Welke soort bij > Epeolus

Gestart door jan wind, september 24, 2011, 21:59:29 PM

Vorige topic - Volgende topic

jan wind

Ik zou graag willen weten welke soort dit is
Het betreft deze waarneming
http://waarneming.nl/waarneming/view/57531065
Bij onbekend - Apidae indet. gezien op 2011-08-25 Ede - Edese Heide
Foto's:




bij voorbaat dank Jan Wind/Mariëtte Geluk
met vriendelijke groet,
Jan & Mariëtte
https://www.diptera-in-beeld.nl
(info over 99 families en 1200 soorten vliegen en muggen)

wilde

Vrouwtje viltbij, vermoedelijk Epeolus variegatus.
Groet, Albert de Wilde
https://www.ahw.me

jan wind



Mogelijk geeft het vliegbeeld verder uitsluitsel?
met vriendelijke groet,
Jan & Mariëtte
https://www.diptera-in-beeld.nl
(info over 99 families en 1200 soorten vliegen en muggen)

Harsbijtje

Lijkt mij een Heideviltbij: het is een vrouwtje
en ze heeft rode achterdijen dus een Heideviltbij, dacht ik.

Theo MJP

#4
Ik gok ook op Epeolus cruciger.

Groet Theo:)

wilde

#5
CiteerIk gok ook op Epeolus cruciger.
Ja, ik vergiste mij. De achterdijen moeten voor variegatus merendeels zwart zijn en deze zijn rood, dus vermoedelijk cruciger.

Gisteren ben ik bij een kolonie Colletes halophilus wezen kijken. Er vlogen ook veel viltbijen, in elk geval 2 soorten: Epeolus variegatus en tarsalis. Ik heb van beide soorten veel foto's gemaakt, maar bij de variegatus-exemplaren zit deze, die rood-zwarte achterdijen heeft, waarbij het rood lijkt te overheersen. De andere 3 vrouwtjes van die soort die ik fotografeerde hebben merendeels zwarte achterdijen, ook wel wat rood, maar minder. Ik denk dat dit toch ook variegatus is, ook omdat cruciger niet bekend is als parasiet van C. halophilus. Tarsalis is het in elk geval niet. Wat denkt men daarvan?
Groet, Albert de Wilde
https://www.ahw.me

nielsyese

Vrouwtje Epeolus variegatus.
Met vriendelijke groet, Niels-Jan Dek

Theo MJP

#7
Dag allemaal,

Als je maar genoeg bijen van dit genus bekijkt zul je vast ook wel eens een Epeolus variegatus met nagenoeg rode dijen tegenkomen. Immers we hebben hier te maken et kleurverschillen en die varieren. En wat dan.....?
Naast die pootkleur zijn er natuurlijk ook meer structurele verschillen tussen Epeolus cruciger en C. variegatus. Heeft iemand bijvoorbeeld al eens het laatste sterniet en het labrum van de vrouwen van beide soorten gefotografeerd?

Groet Theo:)

P.S. Jan, jou vraag is natuurlijk al lang beantwoord; zou je de titel van dit topic willen aanvullen met Epeolus? Dan kunnen we 't straks makkelijk terugvinden en er naar verwijzen.

wilde

#8
CiteerHeeft iemand bijvoorbeeld al eens het laatste sterniet en het labrum van de vrouwen van beide soorten gefotografeerd?
Theo, je weet dat ik van details houd en van het eerdere vrouwtje (hierboven) heb ik de onderzijde ook gefotografeerd. Helaas niet geheel recht erop, maar het geeft toch wel enig zicht. Bij variegatus zou de laatste sterniet smal moeten zijn; bij cruciger breed. Bij cruciger zijn ook de overige sternieten soms wat roodachtig. Beide kenmerken zijn op onderstaande foto te zien en duiden op cruciger. Ik blijf toch wel twijfels overhouden, want ik zou liever geheel rode poten zien.

De voorkant kop heb ik ook wel, maar het labrum is niet goed te zien. Dat zou ik alsnog moeten proberen te maken, want het dier heb ik nog in de vriezer zitten. Het labrum van variegatus moet een ronde uitranding hebben; bij cruciger idem, maar met een tandje in het midden. Ik zal het proberen te fotograferen, want het lijkt doorslaggevend.

Ik worstel ook nog met een mannetje. Ik denk dat het tarsalis is, maar weet de kenmerken van de Nederlandse ondersoort (rozenburgensis) niet. Als de bultige kiel tussen de antennen net als bij een vrouwtje doorloopt tot over de antenne-inplant zou het tarsalis kunnen zijn, maar helemaal zeker ben ik niet van dat kenmerk voor mannen. Ik heb gezocht naar kopportretten van mannen variegatus om te vergelijken, maar die kan ik helaas niet vinden op waarneming en overig internet. Niemand neemt kennelijk de moeite om portretten te maken.
Groet, Albert de Wilde
https://www.ahw.me

Theo MJP

#9
Hoi Albert,

Portretten zijn m.i. ook bij bijen de meest belangrijke insteek bij het fotograferen. Na een habitus-foto eerst 'n goed portret en pas daarna ga je met andere details verder. Fijn dat jij dat op een prachtige wijze laat zien.

Het laatste sterniet van het dier dat je hier hebt gefotografeerd is duidelijk van Epeolus variegatus. Het sterniet is niet recht maar er zit een laagte (glooiing, deuk) in en het loopt naar het eind ietwat (spits) toe. Bij E. cruciger is dit duidelijk anders en daaraan kun je de vrouwen van deze twee soorten in ons land (we hebben in totaal 4 Epeolus-soorten) makkelijk met zekerheid onderscheiden. Als iemand een foto van de E. cruciger sterniet van 'n vrouw heeft, zul je het verschil makkelijk zien.

Wat betreft de E. tarsalis, die ken ik onvoldoende en heb ik zelf in het veld ook nog nooit gezien.

Groet Theo

wilde

Bedankt Theo, de uitranding van het labrum kan ik niet goed in beeld brengen door beharing, maar het lijkt rond zonder tandje, dus ook variegatus.
Groet, Albert de Wilde
https://www.ahw.me

Theo MJP

#11
Albert,

Volgens mijn concept-tabel van Epeolus heeft het labrum van E. variegatus een tandachtig uitsteeksel aan het midden van de voorrand en meestal met tandachtige uitsteeksels rond het middendeel (bij E. cruciger is het labrum nauwelijks vervormd aan de voorkant, en meestal met tandachtige uitsteeksels in de onderste helft).

En wat betreft Epeolus tarsalis heb ik staan:
Tussen antennenbasis op de kop met een knobbelvormige verhoging. Mannetjes zonder krans van haren, borstels op de sternieten; 6-8 mm.
Heb jij een foto van de onderkant van je vermeende Epeolus tarsalis man? Dan kan ik je misschien alsnog uit de brand helpen.

Groet Theo




wilde

#12
Theo, ik heb alleen Scheuchl en die geeft slechts een summiere beschrijving van een 'gewone' tarsalis, niet de ondersoort (rozenburgensis): Sternum 4 und 5 ohne Borsten.
Bij mijn exemplaar zijn er borstelharen (letterlijk eigenlijk: stekelharen) op sterniet 3, 4 en 5, maar bij variegatus zouden die haren alleen op 4 en 5 zitten. Het dier is 9,3 mm lang dus langer dan wat jij noemt. Vrouwtjes tarsalis heb ik ook wel opgemeten en de grootste was 10,5 mm.
Herken je in de kop een eventuele variegatus? De middenknobbel tussen de antennen loopt over de antenne-inplant heen. Heeft variegatus dat ook?
Groet, Albert de Wilde
https://www.ahw.me

nielsyese

Citaat van: wilde op september 26, 2011, 21:23:20 PM
CiteerIk heb gezocht naar kopportretten van mannen variegatus om te vergelijken, maar die kan ik helaas niet vinden op waarneming en overig internet. Niemand neemt kennelijk de moeite om portretten te maken.

Ik wil hier even op inhaken. Op 19-09 zijn we met een groepje naar de Hooge Platen bij Breskens geweest om insecten te inventariseren, waaronder de viltbijen. We hebben een steekproef genomen van 54 viltbijen die we vast hebben gehouden om dubbeltellingen te voorkomen. Hieronder waren 9 exemplaren E. tarsalis, de rest E. variegatus. Opvallend was dat alle (!) exemplaren vrouwtjes waren. Het is daarom interessant om bij de Epeolussen ook naar de samenstelling man/vrouw te kijken als je naar een populatie gaat. Deze hangt misschien af van het tijdstip ???
Met vriendelijke groet, Niels-Jan Dek

wilde

#14
CiteerDeze hangt misschien af van het tijdstip
Ja, zonder meer. Omstreeks de laatste week van augustus komen de beestjes uit en dan zie je veel meer mannetjes. Nu zijn de meeste al dood.
Welke kenmerken gebruikten jullie dan om eventuele mannetjes op soortnaam te brengen?
Groet, Albert de Wilde
https://www.ahw.me

Theo MJP

#15
Hoi,

Niels-Jan, interessante waarnemingen; ik neem aan dat dit in een nestgroep van Colletes halophilus was.
Albert, ik gok op een man van Epeolus tarsalis. De krans van haren bij de overige Epeolus-soorten is veel duidelijker (dikkere haren, borstels) en de haren zijn gekromd. En ok, ik moet mijn maten bijstellen; 6-11 mm is wellicht beter.

Zal morgen eens in de collectie van het Natuurmuseum kijken wat er aan mannen van Epeolus staat.
Groet Theo

wilde

#16
Theo en Niels-Jan,
Ik ving op 24 sept. 2011 7 Epeolus-bijen: 6 vrouwtjes en 1 mannetje. Het mannetje is erg afgevlogen (slechte vleugels).
Ik ving ze tegenover de Hoge Platen op de landkant (schor van Hoofdplaat). De vrouwtjes betreffen 4 variegatus en 2 tarsalis. Er vlogen er overigens nog veel meer, maar je moet je beperken. Ik vang dergelijke bijen ook bewust pas aan het eind van het broedseizoen, zodat reproductie merendeels heeft plaatsgevonden. De tarsalisvrouwtjes zijn in het veld goed te herkennen aan het ontbreken van wit op de 1e tergiet (soms nog een kleine stip). De mannetjes zijn veel moeilijker. De tarsalisvrouwtjes zijn relatief klein: 9,6 en 8,2 mm.
Ik zal aan Jan Smit vragen deze 7 voor mij ook nog te determineren (voor een 100% zekere naam), maar hij heeft er al erg veel dit jaar. De dieren komen dan uiteindelijk terecht in de collectie van Leiden en dan hebben ze nog nut.

In eerdere jaren kwam ik ook wel op die plek, maar fotografeerde de dieren slechts ter plaatse. Ook toen was de verdeling van vrouwtjes ongeveer dezelfde: minstens 2 x zo veel variegatus dan tarsalis. Dat is voor de kwetsbare tarsalis lastig, want ze parasiteren op de zelfde gastheer: Colletes halophilus. De verdeling die Niels-Jan noemt van de Hoge Platen is nog veel nadeliger en zou ook best voor de landkant kunnen gelden, want mijn vangst is beperkt en toevallig.

Het aanwezig zijn van Bezemkruiskruid zou ook nadelig kunnen zijn. Ik weet niet of die adventiefplant ook op de Hoge platen groeit, maar elders is deze sterk aanwezig, zelfs hele wegbermen vol. Het broedseizoen wordt er door verlengd als ze niet alleen afhankelijk zijn van zee-aster. Ook vervroeging heeft plaats voor variegatus die ook op Jacobskruiskruid vliegt. Die is dan al op sterkte als de rest nog moet beginnen. Ze parasieren ook op andere, vroegere zijdebijen. Dat alles lijkt in het voordeel van variegatus en in het nadeel van tarsalis.
Groet, Albert de Wilde
https://www.ahw.me

nielsyese

Ik zal eens vragen aan anderen buiten dit forum wat zij van die Epeolus man vinden.
Met vriendelijke groet, Niels-Jan Dek

wilde

Ik had ook al gedacht het eens aan Lucien of Sandra te vragen. Die weten waarschijnlijk zeer goed de verschillen tussen mannen variegatus en tarsalis in het veld te bepalen. Het Zeeuwse Landschap heeft aan tarsalis al eens een symposium gewijd en daar moeten dus de kenners zitten. Het gaat mij niet om de soortnaam bij de foto alleen, maar het waarom, dus de beslissende kenmerken.
Groet, Albert de Wilde
https://www.ahw.me

nielsyese

Ha Albert,
Ik heb twee reacties gehad, ik zal ze hier plaatsen. Om de vraag van Elias (de Bree) even te herhalen: Gaat deze naar het barcoding project van Naturalis?

Bericht 1

Hoi Niels-Jan,

Duidelijk E. tarsalis! Als je de kop bekijkt zijn de antenne
inplantingen niet mooi rond. Hier steekt een gedeelte van het gewelf
op het voorhoofd, tussen de antenne, over uit. Onderaan het 7e tergiet
bevind zich geen borstel.
Variegatus heeft mooi ronde antenne inplantingen, geen gewelf op het
voorhoofd en een borstel onderaan het 7e tergiet.
Bovendien maakt dit mannetje een erg grijze indruk op kop en
borststuk, is het scutellum zwart, evenals het grootste deel van de
femora en tibia. De eerste indrukken in het veld dat het om tarsalis
gaat.
Gaat dit exemplaar naar het barcoding project? Ze hebben er dan iig
genoeg om een positief resultaat te krijgen. Daarvoor hebben ze drie
beesten nodig. Samen met de twee die ik opgestuurd heb moet dat
lukken.


Groet,

Elias

Bericht 2
Dag Niels-Jan,
Dit is een mannetje tarsalis. Zichtbaar aan het brede bultje tussen de ogen (boven de clupeus).
Bij variegatus is dat een min of meer scherpe richel die niet verbreed is. Dit onderscheid geldt zowel voor mannetjes als vrouwtjes en is daarmee het beste kenmerk.
Zichtbare verschillen aan de onderkant zijn mij niet bekend. Groet - Kees
Met vriendelijke groet, Niels-Jan Dek

wilde

#20
Bedankt Niels-Jan,
Allebei ook aan Het Zeeuwse Landschap verbonden. Het barcoding project van Naturalis ken ik niet. Na even zoeken zag ik dat het nogal ingewikkelde procedures zijn, waaraan ik niet snel mee zou doen. Veel te veel werk. Ik las dat delen van de beestjes direct in 96% ethanol moeten worden geconserveerd. De rest moet netjes worden geprepareerd, omdat men daarvan nog foto's wil maken. Eerst invriezen (het beest zit bij mij in de vriezer) en daarna conserveren in 96% ethanol zal wel kunnen denk ik, zonder schade aan het DNA. Als Elias het beest wil hebben voor dat doel moet hij mij een E-mail sturen. Prepareren doe ik niet en conserveren van delen (bijv. een poot) zal niet meer gaan als ze droog zijn verstuurd. Ik heb ook geen 96% ethanol voorhanden, wel 70% en dat is meestal voldoende sterk voor gewone conservering, maar kennelijk niet als er nog DNA moet worden onderzocht.
Ik begrijp overigens niet dat Elias er slechts 2 heeft opgestuurd. Zo moeilijk zijn mannetjes omstreeks begin september niet te vinden op de bekende plekken van de waard Colletes halophilus. In Zeeland zijn er langs de Westerschelde-oever ruim 10 locaties.

Edit: met Elias heb ik inmiddels afgesproken dat de bij naar hem gaat. Hij zal deze verzenden naar Naturalis voor het barcode-project.
Groet, Albert de Wilde
https://www.ahw.me

nielsyese

Mooi! De reden dat Elias er slechts 2 heeft opgestuurd, is denk ik de kwetsbaarheid. Waarschijnlijk zijn dit beestjes van 2 populaties, om de afzonderlijke populaties zo vitaal mogelijk te houden. Het is niet voor niets een bedreigde soort, daar moet je rekening mee houden.
Met vriendelijke groet, Niels-Jan Dek

wilde

Met mannetjes heb ik minder moeite dan met vrouwtjes. Het wegvangen van enkele mannetjes zal een populatie nauwelijks schade doen, want de bevruchting geschiedt vrij kort na het uitkomen van de vrouwtjes (eind augustus). Als je dus bijv. in de 2e week van september mannetjes vangt zijn ze waarschijnlijk al nutteloos.
Groet, Albert de Wilde
https://www.ahw.me

Theo MJP

#23
Hoi allemaal,

Mooie verhalen en de determinaties zijn nu duidelijk.
Helaas hebben we hier de kenmerken van de Epeolus-soorten nog niet allemaal op de foto staan, maar dat kan ook in 'n later stadium nog.  ;)

Overigens vind ik de speculaties over de kwetsbaarheid van Epeolus tarsalis 'n vrij zwak verhaal als je bedenkt dat deze soort in ons land al tenminste sinds 1949 aanwezig is (van Lith 1949) en nog steeds lijkt toe te nemen. In de atlas van de Zeeuwse bijen worden 10 uurhokken genoemd waar de soort is gevonden (Calle & Jacobusse (red.) 2008). En als ik dat zo lees zijn er inmiddels weer een aantal nieuwe vindplaatsen ontdekt.

Er zijn en worden allerlei waarnemingen gedaan aan deze voor Nederland vrij unieke soorten. Wat echter ontbreekt zijn gedegen studies met goede beschrijvingen van de nesten en de ontwikkelingsgeschiedenis van de niet volwassen stadia van zowel Colletes halophilus als haar parasieten uit het genus Epeolus. De verklaringen voor de verschillen in gedrag en ontwikkeling van Epeolus variegatus en E. tarsalis kunnen we mijns inziens alleen via die weg op het spoor komen...

Wie (van de Zeeuwen) start met een aantal kweekjes en simpele waarnemingen zoals van Lith dat al in 1937 deed aan Colletes halophilus van voormalig natuurgebied De Beer??
We weten niet hoe de volwassen Epeolus-soorten te werk gaan en al helemaal niet hoe de larven van Epeolus tarsalis en E. variegatus zich in een C. halophilus-nest gedragen? Er is dus nog veel nieuws te ontdekken aan Epeolus...
Om jullie een idee te geven voeg ik hier de link naar een heerlijk artikel toe van een studie aan een Amerikaanse Epeolus-soort.

Groetjes The :blink:

Calle, L. & C. Jacobusse (red.), 2008. Bijen en wespen in Zeeland. - Fauna Zeelandica 4, Het Zeeuws Landschap, Wilhelminadorp, 191 p.
Lith, J.P. van, 1937. Het zijdebijtje en haar nest. - De Levende Natuur 41 (10): 305-308.
Lith, J.P. van, 1949. Epeolus rozenburgensis nov. spec. (Apidae, Hym. aculeata). - Tijdschrift voor Entomologie 91: 105-112.
Torchio, P.F. & D.J. Burdick, 1988. Comparative notes on the biology and development of Epeolus compactus Cresson, a cleptoparasite of Colletes kincaidii Cockerell (Hymenoptera: Anthophoridae, Colletidae). - Ann. Entomol. Soc. Am. 81: 626-636.
http://digitalcommons.unl.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1052&context=entomologyother&sei-redir=1#search=%22Torchio%2C%20P.F.%20%26%20D.J.%20Burdick%2C%201988.%20Comparative%20notes%20biology%20development%20Epeolus%20compactus%20Cresson%2C%20cleptoparasite%20Colletes%20kincaidii%20Cockerell%20%28Hymenoptera%3A%20Anthophoridae%2C%20Colletidae%29.%20-%20Ann.%20Entomol.%20Soc.%20Am.%2081%3A%20626-636.%22