Help, Glimmend schaduwmos (Hyperphyscia lucida) komt eraan!

Gestart door Matthijs Molenaar, mei 03, 2024, 15:55:04 PM

Vorige topic - Volgende topic

Matthijs Molenaar

Help, Glimmend schaduwmos (Hyperphyscia lucida) komt eraan!
Arno van der Pluijm en Matthijs Molenaar

Introductie
Tot voor kort kwam van het korstmosgeslacht Hyperphyscia in Europa maar één soort, Dun schaduwmos (H. adglutinata), voor. In Nederland is deze tegenwoordig zeer algemeen. In 2020 werden in de Biesbosch sterk afwijkende exemplaren gevonden, die zijn beschreven als een nieuwe soort, Glimmend schaduwmos (Hyperphyscia lucida), in het tijdschrift Lindbergia (Van der Pluijm, 2020). Het Glimmend schaduwmos lijkt de laatste jaren toe te nemen en is inmiddels (2024) in ca. 25 kilometerhokken gevonden, en kan plaatselijk zelfs talrijker zijn dan zijn dubbelganger, Dun schaduwmos. Een verdere toename ligt voor de hand. Met onderstaande tabel kunnen beide Hyperphyscia-soorten uit elkaar gehouden worden.

Herkenning

Glimmend schaduwmos  Dun schaduwmos
Thalluslobben Relatief breed, 0,2-1,5 mm; zeer vlak, aansluitend, zijdelings opplooiend, of overlappend, soms met opgekrulde eindrand.  Relatief smal, 0,2-0,5 mm; vlak of zwak bollig, meestal los van elkaar      tot aansluitend, zelden opkrullend.
KleurGrijswit, grijs of bruin, soms glimmend.  Grijs of bruin, meestal dof.
Prothallus ('lijmlaagje')Smal, rondom de eindlobben of ertussen; kleurloos, wittig of zwart, soms glimmend.  Meestal vrijwel afwezig.
SoralenOntstaan meestal vanuit talrijke gebarsten pukkels; ongelijk van grootte, half-bolvormig, in groepjes op het oppervlak of in lijntjes op plooien van het thallus; fijn- tot grof soredieus-isidieus, vaak samenvloeiend.  Ontstaan soms vanuit pukkels; meestal gelijkvormig, geïsoleerd, vlak      en uiteindelijk kratervormig, omringd door een schorsrandje, op het      thallusoppervlak; meestal fijn soredieus, soms samenvloeiend.
Apotheciën en pycnidiënTot dusver niet gevonden.  Soms aanwezig.

Dun en Glimmend schaduwmos zijn beide erg variabel, en kunnen in het veld naast en zelfs over elkaar heen groeien (meestal Glimmend over Dun schaduwmos). Het 'lijmlaagje' kan bij Glimmend schaduwmos soms vrijwel afwezig zijn, wellicht door vraat of seizoensinvloeden (groeistilstand). Kleine of jonge vormen van Glimmend schaduwmos zijn soms erg moeilijk van Dun schaduwmos te onderscheiden, net als vormen van extreme standplaatsen. Een combinatie van kenmerken geeft meestal de doorslag, maar nog niet altijd. Als je een twijfelgeval tegenkomt, maak dan hier op het forum een topic aan; dan zal een van ons proberen aan te geven welke soort het is :).

Foto's
Hier zijn een aantal foto's om een beeld te geven van de soorten:

Alle foto's in dit topic zijn gemaakt door de auteurs.

Foto 1: Glimmend schaduwmos; bleke, brede lobben die elkaar overlappen met onregelmatige soralen en knobbels op de lobben.


Foto 2: linksboven Dun schaduwmos, met vrijliggende lobben en rechtsonder Glimmend schaduwmos. Laatstgenoemde is iets witter, en heeft bredere, overlappende lobben, met plaatselijk rondom een zwartig prothallus.


Foto 3: Glimmend schaduwmos met onder andere een glimmend thallus.


Foto 4: Glimmend schaduwmos, een karakteristieke vorm met brede, platte lobben. De soralen zijn onregelmatig verspreid over plooien van het thallus.


Foto 5: Glimmend schaduwmos met berijpte puisten op het thallus.

5.1 ingezoomd thallus.JPG
Foto 6: Glimmend schaduwmos met typische bleke, overlappende lobben met puisten en verspreide soralen over het thallus. Ook is er een prothallus zichtbaar langs het thallus.

5.2 links H. lucida mucus.JPG
Foto 7: een close-up van het prothallus van Glimmend schaduwmos.

Hyperphyscia lucida overgrowing H. adglutinata,3641, P5010733.JPG
Foto 8: Glimmend schaduwmos, links, groeiend over Dun schaduwmos, rechts.

Hyperphyscia adglutinata met apotheciën.JPG
Foto 9: Dun schaduwmos met apotheciën; de smalle, donkerdere lobben zijn opvallend.

Groeiplaatsen
Oorspronkelijk is Glimmend schaduwmos ontdekt op wilg in wilgengrienden in de Biesbosch. Later is de soort daar ook op andere boomsoorten zoals Es, Vlier en Gelderse roos gevonden. Buiten dat gebied zijn er recentelijk ook vondsten in andere biotopen zoals in parken of op laanbomen, in dorpen en steden, en soms zelfs in het agrarisch gebied. Glimmend schaduwmos heeft waarschijnlijk een met Dun schaduwmos vergelijkbare ecologie, en groeit vooral op bomen met een basische (of ontzuurde), (zeer) voedselrijke, gladde of ruwe schors en lijkt warmteminnend/vorstmijdend.

Woordenlijst
Lobben – soort blaadjes aan de rand van het thallus.
Prothallus – een matje van schimmeldraden langs het thallus, zichtbaar als 'lijmrandje'.
Soralen – vegetatieve voorplantingsorganen met beide schimmel en alg, waardoor het korstmos zich sneller kan verspreiden. Echter zijn deze soralen zwaarder waardoor ze minder ver kunnen verspreiden.
Thallus – het deel van het korstmos wat grotendeels uit algen bestaat, vaak zichtbaar als 'vlek'. Er zijn bladvormige soorten (bijvoorbeeld Olijfschildmos (Pleurosticta acetabulum)), korstmosvormige soorten (bijvoorbeeld Bleekgroene schotelkorst (Lecanora expallens)) en struikvormige soorten (bijvoorbeeld Eikenmos (Evernia prunastri)).

Literatuurlijst
van der Pluijm, A. (2020). Hyperphyscia lucida (Physciaceae, lichenized Ascomycota), a new species from willow forests in the Biesbosch, the Netherlands. Lindbergia, 2020. https://doi.org/10.25227/linbg.01138

van der Pluijm, A. (2020). Hyperphyscia lucida in oude wilgenbossen in de Biesbosch, een nieuw ontstane korstmossoort? Buxbaumiella 120: 7-15.

https://www.naturetoday.com/intl/nl/nature-reports/message/?msg=27184 Een nieuw korstmos in de Biesbosch roept interessante vragen op (Van der Pluijm, A.).
Met vriendelijke groet,
Matthijs Molenaar.

Levenslijst Waarneming.nl

When nothing goes right, go left (Martha Cecilia)