Mieren in het nieuws

Gestart door ruut, juni 23, 2023, 09:52:21 AM

Vorige topic - Volgende topic

ruut

Terreurmier komt via tuincentra Nederland binnen. Hij vormt kolonies van wel zeven straten breed
Biologie Steeds meer exotische mieren vestigen zich in Nederland, veelal via potplanten uit tuincentra. Ze zorgen lokaal voor veel overlast en zijn lastig te bestrijden.
Nienke Beintema
22 juni 2023 om 15:00
Leestijd 5 minuten
 
 Het mediterraan draaigatje kan met zijn achterlijf een irriterende stof in het rond spuiten, om zich te beschermen tegen vijanden.
Het mediterraan draaigatje kan met zijn achterlijf een irriterende stof in het rond spuiten, om zich te beschermen tegen vijanden.
Foto Jitte Groothuis
Het is weer mierentijd. De kolonnes marcheren weer massaal onze keukens binnen en maken een zandzootje van stoepen en terrassen. Steeds vaker zijn het niet inheemse mieren die overlast veroorzaken, maar exotische. Zij kunnen voor flinke problemen zorgen: in de bebouwde omgeving, maar in de toekomst wellicht ook in natuurgebieden. En het risico daarop neemt toe.

Daarom heeft de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) dit probleem in kaart laten brengen. De resultaten verschenen op 7 juni in de vorm van een zogeheten 'risicoscan', uitgevoerd door de Radboud Universiteit Nijmegen en EIS Kenniscentrum Insecten.

Het was hoog tijd voor zo'n risicoscan, aldus Jinze Noordijk van EIS Kenniscentrum Insecten, een van de auteurs van het rapport. ,,We weten al decennialang dat bepaalde exotische mierensoorten in opmars zijn", zegt hij. ,,Maar al die tijd waren die risico's niet systematisch onderzocht. En ook de schaal was nog niet duidelijk. Al die zaken moet je wel in beeld hebben, wil je er echt iets aan kunnen doen."

Rotterdam heeft een kolonie van ruim 100 bij 200 meter
Jinze Noordijk entomoloog
Maar liefst veertig uitheemse mierensoorten zijn er in Nederland waargenomen. Daarvan kan een tiental buiten gebouwen overleven, waaronder de plaagmier en de schorpioenmier. Een aantal uitheemse soorten vormt zogeheten superkolonies, met duizenden vruchtbare koninginnen en miljoenen werksters.

,,Die kolonies kunnen geweldig groot worden", vertelt Noordijk. ,,In Wageningen zit een kolonie die zich uitstrekt over 200 meter, onder een stoep. En Rotterdam heeft een kolonie van ruim 100 bij 200 meter, zeven straten breed, tot boven in flatgebouwen."

Bij de inheemse wegmier, die in elke tuin en onder elke stoep voorkomt, is er binnen een kolonie maar één koningin die eitjes legt. Daaruit kruipen vooral werksters. Na een tijdje produceert ze een aantal nieuwe koninginnen en mannetjes, allemaal met vleugels. Die generatie vliegt uit, in zogeheten bruidsvluchten. De bevruchte jonge koninginnen beginnen elders een eigen kolonie. Een koningin kan wel twintig jaar leven. Na haar dood sterft de kolonie uit.

Superkolonies

,,Maar bij deze superkolonies gaat dat anders", zegt Noordijk. ,,De nieuwe bevruchte koninginnen blijven in het ondergrondse nest bij hun moeder en zussen. Ze schuiven hooguit een eindje op. En zo wordt de kolonie steeds groter." Eén koningin produceert per jaar duizenden werksters en tientallen nieuwe koninginnen. Die elk op hun beurt... ,,Zo kan de kolonie uiteindelijk een hele woonwijk beslaan."

Bij de kolonies in Wageningen en Rotterdam gaat het om het mediterraan draaigatje, een warmteminnende soort uit Zuid-Europa. Hij heet zo omdat hij met zijn achterlijf een irriterende stof in het rond kan spuiten, als bescherming tegen vijanden. Deze soort is een van de mierensoorten die als problematisch uit de nieuwe risicoscan naar voren komen. In 2013 was het Noordijk zelf die deze soort in Nederland ontdekte – vlak bij zijn huis. Het is de Wageningse kolonie van 200 meter lang.

Het is geen toeval dat die kolonie bij hem om de hoek ligt: als insectenkenner let hij nu eenmaal op opvallende zaken in zijn omgeving. In dit geval waren dat de typerende, forse zandkraters op de stoep. ,,Ongetwijfeld zaten ze toen ook al op veel andere plekken in Nederland", zegt Noordijk, ,,maar was dat nog niemand opgevallen. Inmiddels zijn er 55 kolonies van deze soort ontdekt, door het hele land. Plus nog een dozijn van andere soorten."

Verschrikkelijk nuttig

Wat is daar eigenlijk zo erg aan? Noordijk somt een hele reeks redenen op. ,,Deze exotische mieren worden zo talrijk dat ze lokaal een grote invloed kunnen hebben op andere dieren en planten", vertelt hij. ,,Ze eten alles op wat ze tegenkomen. Dat kan een bedreiging zijn voor inheemse insecten, die heel belangrijk zijn in onze ecosystemen. En ze zijn voedselconcurrenten van inheemse mierensoorten. Als deze exotische soorten in natuurgebieden terechtkomen, dan is de ellende niet te overzien."

Ook kunnen de mieren hele terrassen en stoepen ondergraven. ,,En ze dringen huizen binnen", zegt Noordijk. ,,Dat doen inheemse mieren soms ook, maar die hebben meestal hun nesten buiten. Daardoor blijven hun aantallen binnenshuis beperkt. De uitheemse soorten nestelen soms ook binnen." Zo kon het gebeuren dat mensen hun hele meterkast vol hadden zitten met mieren, eitjes en poppen, merkt hij op. ,,De mieren worden aangetrokken door elektrische velden. Ook voedsel en afval zijn niet veilig."


De mieren ,,worden aangetrokken door elektrische velden".
Foto Jitte Groothuis
Nu wil Noordijk graag één ding benadrukken. ,,Veel mensen hebben een hekel aan mieren", zegt hij, ,,en deze invasies van exoten maken dat er niet beter op. Maar onze inheemse mieren zijn echt geen probleem. Integendeel: ze doen verschrikkelijk nuttig werk. Ze ruimen organisch afval op, maken de bodem luchtig en gezond, ze vormen zelf voedsel voor allerlei dieren, ze doen aan zaadverspreiding... We kunnen echt niet zonder."

Inheemse mieren zullen niet vaak de stabiliteit van je stoep of terras ondermijnen – en de meeste wónen dus niet in je huis. Ze komen er alleen voedsel zoeken. Dat kun je volgens Noordijk vrij gemakkelijk oplossen. Allereerst door kieren en gaten zo veel mogelijk te dichten, en door je aanrecht en prullenbak een beetje schoon te houden. ,,Maar ook door in je keuken nu en dan de geursporen van de mieren weg te poetsen met een allesreiniger of natuurazijn", zegt hij. ,,Dan onderbreek je de route van het nest naar de voedselbron, en zullen er eerst weer nieuwe verkenners jouw aanrecht moeten ontdekken." Lokdoosjes zijn dus helemaal niet nodig, voegt hij eraan toe. ,,Ze zijn ook maar zelden effectief, omdat ze vaak wel werksters doden maar niet de eileggende koninginnen."

Je zou eens in zo'n kolonie moeten staan... je weet niet wat je ziet
Jinze Noordijk entomoloog
Bij mieren met een superkolonie kan gif ook nog eens contraproductief werken, benadrukt de mierenkenner. ,,Als je zo'n superkolonie in het midden aanpakt, dan trekken de mieren naar de flanken en breidt de kolonie zich alleen maar verder uit", zegt hij. ,,Dat maakt bestrijding extra lastig. Tot nu toe is dat nog maar bij een paar kolonies gelukt, misschien een half dozijn, maar intussen worden er in een hoger tempo nieuwe kolonies ontdekt."

Succesvolle bestrijding is alleen mogelijk als je gedetailleerde kennis hebt over de opbouw van kolonies en over de ecologie van de soorten, aldus Noordijk. Daarom helpt EIS Kenniscentrum Insecten mee bij de ontwikkeling van effectieve bestrijding. ,,We hebben inmiddels op een paar plekken kolonies succesvol kunnen bestrijden."

Maar belangrijker nog dan bestrijding is volgens hem preventie: voorkomen dat deze kolonies zich in ons land vestigen. ,,De meeste introducties vinden plaats via tuincentra", vertelt hij. ,,De mieren reizen mee in de kluiten van tuinplanten uit Zuid-Europa, zoals olijfbomen. Maar daarna verspreiden ze zich ook binnen de tuincentra. In principe kunnen ze zich vestigen in alle plantenpotten."

Zuid-Europese potplanten

In meer dan de helft van de Nederlandse tuincentra zijn exotische mieren aangetroffen, vervolgt Noordijk. ,,En naar verwachting dragen álle tuincentra bij aan de doorvoer van deze mieren. Wat ons betreft zou daar veel strikter op gemonitord moeten worden. Dat is dan ook een van de hoofdboodschappen uit het rapport."

Deze soorten herkennen is overigens nog niet zo gemakkelijk: veel van de exotische mierensoorten lijken erg op elkaar, en op hun inheemse familieleden. Maar in elk geval zouden beheerders van tuincentra alert moeten zijn op mierenkolonies in de kluiten. En moeten ze dan al hun Zuid-Europese potplanten maar met gif behandelen? ,,Een week onder water zetten is misschien ook voldoende", zegt Noordijk, ,,maar daar is nog nooit onderzoek naar gedaan. Daar pleiten wij dus ook voor: meer onderzoek."

Ook alertheid onder burgers is belangrijk, volgens Noordijk. ,,Je hoeft ons echt niet te bellen voor iedere mierenkolonie", benadrukt hij. ,,Alleen als je denkt: hé, dit zijn wel écht heel veel mieren, ze verplaatsen wel écht heel veel zand, of je ziet van die grote ronde kraters, dan zeg ik: laat er even een professional naar kijken. En doe verder even helemaal niets."

Miljoenen mieren

Noordijk kan zich voorstellen dat mensen de mieren in hun tuin zelf te lijf willen gaan, bijvoorbeeld door grond af te graven en planten te vervangen. Dat raadt hij af. ,,Voor inheemse soorten is het echt niet nodig", zegt hij, ,,en bij uitheemse soorten moet je het absoluut door kenners laten doen."

Zorg in elk geval dat je geen met uitheemse mieren besmette tuinplanten, hout of andere spullen naar de stort brengt, besluit hij. ,,Daardoor verspreiden de mieren zich verder en kunnen ze misschien in de natuur terechtkomen", zegt hij. ,,Maar ook in de bebouwde kom wil je geen verdere verspreiding. Je zou eens in zo'n kolonie moeten staan... je weet niet wat je ziet. Miljoenen van die krioelende mieren, al die kraters, en kolonnes die zo de flatgebouwen op lopen... Héél boeiend, maar ik zou er niet middenin willen wonen."

RISICOSCAN
EXOTISCHE MIEREN

11

Elf mierensoorten kregen in het NVWA-rapport de hoogste risicoscore: een product van invasiviteit en impact.

55

Ten minste 55 plekken in Nederland herbergen al een superkolonie van exotische mieren. Dat aantal stijgt snel.

1960

De eerste exotische mier in Nederland, de Aziatische plaagmier (Lasius neglectus), werd in 1990 officieel ontdekt maar huist hier volgens kenners al minstens sinds de jaren 1960. In heel Europa werd hij laat als exoot erkend, vandaar de Latijnse naam neglectus: verwaarloosd.

Bron https://www.nrc.nl/nieuws/2023/06/22/een-kolonie-van-zeven-straten-breed-via-tuincentra-komt-de-terreurmier-nederland-binnen-a4167762