Hordeum, Triticum, Secale, Triticale & - Gerst, Tarwe, Rogge & TriticaleGekweekte graansoorten worden slecht herkend en slecht gedetermineerd. Herkenning op basis van kleur, vorm en lengte van de kafnaalden leidt tot foute determinaties. In dit forum topic wordt de nadruk gelegd op basis van bloemkenmerken, de daadwerkelijke determinatie.
1. Hordeum - Gerst:Bij Hordeum zijn de aartjes per drie gerangschikt op de knopen van de bloeiwijzen (aren). Elk aartje heeft twee smalle kafjes (veel smaller dan de lemma's), die beiden vóór het aartje staan. Aartjes zijn éénbloemig! Voorbeelden: Hordeum leporinum, drie aartjes en zes kafjes. De lemma's zijn lang genaald, de kafjes lopen uit in een minder lange punt.
Hordeum leporinum
Hordeum vulgare - Gerst

De zijdelingse aartjes verschillen bij sommige soorten sterk van het centrale aartje, wat zeer belangrijk is voor de determinatie tot op soort. Concreet, voor de gekweekte soorten (de wilde soorten gaan zelden met een gewas verward worden). Bij Chevaliergerst zijn de zijdelings aartjes steriel met doorgaans ongenaalde lemma.
Hordeum distichon - Chevaliergerst
Hordeum distichon - Chevaliergerst
Hordeum distichon - Chevaliergerst
2. Triticum - Tarwe:Bij Triticum zijn de kafjes breed en gekield, even breed en min of meer dezelfde vorm als de lemma's. Alleen al hierdoor zou Triticum nooit verward mogen worden met Gerst of Rogge. De kafjes zijn grotendeels aan de top uitgerand of afgeknot (als je de topspits negeert), dit is vooral belangrijk voor het onderscheid met Triticale. Er zijn altijd minstens twee tot veel meer bloemen. Voorbeelden (eerst twee keer een kafje, dan een aar met aartjes):
Triticum spec. - Tarwe spec.
Triticum spec. - Tarwe spec.
Triticum aestivum - Tarwe
Triticum spec. - Tarwe spec.

Als je verwilderde Triticum (en vaak ook als gewas) verder probeert te determineren, kom je erg vaak uit op andere soorten dan Triticum aestivum (vaak op Triticum turgidum). Een landbouwer vertelde me ooit dat het merendeel van het graan dat in Vlaanderen gecultiveerd wordt zelfs niet goed genoeg is om in veevoer verwerkt te worden. Of het dan eventueel om een andere soort zou gaan is me niet duidelijk, maar ik vermoed van niet. Het probleem ligt wellicht veeleer bij de sleutels: de gebruikte kenmerken zijn niet makkelijk te interpreteren. Verwilderde tarwe heeft erg vaak lang genaalde lemma's, wellicht is dit hetgeen dat tot verwarring met andere graangewassen leidt.
3. Secale - Rogge:Bloeiend is Rogge doorgaans goed te herkennen (staat vaak met enkele exemplaren in tarwevelden en steekt dan boven het graan uit), het is een sierlijk gras met slanke, lange aren, zie bijvoorbeeld

De kafjes zijn smal, veel smaller dan de lemma's. Hebben iets minder lange punt dan bij Hordeum en staan netjes naast de aartjes in plaats van ervoor. Meestal zijn er twee fertiele bloemen per aartje (drie kan ook, naar verluidt). Kafjes en lemma's zijn niet gekield, dus als je een duidelijke kiel ziet op de rug in de aren moet je niet meteen aan Rogge denken.
Secale cereale - Rogge
Secale cereale - Rogge
Secale cereale - Rogge
Secale cereale - Rogge

Wat je vaak (niet altijd doch) ziet bij Rogge en nooit bij Tarwe en gecultiveerde gerst zijn stijve wimperharen aan de rand van de lemma's en eventueel ook op de middennerf van de lemma's (zie ook foto's hierboven).
Secale cereale - Rogge
4. x Triticosecale - Triticale:Een kruising van Tarwe en Rogge. Op afstand het makkelijkst te verwarren met Rogge, maar heeft iets minder sierlijke, minder slanke aren.
x Triticosecale spec. - Triticale
x Triticosecale spec. - Triticale

Op basis van bloeiwijzekenmerken van Rogge te onderscheiden door: Kafjes veel breder dan bij Rogge en aartjes grotendeels duidelijk meer dan twee bloemen. Onderscheid met Triticum is iets moeilijker: Kafjes zijn iets minder breed dan bij Triticum, ze zijn niet afgeknot of uitgerand aan de top maar gaan continu over in de topspits. Topspits is ook slanker dan bij Triticum en nooit haakvormig (topspits van kafjes van Triticum aestivum is meestal 'haakvormig' naar binnen gebogen).
x Triticosecale spec. - Triticale
x Triticosecale spec. - Triticale
x Triticosecale spec. - Triticale
Bronnen:- New Flora of the British Isles (Stace, 2019)
- Waarnemingen.be & waarneming.nl
Tekst: Dirk Derdeyn (2020).