele lange kopveren die achter in zijn nek hangen, die bij zijn grotere broer ontbreken.

Ze staan beiden op de rode lijst als gevoelige soort, ze zijn echter wel met een opmars bezig. De grote rietmoerassen in Flevoland spelen hierbij een grote rol. In 2002 zijn er in Nederland circa 47 broedparen grote zilverreiger, in 2005 zijn alleen al in de Oostvaardersplassen meer broedparen geteld. De cijfers hiervan zijn echter nog niet vrijgegeven. Het "bestand"  kleine zilverreiger is minder snel aan het groeien, maar ook hierbij is een groei waarneembaar in het aantal broedparen. Deze vogels horen echt bij Nederland en staan zelfs al afgebeeld op schilderijen van enkele Middeleeuwse schilders, later werden ze veel de nek omgedraaid omdat het in de mode raakte om met witte zilverreigerveren op je hoed te lopen. Eigenlijk zou onze koningin maar wat graag zo'n beest de veren uittrekken om de blits te maken tijdens haar jaarlijkse troonrede. Gelukkig is de soort wettelijk beschermd.

Verder riepen uit vele richtingen koekoeken. Deze soort staat ook als kwetsbaar op de rode lijst. Dit zou je als leek niet verwachten, in elk bos, park of ander biotoop hoor je namelijk de kenmerkende roep van deze vogel. Toch is er sprake van een afname met de helft, tot circa 7000 wijfjes. Enkele mogelijke oorzaken: achteruitgang van de broedbiotoop, achteruitgang van de vogelsoorten waar de koekoek zijn eitje verstopt en een derde niet te onderschatten factor: de situatie in de overwinteringgebieden van de koekoek. Als ze daar de boel plat spuiten met gif (en dat gebeurt) komen er logischerwijze ook minder vogels terug! Een Nederlands bos heeft naar mijn idee geen enkele sfeer zonder de zomerse roep van de koekoek op de achtergrond.

Op de terugweg vlogen nog twee oeverlopers over de Noorderplassen (Almere - Flevoland). Enorme groepen grauwe ganzen, ouders en hun (pleeg)kinderen, wandelden langs De Hoge Vaart en lieten zich het aanwezige gras goed smaken. De jongen groeien als kool en zouden nu niet meer in één hand passen.

Woensdag 18 mei was ik met een medevrijwilliger na het middaguur bij het bezoekerscentrum van de Oostvaardersplassen om met een ervaren gids en deelnemers mee te gaan per bolderkar het gebied in. Circa 14.00 uur vertrokken we met een open wagen met banken erin en een John Deere tractor ervoor. Van de prachtige wolkenluchten konden de Hollandse schilders uit de gouden eeuw nu nog jaloers worden en als ze konden zouden ze uit hun graf opstaan en hun penseel ter hand nemen. Het bleef met circa 12-13 graden wel onder het normale meiniveau (w.b. temperatuur).

De gids wist veel te vertellen over de grote grazers in het gebied (Edelherten, Konikpaarden en Heckrunderen). De dieren hebben een groot gebied ter beschikking en de populatie zal zichzelf op den duur reguleren (eigenlijk is dit een continue proces). Het beleid is erop gericht om de natuur zelf zijn werk te laten doen, er zijn bij de dieren opvallend weinig ziektes t.o.v. hun soortgenoten bij grote loonbedrijven (gericht op bijvoorbeeld de vleesconsumptie). Dat er in een strenge winter een deel van de zwakkere dieren komt te overlijden is voor veel mensen niet te verteren, echter in de lente groeit de populatie weer aan met jonge dieren. Zo gaat dat in de natuur. De dieren in het gebied staan onder constante controle van een dierenarts, bij het lijden van een dier zal deze afgemaakt worden (zo staat dit ook in de wettelijke bepalingen).

In de toekomst zal een verbindingszone richting Zeewolde een belangrijke rol gaan spelen in de uitwisseling van genen tussen bijvoorbeeld de edelherten, ze hebben dan ook een groter gebied tot hun beschikking. Deze verbindingszone zal nog flink wat tijd gaan kosten en ik ben benieuwd of ik nog veel haar op mijn hoofd heb als het moment aanbreekt als een hert van de Veluwe en de Oostvaardersplassen elkaar lieflijk begroeten. De verbindingszone is minstens zo belangrijk voor kleinere soorten als insecten en vlinders.

Op de vlakte zaten duizenden grauwe ganzen met hun kroost. Ook zaten diverse tapuiten op de uitkijk, zij zitten bij voorkeur op een hoog punt en zijn voortdurend op hun hoede. De tapuit staat ook op de rode lijst en is zelfs een bedreigde vogelsoort. Dit heeft alles te maken met de achteruitgang van zijn broedgebieden, o.a. vergrassing van de duinen en versnippering van zijn broedgebieden (al die asociale villawijken en vakantiewoningen). De droogte in Afrika speelt mogelijk een rol in de achteruitgang. Tapuiten broeden ook graag in konijnenholen, door een virusziekte (VHS) zijn de konijnen in Nederland ook bijna een bedreigde soort te noemen. Soorten zijn bijna altijd afhankelijk van elkaar, als het met één slecht gaat kan de hele piramide in elkaar storten. De tapuit heeft zelfs te kampen met een achteruitgang van zeker 80%, dat is geen fraai cijfer voor zo'n fijn getekende vogel.

We kwamen langs een grote groep Edelherten, voornamelijk hindes. De konikpaarden stalen echter de show tijdens deze excursie (met dank aan de prachtige lichtval). Hengsten stonden vol trots bij hun harem. De veulens zijn nog zeer aandoenlijk en ietwat schuw. Konikpaarden zijn van nature erg nieuwsgierig en zien er zachtaardig uit. Toch vechten ze soms heftige duels uit en proberen elkaar daarbij in de kont te bijten. Dat dit niet alleen met dreigen te doen heeft bewijst een Konikpaard met hap uit zijn bil dat op het Oostvaardersveld staat.

Het Konikpaard

Konikpaarden zijn zeer sociale dieren. Een populatie bestaat uit verschillende groepen met eigen kenmerken. Eén van die groepen vormt de harem en bestaat uit 1 hengst en verschillende merries. Nieuwgeborenen worden verstoten wanneer ze geslachtsrijp zijn zodat de kans op inteelt wordt beperkt. Ze vormen een eigen pubergroep. Wanneer de merries tweemaal geworpen hebben, keren ze meestal terug naar de harem. De hengsten blijven langer bij elkaar en oefenen voor het leiderschap met driftige gevechten. Later zullen ze trachten een kudde over te nemen.

De dieren staan bekend om hun hardheid, sterke gezondheid en hoge zelfredzaamheid. Toch zijn ze zeer gewillig en hebben ze een vriendelijk karakter. Hierdoor werden ze in het verleden als rijpaard en als licht trekpaard gebruikt. Recent worden ze steeds vaker ingezet in het natuurbeheer.

Door hun graasgedrag bepalen zij mede de variatie in het landschap. Konikpaarden zijn graseters maar herkauwen niet. Zij zoeken de meest voedselrijke delen op en geven de voorkeur aan korte, jonge grassprieten waarin het eiwitgehalte vrij hoog is. Ook waterplanten staan op hun menu. Vaak eten ze wat runderen half opgevreten hebben. Het resultaat is dan ook meestal een zeer kortgeschoren terrein. In de winter verorberen ze ook andere planten en komen ze aan bomen en droge rietstengels. Af en toe worden ook wortels uitgegraven.

Vanuit de bolderkar waren diverse grote zilverreigers en lepelaars te zien. Tijdens de excursie geen vos kunnen ontdekken. Meestal zijn er wel enkele exemplaren te vinden die de vlakte afstropen. Het aantal vossen in het gebied van de Oostvaardersplassen is moeilijk te tellen, zelf schat ik het aantal op zeker 150-200 exemplaren. Dit kan zelfs aan de lage kant zijn. De vos is enorm belangrijk voor het gebied omdat hij dierlijk "afval" opruimt, dit voorkomt ziektes. Hartje zomer kan een dode bergeend razendsnel botulisme verspreiden en andere vogels besmetten, we mogen de vos dan dankbaar zijn dat hij deze dieren opruimt. Als de watertemperatuur te hoog wordt kan zelfs de vos niks meer beginnen tegen het botulisme, dat in heel Nederland in stilstaande wateren een gevaar vormt.

De Heckrunderen graasden gemoedelijk op de vlakte en kijken bijna niet op of om als je voorbij komt. Ze kunnen heel verschillend van kleur zijn, van zwart tot lichtbruin. Dit heeft mede te maken met het feit dat deze soort is teruggefokt met gebruik van de genen van diverse soorten runderen door de Duitse gebroeders Heck. Duitsers waren er in die tijd verslaafd aan een ras zo zuiver mogelijk te houden, gelukkig is het ze nooit gelukt de ware ariër terug te kruisen, maar als het aan hun had gelegen hadden we allen blauwe ogen, blond haar en een gespierde corpus.

Minimaal drie koekoeken (ik ben altijd geneigd koekoeks te schrijven) zaten in het gebied, één exemplaar liet zich ook in de vlucht bekijken. Een paartje dodaarzen was van waterplanten een nest aan het bouwen tussen het riet. De dodaars wordt door niet vogelaars ten onrechte vaak aangezien voor een jong eendje, dat zal hem veel verdriet doen. Als je deze vogel eens goed bekijkt zul je zien dat de dodaars veel fijner van kleur en tekening is, om van zijn witgele mondhoeken nog maar te zwijgen. Een groenpootruiter, enkele wulpen, witte kwikstaarten en een tureluur kwamen nog voorbij.

De excursie was erg geslaagd, maar ik zal nog heel wat zelfstudie moeten doen om een zo vloeiend verhaal te kunnen vertellen als de heer die het vandaag begeleide. Nabij het bezoekerscentrum zaten op een boomstronk in het water twee adulte roodwangschilpadden, afgedankt door verwende mensen. Op het eilandje bij vogelhut de Kluut (www.vogelkijkhut.nl) zaten vier kleine plevieren en een oeverloper. Vanuit de trein zag ik nog een ree foerageren in het hoge gras van het Hollandse hout.

Via diverse bronnen had ik vernomen dat er elders in Nederland een Monniksgier werd gemeld, zelf had ik zo mijn twijfels, Carmen (de vrouwelijke Monniksgier in de Oostvaardersplassen) zit namelijk al een tijd volgevreten op de zuidelijke vlakte van het gebied. Ik kon me niet voorstellen dat ze op zo'n koude dag op de wieken zou gaan. In de vroege avonduren dus zelf even polshoogte gaan nemen.
Via de Lepelaarplassen (o.a. lepelaars, grote zilverreiger, koekoeken, kleine plevier) en de verbindingszone (o.a. paartje bruine kiekendief, oeverloper Markermeerzijde, snorren) kwam ik aan op het Jan van den Boschpad. Veel mensen kennen dit fietspad alleen van de centrale uitkijkheuvel, maar het gebied is vele kilometers breed, ook aan de Markermeerzijde zitten altijd veel vogels. Dit werd vandaag wederom bevestigd door diverse gele kwikstaarten (twijfelde over enkele Noordse), tapuiten, veel oeverlopers, kleine plevieren, grote zilverreigers en lepelaars.

Vanuit het plassengebied kwam een clowneske parade aanzetten van drie vogels op een rij, het zag er erg zeer apart uit. Het waren drie koekoeken die roepend richting Fluitbos vlogen. Op de centrale uitkijkheuvel vierde diverse leden van de vogelwerkgroep de grauwe gans (waar ik ook lid van ben) hun overwinning van the big day afgelopen weekend, het record was zoals te verwachten niet gesneuveld, maar de soortenlijst was weer indrukwekkend. In veel andere landen haal je dit aantal niet op één dag. In een kale, afgestorven boom zat de adulte zeearend. De lichte (witte) kop was goed te zien. Na vele malen de vlakte afgescreend te hebben kwam plotseling de adulte vrouw Monniksgier mijn telescoopbeeld in huppen. Ze maakte niet echt de indruk dat ze er een retour Barneveld op had zitten, het leek meer dat ze nog aan het bijkomen was van haar gymnastieke hoogtepunt op het visarendnest. Ze was hier namelijk afgelopen weekend op gaan zitten. Dat moet wel een komisch gezicht zijn geweest.

Op de vlakte en voor het water telde ik vijf vossen. Twee liepen elkaar achterna, waarbij één de staart recht omhoog hield. Een etholoog zal dit wel kunnen verklaren, ik echter (nog) niet. Bruine kiekendieven zijn algemeen jagend boven de rietvelden, maar het zou me niks verbazen als deze soort nog eens op de rode lijst terecht komt. Uitgestrekte rietvelden worden steeds schaarser. Elk gemiddeld gehucht in Nederland wil namelijk zijn eigen industriegebied, villawijk, vakantiewoningenpark (met later toch de status van gewone woonwijk) en Vinexwijk met plaats voor zeker twee automobielen, leve de vooruitgang!
In het Fluitbos was een ree niet te zien tussen de dichte begroeiing, maar wel toen hij met hoge sprongen op de vlucht sloeg (wat niet nodig was ik kwam in vrede). De zon was onder en de temperatuur leek wel richting het vriespunt te dalen, een muskusrat zwom in het water waar de damp vanaf kwam. Bij de Lepelaarplassen was een vos op jacht gegaan.



met vriendelijke groet,

Pim Julsing

natuurverslaving.nl