Schorpioenvlieg, Panorpa...

Gestart door Stijn Schreven, mei 06, 2010, 21:40:37 PM

Vorige topic - Volgende topic

Stijn Schreven

Deze Panorpa fotografeerde ik vandaag in de Plasserwaard bij Wageningen, er vlogen er meerdere rondom een door meidoorn beschaduwde plek met veel fluitekruid en hondsdraf. Is met deze foto de soort te bepalen? Ik meen me te herinneren dat de vleugeladering er goed op moet staan, en dat is in ieder geval zo.
Groeten en bedankt,

Stijn Schreven.

Arp

#1
Hoi Stijn,

De adering helpt bij deze relatief weinig. Het belangrijkste kenmerk bij alle Schorpioenvliegen, is de vorm  (in dit geval dun en gebogen) van die twee staafjes op de staarttang van de man - de hypovalven. Die heb je er keurig op staan en daarmee is het een mannetje communis of vulgaris.

Die twee soorten zijn ietwat problematisch uit elkaar te houden - ze zijn ook erg lang als één soort gezien (communis) en pas in de zeventiger jaren vorige eeuw is er vastgesteld dat er toch twee soorten konden worden onderscheiden ("reproductief geïsoleerd"). Daarbij zijn ook kenmerken gepubliceerd waarmee de soorten (enigszins) gedetermineerd kunnen worden.

Deels spelen de ventrale parameren (nog kleinere fliepjes die wat dieper in de staarttang liggen een rol (zeg maar "genitaal"), maar die hebben ook nog een bepaalde mate van overlap en geven niet altijd uitsluitsel. Daarnaast zijn een paar kenmerken in de vleugeltekening gepubliceerd. Het meest bruikbare daarvan is de grootte van de basaalvlek. Zie voor iets meer details hier en hier.

Probleem 1: Sauer en Hensle (1977) beschrijven bij die basaalvlek ook een paar uitzonderlijke gevallen van communis, waarbij een deel van de tweede cel ook gevuld is: Bij de ene vorm "bloedt" het zwart van de eerste cel een klein stukje over de rand van de ader de tweede cel in, en in het tweede geval heeft de tweede cel een klein zwart puntje middenin (met transparant eromheen). Je moet die basaalvlek dus wel behoorlijk goed zien om zulke dingen uit te kunnen sluiten.

Probleem 2: In de publicatie van Sauer en Hensle hebben de voor vulgaris getekende vleugelvarianten doorgaans een duidelijk ontwikkelde apicale tak aan de pterostigmaalband; de band over de vleugel kan in het midden vertakken in een basale tak (dichter bij het lichaam) en een apicale tak (dichter bij de vleugelpunt). Bij communis is die apicale tak doorgaans niet ontwikkeld. Maar Sauer en Hensle geven ook vormen weer voor vulgaris waarbij die apicale tak ontbreekt. In Frankrijk schijnen die dusdanig zelden voor te komen(?) dat Pierre Tillier er veel waarde aan hecht als deze tak ontbreekt en dan zelfs dieren met een duidelijke goed ontwikkelde basaalvlek die minsten twee cellen geheel vult niet als vulgaris durft weg te zetten (volgens Sauer en Hensle zouden ze echter binnen het stramien passen waarmee zij vulgaris definiëren). In Nederland komt de vorm met een brede basaalvlek en waarbij de apicale tak ontbreekt c.q. slecht ontwikkeld is juist realtief veel voor - soms heb ik de indruk zelfs meer dan de vorm die wel een apicale tak heeft :o Ik heb ondertussen bij een klein aantal van zulke kereltjes van drie verschillende locaties in NL ook de ventrale parameren eens bekeken en die hadden de vorm die als "typisch" voor vulgaris geldt. Die steekproef is te klein om wetenschappelijk relevant te zijn, zeker gezien de statistische onduidelijkheid die ook bij het beoordelen van de ventrale parameren nog blijft, maar mijn voorzichtige voorlopige conclussie zou toch zijn dat we in NL relatief veel vulgaris hebben met een slecht ontwikkelde apicale tak en dat een over twee cellen goed gevulde basaalvlek toch doorslaggevender is.

Jouw dier is qua pterostigmaalband dus wel weer precies zo'n vorm die ook heel goed communis kan zijn en ik vind de basaalvlek op je foto niet echt héél geweldig zichtbaar; Deze lijkt wel goed breed/gevuld, maar iets onzekerheid blijft. Samen met de onzekerheid die hierboven beschreven is moet ik er toch maar een "ietsjes onzekere" vulgaris van maken ...

Genoemde literatuur (helaas geen PDFs):
(de) Sauer, K.P.; Hensle, R. (1975) Panorpa communis L. und P. vulgaris Imhoff und Labram, zwei Arten. - Experientia Vol.31, pp.428-429.

(de) Sauer, K.P.; Hensle, R. (1977) Reproduktive Isolation, ökologische Sonderung und morphologische Differenz der Zwillingsarten Panorpa communis L. und Panorpa vulgaris Imhoff und Labram (Insecta, Mecoptera), - Zeitschrift für Zoologische Systematik und Evolutionsforschung, Vol.15, pp.169-207.
Groetengedoe, Arp (wrn - JungleDragon)

Stijn Schreven

Arp, bedankt voor dit uitgebreide verhaal. Ik heb trouwens nog meer foto's, daarop is de vleugel beter te zien. Kan dit helpen, of is het uiterlijk van het dier gewoon onduidelijk bij dit individu?
Groeten en bedankt,

Stijn Schreven.

Arp

Ha Stijn,

Zo is de basaalvlek beter te zien. Is wel aan de kleine kant, maar ook wel duidelijk vol over twee hele cellen. Het hele beest heeft relatief weinig zwart voor vulgaris dus een wat kleinere bassalvlek is dan ook weinig verrassend. Maak er maar vulgaris van, dat is in elk geval  in overeenstemming met de gepubliceerde stand van zaken qua inzicht in de herkenbaarheid.
Groetengedoe, Arp (wrn - JungleDragon)